Dagblaðið Vísir - DV - 15.03.2001, Blaðsíða 13

FIMMTUDAGUR 15. MARS 2001
13
I>V
Frægur bandarískur heimspekingur í fyrirlestraferð á íslandi
Án heimspeki engin vísindi
Ruth Garrett Millikan, prófessor
í heimspeki frá Connecticut-háskóla
í Bandaríkjunum, er hingað komin
á vegum Hugvísindastofnunar,
heimspekiskorar og sálfrœóiskorar
Háskóla íslands. Hún heldur nám-
skeið fyrir nemendur skólans í dag
og einnig almennan fyrirlestur í há-
deginu á morgun.
Ruth er meðal þekktustu og um-
deildustu heimspekinga samtímans.
Hún vakti mikla athygli fyrir bók
sína Language, Thought and Other
Biological Categories, sem kom út
áriö 1984, og þaó sem einkum þótti
frumlegt við heimspeki hennar er að
hún leggur þróunarkenningu
Darwins til grundvallar flestu því
sem hún hefur skrifað. Nýjasta bók
hennar, On Clear and Confused
Ideas: An Essay about Substance
Concepts, kom út á vegum
Cambridge University Press haustið
2000.
í nýju bókinni fjallar hún um til-
tekna gerð af hugtökum sem hún
nefnir raunhugtök og - eins og titill-
inn bendir til - um það sem hún kall-
ar skýrar og óskýrar hugmyndir. í
formála segir hún skemmtilega sögu
úr eigin fjölskyldu Sem dæmi um
óskýrar hugmyndir:
„Þegar móðir mín var þriggja ára
kom faðir hennar heim eitt kvöldið og
var búinn að raka af sér skeggið. Hún
var aiveg viss um að þetta væri Al-
bert frændi, skegglaus yngri bróðir
fóður hennar, sem hún vissi að var
afar stríðinn, og hún fór að hágráta
þegar hann vildi ekki viðurkenna
það. Það var ekki fyrr en maðurinn
dró upp silfurúrið hans pabba með
lokinu sem henni fannst svo gaman
að láta spretta upp að hún lét segjast.
En hver var það sem henni fannst
svona andstyggilegur? Var það þessi
maður (pabbi hennar) eða Albert
frændi?"
Hún heldur einmitt fram í bókinni
að okkar helsta hugarstarf sé að
þekkja aftur fólk og fyrirbæri þrátt
fyrir ólíkar aðstæður, og hver getur
ekki tekið undir það?
Flokkun fyrirbæra
„Það hefur lengi verið viðfangsefni heimspek-
inga hvemig fólk raðar fyrirbærum í ákveðna
flokka eins og „hundur", „leikur" eða „stóll“,“ seg-
ir Ruth Millikan, „og á 20. öld slógust sálfræðingar
í hópinn. Þeir hafa gert fjölda tilrauna til að reyna
að komast að því hvernig fólk ákveður hvað fer í
hvaða flokk og hvers vegna þessi flokkun er til í
staðar í tungumálinu. Er flokkunin náttúruleg - í
samræmi við það hvernig fyrirbæri eru í raun
flokkuð í náttúrunni? Eða endurspeglar flokkunin
einungis áhuga fólks? Fer hún eftir geðþótta og er
tilgangurinn með henni eingöngu sá að auðvelda
okkur að skilja hvert annað? Eru ákveðin skilyrði
sum þeirra vandamála sem fræðimenn á
þessu sviði standa frammi fyrir og byggi
þá umræðu á bók minni On Clear and
Confused Ideas sem kom út í fyrra.
Skoðanir mínar falla eindregið undir
svonefnda hluthyggju eða realisma. Ég
held því fram að undirstöðuflokkamir
séu til staðar í náttúrunni en ekki hug-
arspuni eða menningarfyrirbæri. Að
læra að skilja náttúruna kemur fyrst,
því næst að skilja hvert annað. Ég mun
leggja megináherslu á þær formgerðir í
náttúrunni sem hugsunin byggist á en
einnig á líffræðilegan tOgang þess aö
búa yfir hugtökum og hvað það er sem
gerir að verkum að hugsun er um eitt-
hvað tiltekið."
Náin tengsl heimspeki og vís-
inda
- Stundum er sagt að heimspekingar
orði einfaldar hugsanir á flókinn hátt og
geri sig þannig merkilega. Eru heim-
spekingar að þínu mati nauðsynlegir í
okkar heimi núna?
„Heimspekingar taka sér margt fyrir
hendur og engin leið að alhæfa um þá,“
svarar Ruth Millikan. „Ég held reyndar
að það sé algengara að þeir setji fram
tóma vitleysu á afskaplega háfleygan
hátt! Og þeir eru sannarlega ekki einir
um það; ég held að þetta eigi ekki síður
við um félagsvísindamenn. En í ensk-
bandarísku heimspekihefðinni hafa
lengi verið náin tengsl milli heimspeki
og vísinda. Til dæmis voru allar helstu
kenningar um hugtök sem sálfræðingar
hafa verið að prófa settar fram af heim-
spekingum. Mín verk falla undir það
sem nú kallast „cognitive science" eða
„hugarvísindi“ en þau gætu alveg eins
fallið undir fræðilega sáifræði, fræði-
lega líffræði og málvísindi eins og heim-
speki hugans, heimspeki líffræðinnar og
heimspeki tungumálsins. Öll vfsindi eru
sprottin frá því sem einu sinni nefndist
„heimspeki“. „Heimspekingurinn"
Descartes fann upp tiltekna gerð af rúm-
fræði sem öll stærðfræði og vísindi nú-
tímans byggjast á. Hann fékk líka
nokkrar afar snjallar hugmyndir í eðlis-
fræði - þær reyndust bara því miður
ekki réttar! „Heímspekingurinn" Leibniz, samtíma-
maður Newtons, fann upp örsmæðareikning.
„Heimspekingurinn“ Aristoteles í Grikklandi hinu
foma skrifaði merkar ritgerðir um sálfræði og líf-
fræði. Á hinn bóginn setti „visindamaðurinn" Ein-
stein fram skemmtilegar hugmyndir um heim-
speki, verk Darwins eru mjög heimspekileg - og
svo framvegis. Ef engin „heimspeki" hefði komið
til þá væru heldur engin vísindi til og engin
tækni.“
Fyrirlestur Ruth Garret Millikan ber heitið „Til-
gangur: Um margbrotinn tilgang í huga og menn-
ingu“ og hefst kl.12.05 í stofu 101 í Odda. Viku
seinna heldur hún sama fyrirlestur við Háskólann
á Akureyri. Allir era velkomnir á þessa fyrirlestra.
DV-MYND HILMAR ÞÓR
Ruth Garret Millikan heimspekingur
Okkar helsta hugarstarf er að þekkja aftur fólk og fyrirbæri þrátt fyrir ólikar
aðstæöur.
sem ráða því hvort fyrirbæri flokkast svona eða
hinsegin? Fara fyrirbæri í sama flokk af því að það
er svipur með þeim eða vegna þess að þau líkjast
einskonar frummynd flokkunarinnar (fullkominn
hringur væri til dæmis frummynd fyrir „hringlaga
fyrirbæri")?
Þetta leiðir hugann að grundvallarspurningu,"
heldur hún áfram: „Hvert er sambandið milli hugs-
unar og hlutarins í veruleikanum sem hugsunin er
um? Hvers eðlis er til dæmis hugsunin „hundur"
og hvernig tengist hún hundum? Hvernig tengist
eitthvað i huga okkar hlutunum í veruleikanum
sem það táknar?
Á námskeiðinu sem ég held ræði ég fyrst helstu
kenningar um flokkun á síðari hluta 20. aldar og
fjalla um niðurstöður úr ýmsum athugunum. Síðan
ætla ég að fjalla um tilraunir mínar til að leysa
Enn boðið til veislu að Njáls
Nú eru hetjur Brennu Njáls
sögu að vakna af vetrardvala,
og á laugardaginn munu
kempurnar Gunnar, Njáll og
Kolskeggur hefja upp raust
sína að nýju í „Söguskálan-
um“, miðaldaskála Söguset-
ursins á Hvolsvelli, og rifja
upp valda kafla úr lagaflokki
Jóns Laxdals við söguljóð
Guðmundar Guðmundssonar
skólaskálds. Auk þess mun
hinn óþekkti höfundur
Brennu Njáls sögu birtast
gestum í skálanum og leiða þá
í allan sannleik um það, hvers
vegna Hallgerður langbrók
fyrtist svo mjög við þegar
Bergþóra vildi gera hana að
hornkerlingu. Með þessu and-
lega góðmeti bera rangæskar
griðkonur gestum þriréttaða
veislumáltíð með eldsteikt
fjallalamb í öndvegi.
Áður en miðaldavafstrið í
Söguskálanum hefst eiga fróð-
leiksþyrstir „Njálunördar" og aðrir sem unna
hrífandi náttúru og góðum sögum kost á að
Arthúr Björgvin Bollason forstöðumaöur
Staddur í miöri Njálsbrennu.
skoða sýninguna „Á Njáluslóð" og halda síðan
með sagnaglöðum leiðsögumanni í siðdegisferð
um söguslóðir Njálu í
Rangárþingi. Þetta veislu-
hald naut mikilla vinsælda
gesta á liðnu ári og verður
nú reglulega á laugardags-
kvöldum fram á vor.
Þessi „söguveisla" þykir
ein merkasta nýjungin í
ferðaþjónustu landsins á
undanfórnum árum, og eins
og hún er sprottin af vaxandi
áhuga landsmanna á forn-
bókmenntum - ekki síst
Njálu - þá á hún sinn þátt í
enn auknum vinsældum
þessara sígildu sagna. Til
dæmis barst sú frétt um líkt
leyti og hópferðir á Njáluslóð
náðu hámarki siðastliðið
haust að Njála væri komin í
hóp söluhæstu bóka á ís-
landi!
dv-mynd gva Allar nánari upplýsingar
gefur hinn óþreytandi for-
stöðumaður Sögusetursins,
Arthúr Björgvin Bollason, í
síma 487 8781 eða 895 9160.
___________Menning
Umsjón: Silja Aðalsteinsdóttir
Veislan flyst suður
Á laugardagskvöldið kl. 20 verður síð-
asta sýning fyrir norðan á Sniglaveisl-
unni eftir Ólaf Jóhann Ólafsson, upp-
færslu Leikfélags Akureyrar í samvinnu
við Leikfélag íslands, sem frumsýnd var
i febrúar.
Verkið fjallar um örlagaríkt kvöld í
lífi Gils Thordarsen stórkaupmanns sem
leikinn er af Gunnari Eyjólfssyni. Árs-
fjórðungslega heldur hann mikla át-
veislu fyrir sjálfan sig og sparar þá
hvergi veislufóng. Þegar sagan hefst
stendur slík veisla fyrir dyrum en þá ber
óvæntan gest að garði sem ekki er allur
þar sem hann er séður...
Sýningin hlaut lof gagnrýnenda og
hefur gengiö afar vel fyrir norðan. Ekki
verður gangurinn síðri hér fyrir sunnan
því þegar er uppselt á fyrstu tíu sýning-
arnar! Leikstjóri er Sigurður Sigurjóns-
son, leikmynd og búninga gerir Elín
Edda Árnadóttir, lýsingu hannar Hall-
dór Örn Óskarsson og hljóðmynd Hilm-
ar Örn Hilmarsson.
Berfætlingarnir
aftur
Enn er af Leikfélagi Akureyrar að
segja að þar verða Berfætlingarnir eftir
Guðmund L. Friðfinnsson endurfluttir
annað kvöld kl. 20. Leikritið var leikles-
ið í Samkomuhúsinu á Akureyri 24.
febrúar í tilefni af 95 ára afmæli höfund-
ar og var gerður góður rómur að.
Verkið fjallar um leitina í brjósti
mannsins, leit hans að sjálfum sér og til-
gangi lífsins, og hve okkur verður villu-
gjarnt við þá leit. Það vekur upp spurn-
ingar um markmið og tilgang og gefur
til kynna að með því að varðveita barn-
ið í okkur sjálfum öðlumst við hamingj-
una.
Leikstjóri verksins er Skúli Gautason
en meðal lesara eru Þráinn Karlsson,
Saga Jónsdóttir og Aðalsteinn Bergdal.
Brauð og rósir
í kvöld sýnir kvik-
myndaklúbburinn
Filmundur Bread and
Roses, nýjustu mynd
Ken Loach sem tU
dæmis gerði þá eftir-
minnilegu mynd My
Name Is Joe og
Carla’s Song. Eins og
fyrri myndir hans
hefur Bread and Roses vakið mikla at-
hygli og keppti meðal annars um
Gullpálmann eftirsótta í Cannes i fyrra.
Myndin gerist í Lös Angeles og segir
frá mexíkósku systrunum Mayu og Rosu
sem starfa við ræstingar. Þær hafa feng-
ið góðan skammt af misrétti og illa laun-
uðum störfum i hinu nýja heimalandi
sínu og eru við það að gefast upp. Þá
kynnast þær lögfræðingnum og umbóta-
sinnanum Sam sem hvetur þær og sam-
starfsmenn þeirra til dáða og úr verða
viðamiklar mótmælaaðgerðir sem stefna
landvistarleyfi systranna i hættu. Efnið
á sér fyrirmynd í verkföllum meðal
ræstingafólks í Los Angeles fyrir nokkru
enda höfundurinn þekktur fyrir
rammpólitískar myndir. Sýnt er i Há-
skólabíó kl. 22.30 í kvöld og á mánudags-
kvöldið.
Útgáfa
sagnfræðirita
í kvöld kl. 20.30 verður almennur
fundur á vegum Sagnfræðingafélagsins
um útgáfumál í húsi Sögufélags í
Fischersundi. Spurt verður m.a. hvernig
gangi að gefa út hefðbundnar bækur og
tímarit. Má búast við því að vöxtur
hlaupi í vefútgáfur? Hafa möguleikar
sagnfræðinga á (frjálsaf markaðniun
aukist eða minnkað?
Meðal frummælenda eru Sigurður
Gylfi Magnússon, Anna Agnarsdóttir,
Guðmundur Hálfdanarson, Gunnar
Karlsson og Guðmundur J. Guðmunds-
son. Á eftir framsögum verða almennar
umræður.