Dagblaðið Vísir - DV - 22.02.1997, Blaðsíða 10

10
LAUGARDAGUR 22. FEBRÚAR 1997 ■ j'V
Útgáfufélag: FRJÁLS FJÖLMIÐLUN HF.
Stjórnarformaður og útgáfustjóri: SVEINN R. EYJÓLFSSON
Framkvæmdastjóri og útgáfustjóri: EYJÓLFUR SVEINSSON
Ritstjóri: JÓNAS KRISTJÁNSSON
Aðstoðarritstjóri: ELÍAS SNÆLAND JÓNSSON
Fréttastjóri: JÓNAS HARALDSSON
Auglýsingastjóri: PÁLL STEFÁNSSON
Ritstjórn, skrifstofur, auglýsingar, smáauglýsingar blaðaafgreiðsla, áskrift: ÞVERHOLT111,105
RVÍK, SIMI: 550 5000
FAX: Auglýsingar: 550 5727 - RITSTJÓRN: 550 5020 - Aörar deildir: 550 5999
GRÆN númer: Auglýsingar: 800 5550. Áskrift: 800 5777
Stafræn útgáfa: Heimasíða: httpyAvww.skyrr.is/dv/
Ritstjórn: dvritst@centrum.is - Auglýsingar: dvaugl@centrum.is. - Dreifing: dvdreif@centrum.is
AKUREYRI: Strandgata 25, sími: 462 5013, blaöam.: 462 6613, fax: 461 1605
Setning og umbrot: FRJÁLS FJÖLMIÐLUN HF.
Filmu- og plötugerð: (SAFOLDARPRENTSMIÐJA HF. - Prentun: ÁRVAKUR HF.
Áskriftarverð á mánuði 1700 kr. m. vsk. Lausasöluverð 150 kr. m. vsk., Helgarblað 200 kr. m. vsk.
DV áskilur sér rétt til að birta aðsent efni blaðsins í stafrænu formi og í gagnabönkum án endurgjalds.
Þrælahald nútímans
Nútímamaðurmn er ekki fremur sjálfs síns herra en
forfeður hans voru fyrr á öldum. Frelsi lýðræðisaldar
hefur reynzt hálla en menn sáu fyrir, þegar komið var á
fót formum og mynztrum, sem áttu að gera alla að frjáls-
um mönnum, fullgildum borgurum lýðræðisríkja.
Þrælahald nútímans kemur fram í ýmsum myndum.
Algengast er, að fólk láti stjómast af áreiti úr umhverf-
inu í stað þess að láta stjómina koma að innan. Fólk er
til dæmis afar háð því, hvað umhverfið telur vera rétta
tízku í vöru- og þjónustunotkun á hverjum tíma.
Beztu dæmin um varnarleysi alls almennings er hin
gífurlega sala, sem oftast er á jólavertíð i einhverju fá-
ránlegu galdratæki, sem fólki er í auglýsingum talin trú
um, að það geti alls ekki verið án. Fótanuddtæki og enn-
isþrýstibönd voru fræg dæmi af þessu undarlega tagi.
Fólk gengur í vörumerktum klæðnaði til þess að aug-
lýsa stuðning sinn við vörumerkið og njóta mola af borði
ímyndarinnar, sem það telur fylgja merkinu. Þannig
finnst sumum þeir vera næstum naktir, ef þeir eru ekki
í gallabuxum af ákveðinni og áberandi merktri tegund.
ímyndir eru mikilvægur áhrifavaldur í umhverfmu.
Með auglýsingum er reynt að búa til ákveðnar ímyndir
eins og til dæmis af kúrekahetjum, sem eru að reykja í
sig krabbamein af hetjuskap. Þessar ímyndir síast inn í
fólk, af því að það stjórnar sér ekki sjálft.
Fólk hefur að mestu látið af þátttöku í stjórnmálum,
en mætir í kjörklefann á nokkurra ára fresti til að játa
undirgefni sína við ímyndir, sem komið hefur verið á
framfæri af atvinnumönnum og eru í alls engu samhengi
við neinn veruleika. Fólk kýs í blindni og leiðslu.
Kvikmyndir og sjónvarpsþættir og leiknar auglýsing-
ar eiga mikinn þátt í að búa til ímyndir, sem mikill fjöldi
fólks lætur stjórnast af. Engin innri stjórn kemur til
mótvægis til að tempra hughrifin af þessum umhverfis-
áhrifum, sem menn elta meira eða minna í blindni.
Alls konar fiknir eiga auðveldan leik í þessari einhliða
skák. Mikill hluti fólks hefur ánetjast tóbaki og á afar
erfitt með að losna úr þeirri ánauð. Sykurfikn er orðin
svo algeng, að ný matvara er tæpast sett á markað öðru
vísi en svo, að hún sé rækilega sykurblönduð.
Til dæmis er allt pakkað morgunkorn á íslenzkum
markaði sykurblandað, svo og allar nýjar mjólkurvörur,
þar á meðal vörur, sem kenndar eru við skóla. Þannig
eru börnin vanin á sykurfikn á unga aldri og gerð að
þrælum efnisins. Af þessu leiðir löng röð sjúkdóma.
Fólk er ekki eingöngu fikið í efni á borð við áfengi og
tóbak, sykur og hass, heldur einnig í hegðunarmynztur,
svo sem kynlíf og spilakassa. Öll magnast þessi hegðun,
af því að innri stjórn fólks ræður ekki við margvíslegt
áreiti, sem það verður fyrir frá umhverfinu.
Þrældómur nútímamannsins í þágu ímyndana og ytra
áreitis kostar gífurlega fjármuni og vansælu. ímyndirn-
ar og áreitið hafa tilhneigingu til að kosta miklu meira
en fólk hefur ráð á að borga, svo að ekki sé talað um
hamslausa fjárþörf flknanna. Lífið verður að stigmyllu.
Unnt væri að hamla gegn þessu, ef þjóðfélagið áttaði
sig á, að verkefnið er mikilvægara en lestur, skrift og
reikningur. Ef tekin væri upp í skólum landsins neyt-
endafræðsla og aukin þar borgaraleg fræðsla, væri unnt
að fá marga til að komast undan hlutverki þrælsins.
Til lengdar fær núverandi þjóðskipulag ekki staðizt,
nema endurvakinn verði hinn frjálsborni borgari, sem
átti að vera hornsteinn þess og kjölfesta.
Jónas Kristjánsson
Grænlendingar skerpa
menningarvitund sína
Um siðustu helgi var tekið í notk-
un menningarhús í Nuuk, höfuð-
borg Grænlands. Ber það nafnið
Katuaq, það er trommunnar, sem
Grænlendingar nota í dansi sínum.
Húsið veldur byltingu í Grænlandi.
í fyrsta sinn rís þar bygging, sem
unnt er að nota til alhliða menning-
arstarfsemi. Við íslendingar, sem
sækjum kvikmyndir hvað mest
þjóða, eigum til dæmis erfitt með að
gera okkur í hugarlund, að fyrst nú
sé sköpuð góð aðstaða til kvik-
myndasýninga í þessu risastóra en
strjálbýla nágrannalandi okkar.
Á Grænlandi búa rúmlega 50.000
manns og skiptast íbúamir í um
það bil 80 þorp eða byggðakjama. Á
sjötta og sjöunda áratugnum fylgdu
Danir þeirri stefnu að fækka þess-
um byggðum og þrýstu á fólk til að
mynda meira þéttbýli. Til þess tíma
má rekja hinar stóru blokkir, sem
setja mikinn svip sinn á Nuuk. í
þeirri stærstu em íbúamn- um 500.
Þarf ekki sérkunnáttu til að átta sig
á því, að það hafi verið mörgum
veiðimanninum erfitt að slíta sig
upp frá rc íum og flytjast með sínu
fólki úr framstæðum heimkynnum
og fásinni í þessar stóra byggingar.
Aukið þéttbýli varð á hinn bóg-
inn til þess að Grænlendingar
fengu afl til að krefjast heimastjóm-
ar og hana hlutu þeir 1979. Fara
þeir nú með stjóm eigin mála, ann-
arra en utanríkis- og dómsmála,
sem era í höndum Dana. Meðal
þess fyrsta, sem heimastjómin
ákvað, var að banna stærri en tíu
íbúða blokkir.
Efnahagskerfið er mjög miðstýrt.
Grænlendingar fá 2,6 milljarða dan-
skra króna á ári frá Dönum eða
tæplega 30 milljarða íslenskra
króna. Dugar íjárhæðin til að
standa undir 60% af útgjöldum
heimastjórnarinnar. Fram til 1950
ráku Danir einokunarverslun í
Grænlandi og enn era dönsk ítök
mjög sterk í atvinnulífi landsins.
Öflugasta fyrirtækið er Royal
Greenland, opinbert fyrirtæki, sem
stundar útgerð og fiskvinnslu og
veltir um 3 milljörðum danskra
króna á ári eða um 33 milljörðum
íslenskum. Á íslenskan mælikvarða
er þar um mjög sterkan aðila að
ræða, sem keppir meðal annars við
okkur á rækju- og fiskmörkuðum.
Menningarvitund
Eftir að heimastjóm kom til sög-
unnar hafa Grænlendingar ekki að-
eins tekið stjóm eigin mála meira í
sínar hendur, þeir hafa einnig tekið
til við að rækta menningarvitund
sína og á grandvelli hennar að skil-
greina stöðu sína í þjóðasamfélag-
inu með skarpari hætti en áður.
Á vígsluhátíð Grænlandshússins
Erlend tíðindi
Bjöm Bjamason
fór allt fram á þremur tungumál-
um: grænlensku, dönsku og ensku.
Sérstaka athygli vakti, að Lars
Emil Johansen, formaður heima-
stjómarinnar, talaði þó ekki á
dönsku heldur aðeins á ensku og
grænlensku. Var hann síðastur á
mælendaskrá og lýsti húsið form-
lega opið. í fyrstu ræðulotunni vora
Norðurlandamenn, sem stóðu imdir
hluta af kostnaði við nýja húsið. í
annarri lotu vora hins vegar full-
trúar frá Kanada og samstarfsráði
heimskautaþjóða, konur, sem báðar
töluðu eskimóamál auk ensku.
Menningarvitund Grænlendinga
og samkenndin með eskimóum í
Kanada, Alaska og Síberíu á vafa-
laust eftir að auka enn sjálfstraust
þjóðarinnar. Þannig kann hið nýja
menningarhús ekki aðeins að
stuðla að framgangi lista heldur
einnig að hljóta pólitísks hlutverk,
sem ýtir undir sjálfstæðisþrá og
vilja til að efla tengslin meira vest-
ur á bóginn til Kanada.
Sjálfstæðiskrafa
í flokki Lars Emils Johansens,
jafnaðarmannaflokknum Sisimiut,
era uppi vaxandi kröfur um sjálf-
stæði Grænlands. Þar hafa menn
sett fram þá skoðun, að þetta mark-
mið eigi að nást á næstu 15 áram,
þannig að 2012 verði lýst yfir sjálf-
stæði Grænlands. Lars Emil Jo-
hansen hefur sagt um þetta, að
menn verði að halda sig á jörðunni
og spurt, hver sé tilbúinn til að
skerða lífskjör sín um 20%, sem
kynni að leiða af því, að danski rík-
issjóðurinn hætti að leggja fé af
mörkum. Deilumar við Dani vegna
kjamorkuvopnanna í nyrstu byggð
Grænlands í Thule hafa hins vegar
leitt tii endurmats á samskiptunum
viö ríkissijóm Danmerkur. Lars
Emil stendur nú frammi fyrir kröf-
um um aðgerðir gegn Dönum frá
ungum flokksbræðrum sínum, sem
minna á framgöngu hans sjálfs og
jafnaldra hans í baráttunni fyrir
heimastjóm.
Eins og við íslendingar vitum ýta
þjóðir efnahagslegum rökum til
hliðar, þegar þeir meta þörf sína
fyrir sjálfstæði. í því mati vegur
þjóðerniskennd og menningarvit-
undin þyngra en peningar.
íslendingar lögðu stærstan skerf
norrænna þjóða til hátiðarinnar í
Katuaq um helgina með þvi að
senda Sinfóníuhljómsveit íslands á
vettvang og síðan tók við mikil, is-
lensk vöra- og viðskiptakynning í
Nuuk. Þannig varð vígsla Græn-
landshússins til þess, að við treyst-
um enn böndin við þessa ágætu
granna okkar.
Frá æfingu Sinfóníuhljómsveitar íslands í Katuaq, nýja menningarhúsi
Grænlendinga í Nuuk. Mynd: Runólfur Birgir
skoðanir annarra____________________
Slæmt ástand í Búlgaríu
„Sagt er að nærri helmingur allra bama í Búlgar-
; íu sé vannærður. Níutíu prósent þjóðarinnar lifa
fyrir neðan fátæktarmörk Alþjóðabankans sem eru
fjórir dollarar á dag. Reyndar fá margir eftirlauna-
þegar minna en fjóra dollara á mánuði vegna óða-
j verðbólgunnar sem geisar í landinu. Biðraðir eftir
brauði og súpugjafir til fátækra eru nú á hverju
strái í Sófíu; engin lyf eru til á sjúkrahúsunum; eng-
inn hiti er á munaðarleysingjahælunum. Það sem
verst er, er að þetta er eingöngu mannanna verk.“
Úr forystugrein Washington Post, 18. febrúar.
Tímamótasamningur
„Vemdaðasta atvinnugrein heimsins í dag er
íjarskiptaiðnaðurinn með tilheyrandi óskilvirkni,
skriffinnsku og gifurlegri misnotkun á neytendum.
Þess vegna kann hið nýja samkomulag um aukið
frelsi í fjarskiptaþjónustu sem náðist um síðustu
helgi að reynast mesti tímamótasamningur í alþjóð-
legum viðskiptum á þessari öld. Það mikilvægasta
er sjálfsagt að samkomulagið er komið í hús og nær
frá byrjun til meira en 90 prósenta allra fjarskipta í
heiminum."
Úr forystugrein JyUands-Posten, 18. febrúar.
Frjálsir markaðir
„Þegar Sali Berisha Albaniuforseti er spurður
hvers vegna hann hafi ekki gripið inn í til að binda
enda á fjárfestingasvindlið áður en Albanir misstu
hundrað milljóna dollara segir hann að aðgerða-
leysi sitt hafi verið tákn um stuðning yfirvalda við
frjálsa markaði. Jafnvel þó að þessi hugmynda-
fræði, og ekki spilling, útskýri mistök stjórnvalda
er skoðun hans röng. Slík mistúlkun á kapítalisma
hefur valdið útbreiddri eymd í fyrrum kommúnista-
ríkjum sem enn eru að læra að frjálsir mai-kaðir
reynast best þegar þeir eru ekki algjörlega frjálsir."
Úr forystugrein New York Times, 19. febrúar.