Þjóðviljinn - 26.01.1990, Qupperneq 6

Þjóðviljinn - 26.01.1990, Qupperneq 6
Asíukommúnistar streitast við Aldnir leiðtogar kommúnistaríkja íAsíu haldafast við sitt þrátt fyrir breytingarnar í Austur-Evrópu Endalok valdaeinokunar kommúnista í Austur-Evrópu og lýðræðisumbætur í Sovétríkjun- um hafa lítil áhrif haft í Asíu enn sem komið er. Höfuðvígi komm- únismans í Asíu, Kína, Norður- Kórea og Víetnam halda sínu striki og leiðtogar þeirra hafa hert hugmyndafræðilegan áróður fyrir áframhaldandi forr- æði kommúnisma í ríkjum sín- Þótt herlögum væri aflétt í Pek- ing hafa kínverskir leiðtogar haldið áfram að hvetja her og lög- reglu til að vera á varðbergi gagnvart gagnbyltingaröflunum. Víetnömsk stjórnvöld hafa hætt að senda nemendur til náms í þjóðfélagsvísindum og skólum verkalýðshreyfingarinnar í Austur-Evrópu af ótta við að þeir verði fyrir áhrifum af umbóta- hreyfingunni þar. Og Norður- Kóreumenn hafa sýnt sam- skiptum við Kínverja mun meiri rækt en áður. Leiðtogar þessara þriggja ríkja þvertaka fyrir þann möguleika að atburðirnir í Austur-Evrópu gætu endurtekið sig í Asíu. Mongólska hættan Fréttir síðustu daga frá Mong- ólska alþýðulýðveldinu sýna samt að asíukommúnistar eru ekki ónæmir fyrir þeim frelsis- vindum sem nú blása um komm- únistaheiminn. Embættismenn í Mongólíu hafa tekið vel í kröfur stjórnarandstæðinga um fjöl- flokkakerfi og lofað frjálsum kosningum. Náið samband mongólskra kommúnista við Sovétríkin á vafalaust þátt í því að breyting- arnar í Austur-Evrópu hafa meiri áhrif í Mongólíu en annars staðar í Asíu. En sögulega og menning- arlega standa Mongólar mun nær Kínverjum en Sovétmönnum. Mongólía hefur öldum saman verið hluti af Kínaveldi og mun fleiri Mongólar búa innan landa- mæra Kína en í Mongólska alþýð- ulýðveldinu. Breytingar í frjáls- ræðisátt í Mongólíu geta hæglega valdið ólgu meðal þeirra þriggja miljóna Mongóla sem eiga heima í Kína. Jafnvel þótt fréttir af umbótun- um í Austur-Evrópu séu af skomum skammti í opinberum fjölmiðlum í kommúnistaríkjum Asíu fylgjast forystumenn þeirra náið með þeim. MartröA á ári snáksins í augum harðlínukommúnista í Asíu var ár snáksins, sem lýkur í dag samkvæmt kínverska tungl- almanakinu, ár voveiflegra at- burða í Evrópu. Þeir hafa einsett sér að tryggja að ár hestsins, sem hefst á miðnætti í kvöld, hlaupi ekki af stað með ámóta atburðum í Asíu. Friðsamleg mótmæli stúdenta og annarra stjórnarandstæðinga í Peking snerust upp í martröð í fyrrasumar þegar hermenn skutu á óvopnaðan almenning. Leiðtogar kínverskra kom- múnista sýndu þá á áþreifanlegan hátt að þeir vildu í engu slaka á alræðisvaldi kommúnistaflokks- ins í stjórnkerfi landsins þrátt fyrir umbætur í efnahagsmálum. Peir skirrðust ekki við að beita hervaldi gegn óvopnuðum mótmælendum til að tryggja áframhaldandi völd sín. Víetnamskir kommúnistar hafa líka mikla vantrú á ágæti AÐ UTAN Götumarkaður í Kína. Einkaframtakið hefur ekki verið gert útlægt þótt hægt hafi verið á umbótum. breytinganna í Austur-Evrópu. Þeir sýna sömu tregðuna til að deila völdum með öðrum og kín- versku flokksleiðtogarnir. Þrátt fyrir náin tengsl við Sovétríkin, sem hafa veitt Víetnömum mikla efnahagsaðstoð, telja forystu- menn Víetnama sig ekki skuld- bundna til að fylgja fordæmi fylg- iríkja Sovétríkjanna í Austur- Evrópu. Sættir Kínverja og Víetnama Á undanförnum mánuðum hafa samskipti Kínverja og Víet- nama batnað mjög. Friður ríkir á landamærum þeirra þar sem stutt er síðan þeir skiptust daglega á skotum. Jarðsprengjur hafa verið fjarlægðar, íbúar landamærahér- aðanna ferðast óhindraðir yfir landamærin og stunda blómleg viðskipti sín í milli. Fyrir nýjárshátíðina skiptust Kínverjar og Víetnamar á stríðs- föngum og leiðtogar þeirra eru farnir að rifja upp langa sögu vinsamlegra samskipta þótt þeir lýsi ekki beinlínis yfir gagn- kvæmri vináttu enn sem komið er. Batnandi samskipti Kínverja og Víetnama má hugsanlega rekja til þess að breytingarnar í Austur-Evrópu hafi vakið leið- toga þeirra til meðvitundar um að þeir eiga ýmislegt sameiginlegt. Það kunna að vera góð tíðindi fyrir Kambódíumenn þar sem bætt samskipti Kínverja og Víet- nama geta auðveldað lausn innanlandsstríðsins í Kambódíu. Noröur-Kóreumenn halda sínu striki Norður-kóreskir kommúnistar hafa alltaf verið tortryggnir gagnvart öllum frávikum frá mið- stýrðu stjórn- og hagkerfi. Þeir voru frá upphafi efins um ágæti umbótastefnu Gorbatsjofs í So- vétríkjunum og slökun á alræði kommúnistaflokksins. Kim Ilsung æðsti leiðtogi Norður-Kóreumanna hefur alltaf barið alla andstöðu niður með harðri hendi. Hvergi í kommún- istaheiminum er alræði flokksins og foringja hans jafnalgjört og í Norður-Kóreu. Stjórnvöld í Norður-Kóreu voru því að vonum ánægðir með hörð viðbrögð kínverskra stjórnvalda við lýðræðiskröfum í fyrrasumar og hafa á undanförn- um mánuðum sýnt Kínverjum mikla vináttu. Norður-Kóreumenn höfðu um tíma miklar áhyggjur af þróun- inni í Kína, sérstaklega auknum samskiptum Kínverja við Suður- Kóreu. En harðlínumenn í kín- versku stjórninni hafa nú fullvissað þá um að þeir þurfi ekki að óttast að missa vináttu Kínverja. Bændabyltingar Kínverskir og víetnamskir kommúnistar eiga það sameigin- legt að þeir brutust til valda eftir langvarandi skæruhernað. Það sama má í rauninni segja um kór- esku kommúnistana þótt bylting þeirra hafi eiginlega verið angi af kínversku byltingunni og frelsis- her Kim Ilsungs væri deild í Frels- isher kínverskra kommúnista. Kommúnistabyltingarnar í Asíu voru fjöldahreyfingar sem miljónir manna tóku þátt í. Þrátt fyrir marxískan orðavaðal byggðu kommúnistar þar fyrst og fremst á stuðningi bænda og bylt- ing þeirra var bændabylting. Rætur kommúnistaflokksins eru í sveitunum og hann verður ekki hrakinn frá völdum svo auðveld- lega jafnvel þótt menntamenn í borgunum snúist gegn honum og krefjist lýðræðis. Á hinn bóginn hafa stöðugt meiri völd færst yfir til borganna samhliða aukinni iðnvæðingu. Kínverskir, kóreskir og víet- namskir kommúnistar hafa líka byggt upp viðamikið stjórnkerfi í borgunum sem nær til alls lands- ins. Embættismenn ríkisins eru flestir menntamenn og jafnvel gamlir skæruliðaforingjar teljast vart sveitamenn lengur eftir ára- tuga búsetu í borgum. Stuðningur bænda nægir þess vegna ekki einn sér til að tryggja áframhaldandi völd kommúnista ef borgarbúar rísa upp gegn þeim. Aukin áhrif hersins Kommúnistar geta neyðst til að styðjast æ meir við herinn til að halda völdum eins og valda- stéttin í mörgum Suður- Ameríkuríkjum. Beiting her- valds gegn stjórnarandstæðing- um í Peking í sumar kann að vera upphafið að slíku herræði í Kína. RAGNAR BALDURSSON Kim II Sung með syni sínum og arf- taka Kim Jong II. Kommúnistar hafa hvergi gengið lengra í persónudýrkun en í Norður-Kóreu. Myndatexti: Mörkin á milli flokks og hers hafa reyndar alltaf verið frekar óljós hvort heldur það er í Kfna, Víetnam eða Norður-Kóreu. Leiðtogar kommúnista eru flestir fyrrverandi skæruliðaforingjar, og háttsettir flokksleiðtogar eru oft jafnframt foringjar í hernum. Kínverjar hafa slæma reynslu af herforingjastjórnum. Á fyrri- hluta þessarar aldar skiptist Kína upp í svæði undir stjórn herfursta sem höfðu eigin einkaheri og börðust stöðugt innbyrði um völdin. Jafnvel þótt kínverski herinn eigi að heita sameinaður undir einni stjórn er staðreyndin sú að sum herfylki eru fyrst og fremst trú sínum eigin foringja og myndu jafnvel snúast gegn stjórninni í Peking ef hann skipaði svo fyrir. Hvað sem annars kann að ger- ast er það einlæg ósk Kínverja að slíkt ástand endurtaki sig ekki. Kommúnískt keisaraveldi Ýmsir hafa bent á að valda- kerfi kommúnista svipar að mörgu leyti til hefðbundins þjóðfélagskerfis í Kína og nág- rannaríkjum þess. Þetta kann að hafa auðveldað valdatöku kom- múnista í þessum ríkjum. Emb- ættismannakerfi kommúnista kom í stað embættismannakerfis keisaraveldisins. Bæði kínverskir og kóreskir kommúnistar hafa líka ýtt undir gegndarlausa persónudýrkun þannig að flokksleiðtoginn hefur verið dýrkaður eins og keisari. Það hefur reynst mjög árang- ursrík stjórnaraðferð þar sem þeir hafa höfðað til æfafornrar hefðar. Keisaraskipulagið var mjög stöðugt og breyttist lítið í tvö þús- und ár. Margir líta á leiðtogahóp kommúnista í þessum löndum sem nýja keisaraætt. Norður- kóreskir kommúnistar ganga meira að segja svo langt að þeir ætla að láta leiðtogaembættið ganga í erfðir frá Kim 11 Sung til sonar hans Kim Jong 11. Ef til vill gerir þetta stöðu kommúnistastjórnanna í Asíu sterkari en í Áustur-Evrópu. En það má ekki gleyma að höfuðá- stæðan fyrir því að keisaraveldið féll og Kórea og Víetnam urðu nýlendur var sú að gamla þjóðfé- lagið var ekki í stakk búið að fást við vandamál nýrra tíma. Óuppfyllt loforö Þrátt fyrir þann mun sem er á kommúnistaríkjunum f Asíu og Austur-Evrópu hlýtur hrun austur-evrópsks kommúnisma að hafa áhrif á þau. Þrátt fyrir aukna áherslu á gamlar hefðir og sér- einkenni eigin menningar geta þau ekki horft framhjá skipbroti hugmyndafræðinnar og þjóðfé- lagsfyrirmyndarinnar sem þau þáðu frá Sovétríkjunum. Markmið kommúnistabylting- arinnar í Asíu var ekki aðeins að öðlast sjálfstæði undan nýlend- ukúgun heldur líka að bæta lífs- kjör almennings og menntun, binda endi á allan ójöfnuð og byggja upp nútímaiðnað og há- þróað þjóðfélag sem stæðist sam- anburð við auðugar þjóðir Vest- urlanda. Kommúnistum hefur ekki tek- ist að uppfylla þessi loforð um nýtt og betra þjóðfélag. Ef til vill var það ein höfuðástæðan fyrir hruni kommúnistaalræðisins í Austur-Evrópu. Og það getur ekki síður orðið kommúnistum í Asíu að falli ef þeim tekst ekki að bæta hag almennings. Framtíö Asíukommúnismans Óneitanlega er erfitt að spá fyrir um framtíð kommúnstaríkj- anna í Asíu. Spádómar um þróun mála í kommúnistaheiminum að undanförnu eiga það eitt sam- eiginlegt að þeir hafa ekki staðist. Veldi kommúnista í Kína, Kór- eu og Víetnam virðist mun fast- ara í sessi en í ríkjum Austur- Evrópu. Bæði kínverskir og ví- etnamskir kommúnistar hafa haf- ið breytingar á hagkerfum ríkja sinna sem nú þegar hafa skilað miklum árangri. Þeir komust að þeirri niðurstöðu að hefðbundn- ar hagstjórnaraðferðir komm- únista dugðu ekki til að uppfylla loforð um aukna velsæld og eflingu ríkja þeirra í samfélagi þjóðanna. Kínverjar hófu efnahagsumb- ætur fyrir rúmum tíu árum, löngu á undan Sovétmönnum, og Víet- namar hafa fylgt fordæmi þeirra þrátt fyrir óvináttu við Kína. Jafnvel þótt Kínverjar hafi nú hægt mjög á efnahagsumbótum sínum er líklegt að þeir haldi þeim áfram vegna þess hvað þær hafa skilað þeim góðum árangri. Ekkert landsvæði í heiminum hafði jafnöran hagvöxt og Kína á níunda áratugnum. Takist kommúnistum ekki að halda áfram að bæta kjör al- mennings, hlýtur veldi þeirra að hrynja í Asíu ekki síður en í Evr- ópu. Og jafnvel þótt flokkarnir haldi völdum áfram má búast við miklum breytingum á stjórn þeirra þegar aldnir leiðtogar falla frá. :6 SÍÐA-NÝTT HELGARBLAÐ Föstudagur 26. janúar 1990

x

Þjóðviljinn

Direct Links

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Þjóðviljinn
https://timarit.is/publication/257

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.