Dagblaðið Vísir - DV - 28.04.1997, Blaðsíða 22

30
MÁNUDAGUR 28. APRÍL 1997
Unga fólkið
á í minni vandræðum
með smokkana
Þeir sem venja sig á aö nota
smokka við samfarir frá tiltölu-
lega ungum aldri lenda í minni
vandræðum
með þá en
hinir sem
gripa til
veijanna
síðar á æv-
inni. Þetta
eru niður-
stööur rann-
sóknar
franskra
visinda-
manna.
Antoine Messiah og starfsbræð-
ur hans við rannsóknarstofnun-
ina INSERM segja í bandarísku
heilsugæslutímariti að aukin
reynsla í meðferð smokka geri
notkun þeirra skilvirkari og ör-
uggari. Verjandi sé því aö mæla
með smokkanotkun við ungt fólk.
Rannsóknin leiddi i ljós aö
nærri 5 prósent notenda smokka
lentu í vandræðum með þá.
Smokkamir áttu til að renna til
eöa rifna og í einhveijum tilvik-
..um hurfu þeir hreinlega. En þeir
sem byijuðu að nota smokk undir
25 ára aldri lentu i minna veseni
en hinir.
Lítil halasljama veldur
miklum usla
Margur er knár þótt hann sé
smár. Það á að minnsta kosti við
um halastjömur. Ein litil gæti
valdið gifurlegum usla rækist hún
á jörðina. Sprengingin gæti líka
jafhgilt meira en tífóldum kjam-
orkuvopnabirgðum jarðarbúa á
hátindi vígbúnaðarkapphlaupsins.
Samkvæmt tölvulíkani sem
bandarískir vísindamenn hafa
gert mundi halastjama, sem er
jafhvel minni en Hale-Bopp, valda
flóöbylgjum á hæð við World
Trade Centre bygginguna í New
York og hætta er á að loftslags-
breytingar mundu eyöa öllu
ræktarlandi á jörðinni. Heppnir
jarðarbúar mundu deyja strax af
völdum höggsins. Hinir mundu
bara svelta til bana.
Knattspyma getur valdið
heilaskaða
Það er ekki hættulaust aö iðka
knattspymu. Fyrir nú utan öll
beinbrotin getur þessi vinsæla
íþróttagrein einnig leitt til heila-
skaða, jafnvel meiri en
ameriski . máfn,
ruön- . ’ - .
inn. Og
finnst nú
mörgum hann
æði ruddalegur.
Svo segja finnskir vís-
indamenn við háskólann i
Helsinki.
Finnamir fengu bæöi knatt-
spymumenn, ruðningsleikara og
svo þá sem engar íþróttir stund-
uðu, en vom á svipuðu reki og
með áþekkan bakgrunn, til að
fara í segulómtæki. Þar kom i ljós
að 11 af 15 knattspymumönnum
og 7 af 17 ruöningsmönnum sýndu
hugsanleg ummerki heiiaskaöa.
Talið er að hjálmar sem mðnings-
menn em með á höfðinu veiji þá.
Afmarkaöar skemmdir á heila
fundust í flestum knattspymu-
mönnunum en hjá aðeins 5 af 20
þeirra sem ekki stunduðu íþróttir.
Læknar em ekki sammála um
hvað þessar afinörkuðu skemmdir
þýða. Þær hafa þó veriö tengdar
hárfinum trullunum á hugarstarf-
inu.
jj iJ jIdij pAaJiij j
Heilar fullorðinna bílstjóra sem látust í slysum skoðaðir:
Þriðjungur ökumanna
reyndist með alsheimer
Alsheimer og akstur fara ekki
saman. Þá ályktun má draga af rann-
sóknum finnskra og sænskra vís-
indamanna sem komust að því að
þriðjungur, að minnsta kosti, þeirra
fullorðnu ökumanna sem týndu lífi í
umferðarslysum voru með alshei-
mer. Margir til viðbótar sýndu
fyrstu einkenni sjúkdómsins.
Vísindamennirnir segja að þetta
þýði að ökumenn sem komnir eru til
ára sinna, læknar þeirra og ættingj-
ar verði að fýlgjast vel með hugsan-
legum einkennum alsheimers.
Það var Matti Viitanen sem fór
fyrir rannsóknarhópnum viö Hudd-
inge háskólasjúkrahúsið í Sviþjóð.
Hópurinn rannsakaði heila 98 öku-
manna sem voru eldri en 65 ára og
höfðu látist í umferðarslysum í bæði
Finriandi og Svíþjóð. Þrjátíu og þrjú
prósent þeirra voru með einkenni
alsheimers, svo sem skán á heilan-
um.
í tuttugu prósentum til viðbótar
voru vísbendingar um sjúkdóminn á
frumstigi en þá er mjög erfitt að
greina hann.
Alsheimer veldur truflunum á
hugarstarfinu, til dæmis sívaxandi
gleymsku, og leiðir að lokum til
dauða.
Vísindamennimir fundu einnig
stökkbreytingar á erfðaefni sem
tengdar eru alsheimer, ákveðna út-
gáfu gens sem gengur undir heitinu
APOE, hjá fleiri ökumönnum sem
létust en hjá samanburðarhópnum.
„Það er hugsanlegt að 47 til 53
prósent þeirra sem létust hafi verið
með alsheimer á byrjunarstigi,"
skrifa vísindamennimir í bréfi til
læknablaðsins Lancet.
Sýnt hefur verið fram á að fólk
með alsheimer stendur sig ekki jafn
vel í umferðinni og aðrir og að þeir
sem þjást af elliglöpum lenda oftar í
slysum. Slysin verða aðallega á
gatnamótum þar sem ökumenn
Full ástæða er til að hafa augun opin fyrir byrjunareinkennum á alsheimer hjá
65 ára aldurinn. Sjúkdómurinn skerðir mjög getu þeirra til að keyra.
verða að hugsa og vinna úr mjög
miklum upplýsingum. Alsheimer
skerðir einmitt hæfni einstaklings-
ins til þess.
„Vegna þess hve alsheimer læðist
að manni leita þeir sem verða fyrir
barðinu á sjúkdóminum ekki til
læknis á fyrstu stigum hans. Og ef
þeir gera það kemur læknirinn
kannski ekki auga á fyrstu einkenni
truflunar á hugarstarfinu," segja
vísindamennirnir í bréfi sínu.
Þeir leggja því til að fullorðnir
ökumenn séu skoðaðir vandlega.
„Kanna verður hugarstarfsemi
eldri ökumanna sem lenda í slysum.
Ökumennirnir sjálfir, læknar
þeirra og ættingjar ættu að hafa
augun opin fyrir byrjunareinkenn-
um skerts hugarstarfs sem eykur
líkumar á umferðarslysum."
Alsheimer leggst á tvö til þrjú
prósent þeirra sem komnir eru yfir
65 ára aldur. Samkvæmt alþjóðleg-
um tölum er sjúkdómurinn fjórða
algengasta dánarorsök gamals fólks.
þeim ökumönnum sem komnir eru yfir
Simon Denegri hjá breska als-
heimerfélaginu segir að akstur
eldra fólks sé viðkvæmt mál.
„Litið á akstur sem tákn um sjálf-
stæði. Það er ákaflega erfitt fyrir
fiölskyldur og hjúkrunarfólk að fá
einhvern til að hætta að keyra," seg-
ir Denegri. Hann bendir á að til séu
lyf sem slái á einkenni alsheimers á
byrjunarstigi. Með hjálp þeirra geti
gamalt fólk því ekið lengur og verið
mun öruggara í umferðinni en ella.
Elsti forfaðir apa
og manna fundinn
Tveir sjússar á dag
koma heilsunni í lag
Steingervingar sem fundust í Úg-
anda fyrir meira en þrjátíu árum
kunna að reynast af elstu þekktu
forfeðrum
manna og apa,
að sögn mann-
fræðinga.
Snemma á
sjöunda ára-
tugnum fundu
mannfræðingar
leifar af andlits-
beinum, tann-
garði og
hryggjarliðum
sem eru frá
míósentímabil-
inu fyrir 10 til
25 milljónum
ára. Vísinda-
menn voru hins vegar ekki klárir á
því þá hvemig þeir ættu að túlka
gripina.
Á árunum 1994 og 1995 fór svo
hópur vísindamanna aftur þangað
sem steingervingarnir höfðu fundist
á sínum tíma og fundu fleiri sem
talið er að séu úr sama dýrinu. Dýr
þetta var stórt og hafði á sér ein-
hverja mannsmynd.
í skýrslu sem birtist i tímaritinu
Science fyrir skömmu leiða mann-
fræðingamir getum að því að stein-
gervingamir séu að minnsta kosti
20,6 milljón ára gamlir. Ef rétt reynist
em þeir þá um leið elstu steingerðu
leifamar af dýri úr hópi prímata. í
þeim hópi em bæði apar og menn.
Ekki hafa allir fallist á þessar nið-
urstöður. Ljóst
er þó að stein-
gervingafundur-
inn í Úganda á
eftir að koma
hreyfingu á nýj-
ar kenningar og
rannsóknir á
þróun apa og þvi
hvemig maður-
inn kom fram á
sjónarsviðið.
Vísindamenn-
imir hafa gefið
kvikindinu nafn
og kalla það
Morotopithecus
bishopi. Nafnið er dregið af staðn-
um Moroto, þar sem steingerving-
arnir fundust, og vísindamanninum
Bishop sem fann fyrstu steingerv-
ingana á sjöunda áratugnum.
Hryggjarliðirnir sem fundust á
sjöunda áratugnum benda til að ap-
inn hafi verið með stift bak. Það
þýðir að hann hafi gengið uppréttur
eins og nútímaapar. Tennur hans og
andlitsbein vora aftur á móti mun
frumstæðari.
Steingervingarnir sem fúndust á
þessum áratug, hluti af öxl og tvö
leggjarbein, virðast hins vegar ekki
vera jafn fmmstæð.
Það ER heilsusamlegt að fá sér
aöeins neðan í því. Að vísu bara í
hófi, og eftir kúnstarinnar regl-
um. Ástralskir vís-
indamenn skýrðu
nýlega frá því að
þeir sem drykkju
tvær mælieiningar
af áfengi á dag,
fimm daga vikunn-
ar, væm í minnstri
hættu á að fá hjarta-
áfall.
En ef áfengið á að
hafa bætandi áhrif á
heilsufarið verður
að drekka það reglu-
lega og hvorki of
mikið né of lítið í
einu.
Þau Patrick
McElduff og Annette
Dobson, sem starfa
við háskólann i
Newcastle í Nýju
Suður-Wales í Ástralíu, veittu því
athygli að vaxandi fiöldi rann-
sókna sýndi fram á þeir sem
dmkku litið eða i hófi voru ekki
eins líklegir til að deyja af völdum
hjartasjúkdóma og hinir sem
drukku mikið eða alls ekki neitt.
Þau kvörtuðu hins vegar yfir því
að rannsóknirnar gerðu ekki
greinarmun á þeim sem fengu sér
örfáa drykki á hverjum degi og
hinum sem innbyrtu viku-
skammtinn á helgarfylliríum.
McElduff og Dobson lék for-
vitni á að vita hvort það breytti
einhverju ef drykkimir fiórtán
sem konum er
hollt að fá sér og 21
drykkur karlanna
dreifðust jafnt á
alla daga vikunn-
ar. í því skyni
rannsökuðu þau á
tólfta þúsund
manns sem höfðu
fengið hjartaáfall
og sex þúsund sem
höfðu ekki fengið
hjartaáfall. Þau
komust að því að
áhættan var
minnst hjá þeim
sem drukku tvær
mælieiningar á
dag.
Einn sjúss er
venjulega skil-
greindur sem eitt
glas, eða 125 ml, af víni, hálfþott-
ur af bjór eða 40 ml af sterku
áfengi.
„Áhættan er minnst meðal
karla sem segjast fá sér einn til
fióra sjússa á dag, fimm til sex
daga vikunnar, og meðal kvenna
sem segjast fá sér einn til tvo
sjússa á dag, fimm til sex daga
vikunnar," skrffuðu vísinda-
mennirnir í skýrslu til Breska
læknablaðsins.
Tony Blair, formaöur
Verkamannaflokksins
breska, veit líklega sem er
aö það er hollt aö drekka
bjór í hófi.
Símamynd Reuter