Þjóðviljinn - 24.08.1991, Blaðsíða 3

Það hefur víst ekki farið fram hjá
neinum lesanda að rekstur Þjóðvilj-
ans gengur mjög erfiðlega um þessar
mundir. Sjálfsagt munu margir segja að
það sé nú ekkert nýtt, rekstrarerfiðleikar
hafa alla tíð verið jafn traustur fylgifiskur
blaðsins og nóttin sem fylgir deginum.
Satt er það að Þjóðviljinn hefur aldrei
verið gróðafyrirtæki mælt á efnahagsleg-
an mælikvarða. Eigi að síður er enginn
vafi á að hann hefur skilað miklum hagn-
aði í öðrum skilningi. Hann hefur verið
lím vinstri hreyfingarinnar og á bestu
tímabilum sínum hefur hann verið öflugt
vopn í höndum fjöldahreyfingarinnar sem
þurfti til að skapa það mannúðarþjóðfé-
lag sem íslendingar búa við. Hann hefur
alla tíð verið umdeildur meðal þeirra sem
hefur fundist að hann standi sér nærri og
vinstrisinnar hafa yfirleitt aldrei látið sér
fátt um hann finnast. í þessu hefur sjálfur
tilverugrundvöllur Þjóðviljans lengst af
verið fólginn, styrkur hans og veikleiki í
senn. Þegar á hefur bjátað er í þessum
hópi að finna þá sem hlaupið hafa undir
bagga með blaðinu á erfiðum tímum, en
þarna eru líka þeir sem hafa séð ástæðu
til að refsa blaðinu með uppsögn þegar
þeim hefur mislíkað við blaðið, flokkinn
eða verkalýðshreyfinguna, stundum við
alla í einu.
Umhverfið sem blöðin lifa í hefur
breyst feikilega síðustu árin, fyrst og
fremst vegna tilkomu nýrra ljósvaka-
miðla og breyttra vinnubragða Rikisútvarps-
ins. Sumum kann að finnast undarlegt að
nefha breytingar á starfsháttum Ríkisút-
varpsins en það er rétt að gera þær að um-
talsefni áður en lengra er haldið því þær
skipta verulegu máli.
Ríkisútvarpið lá mjög lengi undir ámæli
um að það mismunaði stjómmálaflokkunum
og væri lokað fyrir gagnrýnisröddum eða
efasemdarmönnum um þá pólitík sem vald-
hafamir rækju. Um þetta má nefna nokkur
dæmi. Þegar Ragnar Amalds var kjörinn for-
maður Alþýðubandalagsins, á stofnþingi
þess árið 1968 var að sjálfsögðu frá því sagt
i fjölmiðlum, en Sjónvarpið, sem þá var að
sönnu ung stofnun og ekki mikil að vöxtum,
fann enga ástæðu til að tala við hinn ný-
kjöma formann í tvö ár. Magnús Torfi Ólafs-
son, fyrrverandi menntamálaráðherra, flutti
pistla í hljóðvarpi og fjallaði á þann hátt um
herinn og NATO sem ekki var þóknanlegt
valdhöfunum. Þetta þoldi hljóðvarpið
ekki og lét hann hætta. Ólafur Ragnar
Grimsson mátti sæta samskonar
meðferð. Verkalýðshreyfingin
vildi fá að setja sinn svip á
dagskrána 1. mai. Löngum
var ekki við það kom-
andi og sjálf var stofn-
unin svo pempíuleg
í afstöðu sinni
að hún út-
v a r p a ð i
ekki ná-
lægt því alltaf frá atburðum dagsins og nefna
mætti fjölmörg önnur dæmi af sama toga.
Þessi afstaða Útvarpsins er sem betur fer
gerbreytt. Raunveruleg skoðanaskipti eiga
sér nú stað í Ríkisútvarpinu og stjóm og
stjómarandstaða em miklu nær því að standa
jafnfætis í dagskránni en áður var. Ríkisút-
varpið er þó hreint ekki hafið yfir gagnrýni
og við emm enn að sjá dæmi um það hvem-
ig Sjónvarpið gengur stundum á ystu nöf,
eins og ffægir „ffæðsluþættir“ um Evrópu-
bandalagið í vetur vitna um.
Asama tíma hafa blöðin líka breyst.
Þau eiga öll rætur sínar í því pólitíska
mynstri sem þróaðist hér á landi
fyrstu árin eftir fullveldið árið 1918. Beri
maður blöð þess tíma saman við það sem við
höfum fyrir augunum nú er augljóst að við
emm í raun ekki að tala um sömu blöðin. A
þeim tíma vom mótsetningamar í þjóðfélag-
inu margfalt grimmilegri en nú og blöðin
mótuðust af þvi. Svikabrígsl og landráða-
ákæmr vom daglegt brauð í blöðunum.
Heimska, þjófhaður, lygar, geðveiki, litil-
mennska og hverskonar aðrar einkunnargjaf-
ir í sama dúr þóttu sjálfsagðar í ritdeilum.
Tengsl blaðanna við stjómmálaflokkana
vom einnig miklu sterkari og augljósari,
enda vom þau ýmist gefin út af flokkunum
eða fyrirtækjum sem litu á það sem hlutverk
sitt að gefa þau út til stuðnings ákveðnum
málstað eða flokki. Þessi arfur er öllum ís-
lensku blöðunum sameiginlegur.
Á síðustu ámm hafa margir fjölmiðla-
menn haldið þvi ffam af miklu kappi að dag7
ar pólitískra málgagna séu i rauninni taldir. I
nútíma þjóðfélagi séu fjölmiðlar sjálfstætt
afl sem síst af öllu megi lúta forræði stjóm-
málaflokkanna. Þessi afstaða birtist í ýms-
um myndum, bæði beint og óbeint, en
m.a. í því að fjölmiðlar em taldir því
óáreiðanlegri sem þeir em í opin-
skárri tengslum við stjómmála-
flokkana. Samkvæmt því
em stjómmálamenn og
flokkar heldur vafa-
samir peningar en
þeir sem stunda
fjölmiðlun af
viðskipta-
1 e g u m
ástæðum hins vegar ekki. Þessi afstaða, í
rauninni fjandskapur gegn stjómmálum og
þátttöku manna í þeim, gengur stundum svo
langt að maður undrast að nokkur skuli yfir-
leitt vilja gefa sig í þau störf.
Nú er það auðvitað eins og hver önnur
fjarstæða að til sé svokallaður óháður fjöl-
miðill. Hvert einasta blað sem gefið er út í
heiminum er með einhveijum hætti háð eig-
anda sínum eða því umhverfi sem það starf-
ar í. Svokölluð ffjálslynd og óháð blöð i
einkaeigu á Vesturlöndum fá t.d. því aðeins
að koma út að þau skili eigendum sínu hagn-
aði og í öllum tilfellum ákveður eigandinn
að lokum hverskonar blað gefið verður út.
Nákvæmlega sama á við um allan þann ara-
grúa af sjónvarps- og hljóðvarpsstöðvum
sem heimsbyggðin á völ á og vel að merkja:
líka SKY og CNN sem ýmsir fjölmiðlamenn
vilja telja fyrirmynd þess sem koma skal í
fjölmiðlaheiminum.
Oll íslensku dagblöðin eru nátengd
stjómmálaflokkunum og/eða valda-
miklum hagsmunahópum. Þessi
tengsl birtast þó á annan hátt en íyrrum og i
daglegu starfi sínu eru blöðin laustengdari
við flokkana en áður. Blöðin geta hins vegar
ekki lifað á pólitík einni saman. Þau verða
að veita fjölþættari þjónustu en að fjalla bara
um pólitík og þau verða auk þess að íjalla
um hana firá mismunandi sjónarhomum, og
hafa rými fyrir ólíkar skoðanir. I þessu efni
hefur Morgunblaðið yfirburðaaðstöðu vegna
stærðar sinnar og útbreiðslu. Morgunblaðið
getur gert ýmislegt í blaðamennsku sem
minni blöðin láta sig ekki einu sinni dreyma
um. Morgunblaðið hefur, eins og öll önnur
blöð, gjörbreyst í áranna rás, sumir vilja
meira að segja halda því fram að blaðið sé
jafhvel orðið ópólitískt og um leið að
einskonar allsheijar vettvangi fyrir
alla sem vilja skrifa í blöð. Enda
þótt blaðið sé vissulega afar op-
ið ólíkum sjónarmiðum þá
fer ekkert á milli mála
hvom megin hjartað í
því slær svo nátengt
sem það er Sjálf-
stæðisflokkn-
um.
líka nátengt Sjálfstæðisflokknum en af þvi
að blaðið gefur sig sérstaklega út fyrir að
vera óháð þá er rétt að minna á að tengsl
þess inn í Sjálfstæðisflokkinn em fyrst og
ffernst í gegnum áhrifamenn í viskiptalífinu.
Nú gætu menn auðvitað spurt: Úr því að
stóm blöðin og Ríkisútvarpið em orðin
svona opin er vinstrisinnum þá ekki tryggður
nauðsynlegur aðgangur að þjóðinni þannig
að blað á borð við Þjóðviljann sé með öllu
óþarft ekki síst þegar þar að auki em komnar
nýjar útvarps- og sjónvaipsstöðvar og sam-
eiginlega sjá þessir fjölmiðlar til þess að
skoðana- og tjáningafrelsið sé fullkomlega
tryggt?
Því miður er Qölmiðlatilveran ekki
svona einföld. Um íjölmiðla gilda sömu lög-
mál og flest annað á hinum fijálsa markaði.
Eftir því sem hlutdeild einhvers aðila á
markaðnum stækkar eykst hættan á að við-
komandi nái hreinni einokunaraðstöðu og
ráði að lokum einn ferðinni. Svo miklar
áhyggjur hafa menn löngum haft af þessu að
víða hafa verið sett lög gegn hringamyndun
til að koma í veg fyrir þróun af þessu tagi.
Ef undirritaðan misminnir ekki um of þá
hefur meira að segja forsætisráðherrann haft
á orði að hér á landi kynni að vera nauðsyn á
slíkri löggjöf.
Við Þjóðviljanum blasir sú hætta að
hann komi ekki út eftir fáeinar vikur
ef ekki er að gert. Fari svo, hverfur
mikilvæg rödd af íslenskum fjölmiðlamark-
aði og hættan á fullkominni einokun hægri
aflanna á allri fjölmiðlun eykst. Það má ekki
gleymast hveijir eiga flesta fjölmiðlana sem
þá verða eflir. Tíminn og Alþýðublaðið eru í
höndum Framsóknar og Alþýðuflokks, Dag-
ur á Akureyri nátengdur Framsóknarflokkn-
um. Að Ríkisútvarpinu slepptu eru allir aðrir
fjölmiðlar á einhvem hátt búsettir á hægri
vængnum. Þama em innanborðs langstærstu
fjölmiðlamir, Morgunblaðið, Stöð 2 og DV.
Á sama tíma og þetta gerðist liggur fyrir
að menntamálaráðherra hefur rætt í alvöm
um þann möguleika að gera Ríkisútvarpið að
hlutafélagi. Eins og Alþingi er nú saman sett
getur vel verið að hann fengi meirihlutafylgi
við slíka ákvörðun. Hveijir myndu kaupa
það hlutafélag? Auðvitað þeir sem ráða yfir
nauðsynlegu Qármagni.
Þjóðviþinn einn kemur að sjálfsögðu
ekki í veg fyrir þessa þróun, en hann er enn
til vitnis um fjölbreytnina i fjölmiðlun á ís-
landi, hann getur áfram verið tæki í barátt-
unni fyrir réttlátari skiptingu auðsins i
þessu landi. Hans er því þörf og það er
lesenda og velunnara hans að stað-
festa vilja sinn um að hann haldi
áfram að koma út með þvi
sem dugar honum best til
langframa: fjölgun
áskrifenda um að
minnsta kosti 2000
manns.
hágé.

SíðaC
ÞJÓÐVILJINN Laugardagur 24. ágúst 1991