Þjóðviljinn - 03.03.1985, Blaðsíða 8

SUNNUDAGSPISTIU
Verkföllin, hreyfingin og framlíðin
Þegar þetta er skrifað
verður ekki betur séð en að
verkfall kolanámumanna í
Bretlandi sé að renna út f
sandinn.Um þaðbil
helmingur námamanna
hefur snúið aftur til vinnu og
litlar líkur á samningum.
Verkfallið hefur staðið í ellefu
mánuði, það hefur oft verið
barist af hörku og hart hefur
sorfið að fjölskyldum
verkfallsmanna. Samúð
með þeim hefur verið mikil
enda œttu menn einmitt í
þessu mikla
atvinnuleysislandi að skilja
ofurvel hvað um er barist:
námamenn vildu koma í
veg fyrir að 20 kolanámum
yrði lokað og þeim fœkkað
eftir því. En nú kemur að
þeim sorglega áfanga að
farið verður að leita að
sökudólg. Margir verða til að
reyna að hengja foringja
Námumannasambandsins,
Arthur Scargill. Og hann mun
vafalítið svara með því að
saka afganginn af
verkalýðshreyfingunni og
Verkamannaflokkinn um að
hafa brugðist
námamönnum þegar verst
gegndi.
kvæði um? Með þessu háttalagi
runnu siðferðilegir yfirburðir
námmanna að verulegu leyti út í
sandinn.
Scargill vildi nota verkfallið til
að steypa íhaldsstjórn Margaret
Thatcher, segir Jimmy Reid. í
ystu vinstrihópum er sú freisting
sterk að reyna slíkt. En verka-
lýðshreyfingin getur ekki samein-
ast um slíka pólitík, sem getur
þegar til lengdar lætur einnig snú-
ist gegn Verkamannaflokks-
stjórn.
Að tryggja störf
í þriðja lagi, segir Jimmy Reid,
er ekki hægt að berjast til sigurs
gegn því að einhverjum kolanám-
um sé lokað. Það er kannski hægt
að fá nokkurn frest, en það er
ekki hægt að stilla dæminu þann-
ig upp, eins og Scargill gerir, að
hægt sé að láta rétt til vinnu - sem
er sjálfsagt að berjast fyrir-þýða
að menn skuli hafa rétt til sama
starfa alla ævi og kannski synir
þeirra eftir þeirra dag. Slík fryst-
ing þýðir, að komið er í veg fyrir
að tæknilegar framfarir losi fólk
undan erfiðri óþrifavinnu - eins
og þeirri sem unnin er í kolanám-
um-ekki síst þeim rýrustu. Ef að
einangrað pláss lifir á kolanámu,
þá er sjálfsagt að lengja líf henn-
ar, þótt hún sé rekin með tapi -
þar til komið hefur verið upp nýj-
um atvinnutækifærum. Um slíka
baráttu er hægt að ná samstöðu
og tryggja henni samúð, - á hinn '
bóginn getur engin ríkisstjórn,
hve vinstrisinnuð sem hún væri,
tryggt að hinósveigjanlega stefna
Arthurs Scargill nái fram að
ganga.
Ofmat og
vanmat
BSRB-fólki nú í haust er leið.
Það hefur fyrr eða síðar verið
freistandi að ætla, að í þessum
viðhorfsbreytingum sé að fæðast
merkileg byrjun á vinstrisveiflu
og góð framtíðarvon. Hitt hafa
menn fyrr og síðar mátt reyna, að
vitundarbreytingin er ekki stöð-
ug og til frambúðar. Ósigrar leika
hana grátt. Þar fyrir utan er því
miður fátt algengara en visst ó-
samræmi í afstöðu launafólks til
verkfallsátaka. Það er einatt eins
og ein vitundin snúi inn á við og
önnur út á við. Samstaða mynd-
ast innan ákveðins hóps og þegar
hann þarf að taka á, fara menn
einatt ekki aðeins að efast um
það „réttlæti" sem þeim er
skammtað, heldur þjóðfélagið í
heild. Þetta gengur ekki svona
lengur. Það verður að gera
eitthvað! En sem fyrr segir: það
vantar einatt úthald í slíka af-
stöðu. Þegar einhverjir aðrir
standa í verkfalli er eins víst að
þeir sem í fyrra voru í átökum láti
sér fátt um finnast. Meira að
segja ánetjist öflugum og lymsk-
um áróðri borgaralegra fjölmiðla
um að „hinir“ séu að skapa efna-
hagslega örðugleika og taka of
stóra sneið af „kökunni" frægu.
Samstaðan
Það var einmitt svona köku-
slagur sem Ingvi Hrafn Jónsson
reyndi að efna til í sjónvarpsþætti
núna á þriðjudaginn. Hvað vilt
þú leggja í púkkið? spurði hann
afgreiðslustúlku, kennara,
verkamanna, sjómann og bónda.
Sem betur fór tókst honum ekki
að efna til slíks hanaslags. Við-
mælendur hans minntu, hver
með sínum hætti, á þann
„reynsluheim" sem þeir áttu sam-
eiginlegan: þeir ríkari hafa hagn-
ast, þeir blönku búa við lakari
kost en lengi áður.
Þetta minnir á það, að sú sund-
urvirkni, sem áður var nefnd, er
misjafnlega fyrirferðarmikil. Þær
stundir koma, að launamenn
leggja ófrjó kjarasamanburðar-
fræði til hliðar og hugsa meira
sem heild en endranær. Ekki
nema eðlilegt að slík viðhorf
styrkist á tímum opinskás niður-
skurðar kjara eins og við nú
lifum.
Og þá er spurt: hvernig er tekið
við slíkum straumum? Hvað
verður úr þeim í verkalýðshreyf-
ingu og hjá pólitískum flokkum,
sem henni tengjast?
Fyrr og síðar hafa bæði heildar-
samtök launafólks og verkalýðs-
flokkar, sem svo vilja heita, til-
burði til að skapa einhverja
heildarstefnu um stærri eða
smærri samnefnara, kannski
„samstöðulaunastefnu“ ( í átt til
launajöfnuðar), kannski um
húsnæðiskjör. Og þar fram eftir
götum.
En það gengur erfiðlega eins
og menn vita. Og alltof oft
brjótast þeir erfiðleikar svo út í
leit að sökudólgum í flokksfor-
ystu og verkaýðsforystu. Getur
reyndar ekki hjá því farið. Sumir
velta svo vöngum yfir þeirri fé-
lagsfræði, sem fyrr var farið inn á:
hvunndags er almenningur á
valdi ríkjandi hugmynda um röð
og reglu og þjóðarköku og
heildarsekt þjóðar sem „hefur
lifað um efni fram“, en um leið
getur hver og einn alið á upp-
reisnarneista gegn því ranglæti
sem á sjálfum brennur.
Vinstripólitík er í því fólgin að
reyna að brúa þetta bil.
Vitund á
fjórum hœðum
M. Mann heitir Breti sem hef-
ur reynt að kortleggja „vitund og
athöfn“ verkafólks á Vestur-
löndum. Hann talar um fjögur
stig stéttarvitundarinnar. í fyrsta
lagi: verkamaðurinn veit hvar
hann á heima meðal annarra
verkamanna í framleiðslukerf-
inu. Annað stigið er andstaðan -
maður gerir sér grein fyrir því að
kapítalistinn og kerfi hans er sá
sem glímt er við (þessi tvö stig
geta svo styrkt hvort annað).
Þriðja stigið er framhald af hin-
um tveim - viðurkenning á því að
þau ráði mestu um félagslega
stöðu hvers og eins og um samfé-
lagið allt. Fjórða stigið, segir M.
Mann, er svo hugmyndin um
öðruvísi þjóðfélag - markmið
sem menn stefna að í baráttu við
andstæðinginn.
Sá hinn sami fræðimaður segir
sem svo, að yfirleitt sé stéttarvit-
undin á sveimi um tvö fyrst-
nefndu stigin - og þó með nokkr-
um takmörkunum. Bæði Mann
og aðrir, sem á þessum fræðabux-
um eru, segja sem svo, að ekki
megi búast við að vitund þessi
þróist sjálfkrafa yfir á þriðja og
fjórðá stig, ekki heldur í „vitund-
arsprengingu" verkfallsátaka -
þau áhrif séu of dreifð og
skammvinn, þótt vissulega skipti
þau máli. Menn verði því að
halda uppi látlausri baráttu gegn
„borgaralegri hugmyndafræði".
Og þar með er náttúrlega vísað á
pólitíska flokka tengda verka-
lýðshreyfingu, til hvers væru þeir
annars? Og það liggur þá í augum
uppi; að í hinum hugmyndalegu
sviptingum skiptir það miklu máli
að menn eigi sér einhver þau
áform um „öðruvísi þjóðfélag“,
sem þeir treysta sér til að standa
við.
Þar stendur einmitt hnífurinn í
vinstrikúnni um þessár mundir
víða um Vesturlönd. Útópían -
framtíðardraumurinn hefur látið
mjög á sjá, vegna þess að bæði
byltingarþjóðfélögin og svo
tæknibyltingin í kapítalismanum
hafa þróast mjög á annan hátt er
menn gerðu ráð fyrir. Vinstri-
menn af ýmsu tagi hafa því í vax-
andi mæli vikið af sviðinu og látið
aðra um að hugsa um „öðruvísi
þjóðfélag". Annarsvegar frjáls-
hyggjugaurana, sem reyna að
hrista saman tölvuöld og ýmisleg
grundvallaratriði nítjánduald-
arkapítalisma. Hinsvegar fram-
tíðarfræðinga, sem hreykja sér
hátt og láta sem vinstri og hægri,
kapítalismi og sósíalismi, skipti
ekki lengur máli í einhverju dá-
lítið þokukenndu fyrirbæri sem
þeir kalla Upplýsingaþjóðfé-
lagið.
Enginn mun komast hjá því að
þurfa að standa sig í hefðbund-
inni kjarabaráttu. Því fer fjarri að
hennar tími sé liðinn, þótt margt
hafi breyst síðan í síðustu stór-
kreppu. En til að sá slagur verði
annað og meira en viðbrögð við
uppákomum þarf vinstriþankinn
að hugsa upp á nýtt sitt framtíðar-
dæmi. Eins þótt það eigi jafnt við
í dag og fyrir hundrað árum, sem
Friedrich karlinn Engels sagði
um breska verkamenn: einstök
verkalýðsfélög eru prýðilega
skipulögð, en menn komast lítt
áfram í verkalýðshreyfingunni
vegna „kæruleysis um alla kenn-
■ngu“....
Kolaverkfallið varpar reyndar
skæru ljósi á ýmsan þann vanda
sem stærstur er í verkalýðshreyf-
ingu samtímans.
Var ósigur vís?
Einn harðasti gagnrýnandi
Scargills er Jimmy Reid. Reid
hefur að vissu leyti sterkari stöðu
til að gagnrýna stjórn verkfalls en
flestir aðrir: það var hann sem
árið 1971 var foringi skipasmiða
við Upper Clyde, en einnig yfir
þeim vofði atvinnumissir. Þótti
standa sig vel og var um tíma
helsta hetja breskra vinstrisinna
og róttæklinga. Og Jimmy Reid
sakar Arthur Scargill um ófyrir-
gefanlega ævintýramennsku sem
muni eyðileggja Námamanna-
sambandið sem baráttusamtök
um langa framtíð.
Arthur Scargill, segir Jimmy
Reid, var kosinn formaður Nám-
amannasambandsins 1982 og síð-
an hefur hann þrisvar efnt til alls-
herjaratkvæðagreiðslu um verk-
fallsboðun. í öll þrjú skiptin
sögðu námamenn nei við verk-
fallshugmyndum. Og þegar Scar-
gill lagði svo út í verkfall í fyrra-
vor, þá lét hann það ógert að
baktryggja sig með allsherjarat-
kvæðagreiðslu - en slík atkvæða-
greiðsla þarf, samkvæmt lögum
Námamannasambandsins sjálfs,.
að fara fram þegar efnt er til að-\
gerða á landsmæliskvarða. Þess í
stað kaus Scargill að kalla átökin
keðju staðbundinna verkfalla.x
Á þann veg var gagnrýni Jim-
my Reid - sem mun vafaiaust fá
orð í eyra fyrir að vera rígbund-
inn af formúlum þingræðisins og
fyrir að hafa gefist upp við að
finna stéttabaráttunni nýjar
leiðir.
Aðstæður í hverju landi,
hverju héraði setja launabaráttu
á oddinn á Islandi, en baráttu
gegn lokun fyrirtækja efst á blað í
Englandi eða í stálverum Lorra-
ine og Ruhr. ScargiII og félagar
hans fá orð í eyra frá samherjum í
verkalýðahreyfingunni og verka-
mannaflokki að þeir séu of rót-
tækir og óraunsæir. í öðrum hér-
uðum er kvartað um að verkalýð-
sforingjar séu of værukærir, nýti
ekki möguleikana, láti atvinnu-
rekendur og ríkisvald ráða ferð-
inni. í báðum tilvikum er í raun
kvartað um vanþekkingu á því
hvað hinir óbreyttu liðsmenn
hreyfingarinnar vilji og geti.
Menn eins og Scargill eiga þá að
hafa ofmetið, hvað leggja megi á
liðsmennina og skilji því samtök-
in eftir í rúst. Hinir feli sig á bak
við öryggi skriffinnskunnar, van-
meti baráttuhuginn og vitundar-
vakninguna sem á sér stað í verk-
falli og skyldum átökum og missi
þar með af möguleikum til kjara-
bóta og pólitískra ávinninga fyrir
stéttina.
Vakning og
ósamrœmi
Það er sem betur .fer rétt, að
Þar með, segir Jimmy Reid, v^itundarvakning á sér stað í verk-
var sá ósigur vís, sem nú vofir
yfir. Með þessu móti voru náma-
menn sundraðir frá upphafi og
börðust einatt innbyrðis. Með
þessu móti varð miklu erfiðara en
ella að fá önnur verkalýðsfélög til
stuðningsaðgerða: áttu þau að
hafa hjá sér atkvæðagreiðslu um
samúðaraðgerðir með verkfalli
sem ekki höfðu verið greidd at-
föllum. Þeir sem í slíkum átökum
standa fá styrk hver af öðrum til
að hugsa fleira en áður um rang-
læti og arðrán og samhengi í
þjóðfélaginu. f frásögnum af
verkfalli námamanna í Bretlandi
rekumst við oft á tilsvör eins og:
„við hugsum núna um margt sem
við gáfum ekki gaum að áður“.
Svipaðar raddir heyrðum við frá
8 SÍÐA - ÞJÓÐVILJINN Sunnudagur 3. mars 1985.