Dagblaðið Vísir - DV - 06.12.2002, Blaðsíða 14

14
FÖSTUDAGUR 6. DESEMBER 2002
Menning________________________________________________________________________________________________________________________P'V
Umsjón: Silja Aöalsteinsdóttír silja@dv.is
Sigurður Pálsson ætlaði að skrifa glaðlega sögu um gönguferð með fram ströndinni en það fór á annan veg:
Lenti inni í fjalli
7 lífi Siguröar Pálssonar skálds eru
þrír aöalstaðir: Norður-Þingeyjarsýsla
þar sem hann ólst upp á prestssetrinu
Skinnastaö í Axarfiröi, Reykjavík sem
hann kom til fjórtán ára gamall til aö
fara í landspróf og loks heimsborgin
París, en þangaö fór hann til náms eft-
ir stúdentspróf Nú hefur Siguröur
skilaö hughrifum þessara þriggja
staöa í jafnmörgum skáldsögum - Par-
ís er sögusviö hinnar fyrstu, Parísar-
hjóls (1998), Reykjavík þeirrar sem
heitir Blár þríhyrningur (2000) og í
hinni þriöju, Næturstaö sem kom ný-
lega út hjá JPV-útgáfu, hverfur Sig-
uröur aftur til bernskuslóöanna.
Lesendur ljóða Sigurðar þekkja þetta um-
hverfi úr mörgum dýrlegum hendingum en
hér fær það að breiða úr sér í viðamiklum
landslagsmyndum. Aðalpersóna Næturstað-
ar, Reynir, skjalaþýðandi í Bruxelles, er
yngri maður en Sigurður, fæddur á að giska
1965 eða um það leyti sem hann fór suður í
skóla, en sjálfsleit Reynis á þessum galdra-
stað stendur þó nærri höfundinum sjálf-
um.
Frumuppsprettan
„Þessi bók er um sköpun
sjálfsmyndar og hvað gerist þeg-
ar menn hafna þeirri vinnu -
sem er svipað og að hafna sorgar-
ferli,“ segir Sigurður. „Hver ein-
asti heilbrigður einstaklingur lætur
sína innri rödd skapa sjálfsmynd
sína, ég hef orð ekki minni manns en
Olivers Sachs taugasérfræðings fyrir
þvl. Sérhver manneskja er stöðugt að segja sjálfri
sér sögu sína, á hverjum degi, og sagan er alltaf að
breytast, hvort sem við viljum eða ekki, vegna þess
að röddin er að störfum. Staðreyndir eru ágætar en
þær eru ansi mikið hannaðar og breytingum háðar
eftir því sem ævin líður, eins og ailir þekkja. í huga
mannsins byrjar eitthvað tvítal, manns sjálfs við
sjálfan mann, og þar með ertu komin með tvær
raddir, síbreytilegar! Þessar raddir eru kjami
mannlegrar hugsunar, tilveru og sjálfsmyndar og
frumuppspretta alls skáldskapar. Þær eru stöðugt
að búa til sögur, hylma yfir eitthvað, snúa hlutun-
um hornrétt og gleyma því sem er á bak við. Svo
verður það ekki lengur dulið - og þá ertu komin
með dramatík sem liggur í eðli hverrar viti borinn-
ar manneskju. Sá sem meinar sínum innri röddum
að skapa sjálfsmynd sína er á leið inn i heim
sturlunar. Kannski er þannig komið fyrir Reyni í
upphafi sögu.“
lík í skápum í þessari bók - Reynir uppgötvar
bara sina innri rödd sem maður má aldrei
glata. Öll bókin er innra samtal hans við sjálf-
an sig og öll bókin er lausn á vanda hans. Það
sem kviknar til lífs er hann sjálfur sem ein-
hvers konar heild þar sem fortíðin er innifal-
in, þar sem tungumálinu og náttúrunni er
ekki hafnað og þar sem ástin er ekki lengur
útilokuð. Að lokum getur hann horft á heila
mynd sina í speglinum.“
Landið og birtan
„Þetta er algerlega huglæg bók,“ hætir Sig-
urður við, „og ytri atvik skipta ekki máli
nema að því leyti sem tekið er við þeim í
innra lífinu. Fyrst og fremst er það náttúran
sem vekur hann - miklu fremur en landslag-
ið. Hörð, mjúk, rennandi, hreyfanleg - og svo
birtan. Ein aðalpersóna þessarar bókar er
birtan."
- Landslag og staðir skipta þó líka máli,
andæfir blaðamaður. Þessa bók les maður
með landakortið við höndina. Hún hefst í
„höfuðstað Norðurlands", síðan er farið heim
til Þorpsins um Kauptúnið og fyrir Nesið. Ég
sé ekki betur á kortinu en endastöðin sé Kópa-
sker...
„Auðvitað er ég mótaður af þessu lands-
lagi,“ segir Sigurður og baðar út höndum,
„mér liggur við að segja að það hafi alið mig
upp! Þess vegna þurfti ég að koma þangað aft-
ur í skáldsögu og á tímabili var ég að hugsa
um að fara þangað sjálfur og rifja upp stað-
dv^ynd hari hætti> en Sjótlega hvarf ég frá því. Þarna fór
Siguröur Pálsson, skáld og rithöfundur ekkert inn varðandi staðhætti annað en það
Þaö er dauður maöur sem veröur ekki upplyftur viö aö sem hetur 8erjast í mér frá því ég var barn.
sjá yfir Axarfjörðinn. Og þetta er ekki þorpið Kópasker og íbúar
11 1 —........ þess, hvorki fyrr né nú, þetta er skáldskapur."
Heil mynd í speglinum
Þegar Reynir snýr aftur til þorpsins á norðaust-
urhomi íslands til að jarða föður sinn hefur hann
óljósa mynd af tilurð sinni og á afar erfitt með að fá
heilan botn í sjálfsmynd sína. Þó að hann hafi átt
góða fósturforeldra vantar i uppvöxt hans bæði foð-
ur og móður. Fólkið sem hann elst upp hjá er barn-
laust, og bamlausir foreldrar er alvarleg þversögn.
Það er hún sem brýtur spegilinn. Reynir yfirgefur
þorpið og ætlar aldrei að snúa aftur, ekki heldur í
huganum. Hann ætlar að búa til nýtt líf handa sér í
útlöndum, en það tekst ekki.
„Það er ekki hægt að búa til nýtt líf öðruvfsi en
úr hinu gamla,“ segir Sigurður, „og á þessum tveim-
þrem vikum sem ferðalag Reynis til Islands tekur
fer hann líka í ferðalag aftur í tímann. Það fyrsta
sem mætir honum er náttúran þegar hann kemur
fyrir brúnina á Nesinu og sér yfir Axarf]örðinn - og
það er dauður maður sem verður ekki upplyftur við
þá sjón. Náttúran ræðst inn í hann og leyfír honum
ekki lengur að afneita fortíðinni. En það eru engin
Ólík áhrif
„Annars varð þessi bók allt öðruvísi en grunn-
teikningin af henni,“ segir Sigm-ður eftir stutta
þögn.
- Hvernig átti hún þá að vera?
„Hún átti að vera voðalega djollí, svona
„promenade by the sea“ en fljótlega lenti ég inni í
Qalii, kominn í eitthvað mun tilfmningatengdara en
ég bjóst við. Enda hefur bókin áhrif á fólk til sam-
ræmis við það - sumir fara að velta sér upp úr eig-
in minningum í miðjum lestri, aðrir hafna fortíð-
inni og þar með bókinni. Það var norðausturhornið
sem fór að virka svona á mig. Óvart lenti ég í miklu
dýpri og undarlegri upprifjunum en til stóð.“
- Þannig að þetta er þín eigin sjáifsleit líka ...?
„Persónan er ekki ég, saga hennar er ekki mín
saga, en sjálfsleit mín er vafalaust falin þarna eins
og i öllum höfundarverkum," segir Sigurður. „Því
eins og vitur maður sagði eru allar skáldsögur líka
sjálfsævisögur og allar sjálfsævisögur líka skáldsög-
ur!“
Bókmenntir
A S % U .
Sköpunarkraftur óttans
Engill í Vesturbænum eftir
Kristinu Steinsdóttur er nokk-
urs konar hugleiðingasafn þar
sem lítill drengur er sögumað-
ur og greinir frá skynjun
sinni á umheiminum í stutt-
um söguköflum. Lýst er heimi
þessa drengs sem á heima hjá
mömmu sinni í vesturbænum sunnan við Hring-
braut, fer í Melabúðina og tekur þristinn og
fjarkann eða 115 þegar hann heimsækir pabba
sinn í Grafarvogi.
Reynsla þessa litla drengs er ekki síður innri
reynsla en ytri og lýsingar Kristínar á hugsun-
um hans eru einstakar. Böm skynja veruleikann
á annan hátt en fullorðnir; til dæmis yfirfæra
þau hluti sem þau sjá í fréttum eða kvikmynd-
um yfir á næsta nágrenni sitt. Þannig er stiga-
gangur söguhetjunnar eins og hálfgerð hryllings-
búð með varúifi í kjallaranum, gægjugötum sem
allir fylgjast með manni i gegnum og engli sem
flögrar um stigaganginn.
Varúlfurinn i kjallaranum er í raun maður
sem drengurinn breytir í varúlf, kannski vegna
þess að honum finnst hann ógna móður sinni, en
maðurinn hefur greinilega mikinn áhuga á
henni. Þegar hann flytur og gömul kona kemur
í staðinn er drengurinn ekki seinn á sér aö
breyta henni í nom!
Nánast allar hugleiðingamar spretta af ótta.
Hann þorir varla í sund vegna þess að á botni
laugarinnar eru skrímsli. Þegar hann heyrir í
flugvél sprettur hann upp og kannar hvort Hall-
grímskirkja og Landakotskirkja standi enn. Þá
„Ég held að það búl varúlfur i kjallaranum."
Ein mynda Höllu Sólveigar Þorgeirsdóttur við Engil í
Vesturbænum.
hefur hann yfirfært hryllinginn úr veruleikanum
(í þessu tilfelli atburöina 11. september) inn í
daglegt líf sitt. Hann horfir á frænku sína og fer
allt í einu að óttast að hún brotni. Hann er
hræddur við breytingar á heimilishögum sínum
sem eru ótryggir eins og hjá mörgum nútímafjöl-
skyldum; mamma og pabbi skilin og geta
hvenær sem er hitt nýtt fólk og eignast ný böm.
Eina huggunin er engiilinn sem drengurinn
ímyndar sér að flögri um stigaganginn. Engill-
inn er hugarsmíð hans sjálfs eins og flest annað
í sögunni en hann er táknrænn vemdarengill
sem fylgir honum í gegnum allar þessar raunir
hugans.
Myndir Höllu Sólveigar Þorgeirsdóttur eru
frábærar; einfaldar, litríkar og lifandi. Texti og
myndir falla mjög vel saman í umbroti. Úlfurinn
og engillinn eru einstaklega skemmtilegir,
einnig má nefna biðukollustrákinn og fiðrildin í
maganum.
Kristínu tekst vel að nýta sköpunarkraftinn
sem býr í sterkum tiifmningum á borð við ótta
og tekst á við þá hræðslu sem oft fyllir bemsku-
árin. í sögulok getur drengurinn gefið litla bróð-
ur engilinn og um leið finnur hann hvemig
hann stækkar sjálfur og getur ráðið við hvað
sem er, einn og óstuddur.
Engill í Vesturbænum er bók sem áreiðanlega
er gott að lesa með börnum því að hún gerist að
miklu leyti i hugarheimi sögumanns sem ungir
lesendur eiga kannski erfitt með að átta sig á. í
raun höfðar þessi saga ekki síður til fullorðinna
en barna og hefur þau áhrif að bemskan lifnar
við i huga manns - árin þegar hversdagslífíð
sveiflaðist á milli þess yndislega og þess skelfi-
lega.
Katrin Jakobsdóttir
Kristín Steinsdóttir: Engill í Vesturbænum. Halla Sólveig
Þorgeirsdóttir myndlýsti. Vaka-Helgafell 2002.
Bubbi og Kristinn
syngja saman?
Líklegt er að þeir
Kristinn Sigmundsson
og Bubbi Morthens
syngi saman í fyrsta
sinn á fimmtu
Listafléttunni í Lang-
holtskirkju á morgun
kl. 17. Að minnsta kosti
verða þeir báðir meðal listamanna
sem þar koma fram!
Yfirskrift Listaflétt-
unnar að þessu sinni er
„Krakkamir úr hverf-
inu“, og bæði Bubbi og
Kristinn ólust upp í
Langholtshverfí. Það
gerðu líka tveir kunnir
rithöfundar sem lesa
upp úr verkum sínum,
Steinunn Sigurðardóttir og Einar Már
Guðmundsson. Fulltrúi myndlistarinn-
ar er svo Tolli, bróðir Bubba, sem sýn-
ir málverk.
Einn krakki til viðbótar úr Lang-
holtshverfi verður kynnir, nefnilega
Ingibjörg Sólrún Gísladóttir borgar-
stjóri. Svo verður sauðakjöt á borðum
með laufabrauði og jólaöli. Allir vel-
komnir gegn hóflegu gjaldi.
Viola da gamba
Viola da gamba félagið heldur sína
fyrstu tónleika i listasafni Ásmundar
Sveinssonar í Sigtúni á morgun kl.
12.30. Félagið er ætlað þeim sem hafa
áhuga á hljóðfærinu og tónlist fyrir
gömbur, jafnt leikmönnum sem lærð-
um.
Viola da gamba er strengjahljóðfæri
(með fimm, sex eða sjö strengjum),
strokið með boga og var mjög vinsælt
á endurreisnar- og barokktímanum í
Evrópu. Á tónleikunum í leikur Sig-
urður Halldórsson á sóprangömbu,
Hildigunnur Halldórsdóttir á tenór-
gömbu, Ólöf Sesselja Óskardóttir á
bassagömbu og Snorri Öm Snorrason
á lútu. Leikin verður tónlist frá endur-
reisnartímanum auk verks eftir Arvo
Párt.
Hátíð í Dublin
í gær hófst í Dublin
Qögurra daga írsk-nor-
ræn tónlistarhátið þar
sem flutt verða níu ís-
lensk tónverk, þar af
eitt sérstaklega pantað
af hátíðinni. Það verk
er eftir Hilmar Þórðar-
son og heitir „Tum-
ultuous Passions" (Ólgandi ástríður).
Hilmar er þar í hópi níu topp-tón-
skálda sem semja sérstaklega fyrir há-
tíðina, er eitt frá hverju Norðurland-
anna og fjórir írar. Þess má geta að
Hilmar átti verk á alþjóðlegu tónlistar-
dögunum í Hong Kong nýlega, einn ís-
lendinga. Önnur íslensk tónskáld sem
kynnt verða í Dublin eru Áskell Más-
son, Kjartan Ólafsson, Karólína Eiríks-
dóttir, Atli Ingólfsson og Hafliði Hali-
grímsson. Eini íslenski flytjandinn á
hátíðinni er Einar Jóhannesson klar-
inettuleikari sem var sérstaklega val-
inn til að leika á fyrstu tónleikunum.
Norræna ráðherranefndin styrkir
hátíðina sem er afar glæsileg. Norræn
tónlist fer nú víða og vekur athygli og
forvitni tónlistaráhugamanna, til
dæmis var hún nýlega kynnt á mikilli
hátið í Berlín. Þetta helst í hendur við
almennan áhuga víðsvegar á Norður-
löndum og því sem þau standa fyrir í
alþjóðasamfélaginu.
Mannlíf og saga
Ellefta hefti af
Mannlífi og sögu fyr-
ir vestan er komið út
hjá Vestfirska forlag-
inu. Meðal eftiis er
seinni hluti frásagnar
Kristjáns Jóns
Guðnasonar af lífs-
hlaupi móður hans,
Steinunnar Jónsdóttur, sem var
kjarnakona og ekta Vestfirðingur.
Kjartan Th. Ólafsson segir frá ævi
sinni og fjölmargar vestfirskar sagnir
komast þarna á þrykk. Einnig er
myndaseria frá byggingu Mjólkár-
virkjunar 1 á árunum 1955-58 og fjöldi
annarra mynda.
Bókahappdrættid
Dregið hefur verið í happdrætti
Bókatíöinda fyrir 6. des., nr. 57.338.