Dagblaðið - 11.08.1976, Blaðsíða 11

\ t
11
N
OACm.AtiH) :\IIO\ IKI'IIACl'K I! \l,l ST l(i?(i
"™ .............................
Gegn lokun miólkurbúða
Lokun mjólkurbúóanna, sem
á að koma til framkvæntda 1.
feb. '77, er nú skyndilefía um-
rædd í f jölmiðluin.
Baráttufólk úr röðum reyk-
viskra neytenda og starfs-
stúlkur úr mjólkurbúðunum
héldu fund og lýstu þvi yfir aó
þau hygðust hefja baráttu gegn
þessari fyrirhuguðu lokun. Við
þessa yfirlýsingu komst
óvæntur skriður á mál, sem
fram að þessu hafði farið lágt
og almenningur lítið vitað um.
Frá stjórn Mjólkursamsöl-
unnar birtust nokkrum dögum
síðar, rétt eins og af tilviljun,
fréltir um lokunina og í viðtali
við Stefán Björnsson forstj.
Samsölunnar í Mbl. kemur
fram eftirfarandi: „Lögin sem
Alþingi samþykkti gera
ótvírætt ráð fyrir að öll
mjólkursala (undirstrikun
mín) færi yfir í hendur kaup-
manna og yfirtökunni skuli
verða lokið fyrir 1. feb. 1977".
Að sögn Stefáns er með þessu
„algjörlega kippt stoðunum
undan rekstri mjólkurbúðanna
og þær munu leggjast niður".
Um atvinnumissi stúlknanna
segir Stefán af skáldlegu inn-
sæi: „Þetta er vandamál, sem
við sáum strax að myndi koma
upp. (!) í samkomulaginu við
kaupmenn lofa þeir að greiða
götu þessara stúlkna. Við
höfum mikla samúð með stúlk-
unum en getum lítið gart þar
sem sett hafa verið lög um
þetta. Við óskum stúlkunum
hins bezta og vonum auðvitað
að þær fái allar atvinnu við sitt
hæfi."
Svo mörg voru þau orð.
Forstjórinn er sem sé harmi
lostinn yfir þeirri ákvörðun
Alþingis að „mjólkurbúðirnar
leggist niður". (!) Ekki getur
hjá því farið að athugulum les-
enda þyki ögn einkennilegt að
hæstvirt Alþingi sé á svo
grófan hátt að blanda sér inn í
viðskiptalífið að það beinlínis
setji um það lög að einn megi
reka verzlun en annar ekki.
Hvað hefir Samsalan gert af
sér fyrst hún má ekki lengur
reka mjólkurbúðirnar sínar?
Litum á lögin.
1 25. gr. hinna nýju laga segir
svo: „Heildsöluaðila (samsölu
eða mjolkurbúi) er heimilt
(undirstrikun mín) að selja
mjólk og mjólkurvörur á hinu
skráða smásöluverði til aðila,
sem ekki reka smásöluverzl-
un.“ Ekki gerir þetta „ótvírætt
ráð fyrir að öll mjólkursala fari
yfir í hendur kaupmanna."
Lítum á ummæli Stefáns
„skal yfirtökunni lokið fyrir 1.
feb. 1977“, og skoðum aftur
lögin. I bráðabirgðaákv. við
lögin segir að breytingar, sem í
iögunúm felist (undirstrikun
mín) skuli koma til fram-
kvæmda eigi síðar en 1. feb. '77.
Aðilar skuli koma sér á þessu
tímabili saman um fram-
kvæmdaatriði, s.s. „yfirfærslu
eigna, ráðningu starfsfólks,
fyrirkomulag á afhendingu og
móttöku mjólkur og önnur slík
atriði sem nauðsynlegt er að
semja um“. Þessi upptalning er
hálfeinkennileg, þvi í lögunum
felst hvergi t. d. breytingin
„yfirfærsla eigna". Lögin gera
hvergi ráð fyrir að kaupmenn
yfirtaki mjólkurbúðir Samsöl-
unnar:
Lögin gera ráð fyrir að
öllum, sem fái leyfi frá heil-
brigðiseftirlitinu, sé frjálst að
selja mjólk og mjólkurvörur,
þ.e. lögin afneina það einka-
leyfi sem Samsalan áður hafði á
slíkri sölu. Skv. Stefáni er með
þessu „algjörlega kippt
stoðunum undan rekstri mjólk-
urbúðanna og þær munu leggj-
ast niður". Er hér um svo geysi-
lega breytingu að ræða? A
undanförnum árum hefur Sam-
salan smátt og smátt úthlutað
ýmsum stærri kaupmönnum
leyfi til að selja mjólk. Er svo
komið að út um allt Stór-
Kjallarinn
Elísobet Bjarnodóttir
Reykjavíkursvæðið selja kjör-
búðir mjólk, sumar hverjar í
næsta nágrenni við Samsölu-
búðirnar.
Þrátt fyrir þetta skilaði búða-
keðja Samsölunnar eigendum
sínum gróða á sl. ári. Skv.
Stefáni og fleirum er málið svo
vaxið að hópur „mjólkur-
þyrstra" kaupmanna hafi beðið
árum saman eftir þvi að fá að
geysast fram á sviðið og „yfir-
taka“ Samsölubúðirnar. En
sannleikurinn er sá að þeir
kaupmenn sem yfirleitt hafa
bolmagn til að selja mjólk —
því „kaupmaðurinn á horninu"
hefur það ekki — selja flestir
mjólk nú þegar. Samkeppnisað-
stöðu Mjólkursamsölunnar er
því ekki ógnað með þessari
breytingu. Samsalan vill sjálf
losna við þessar búðir vegna
þess að hún er ekki ánægð með
gróðann sem þær skila.
Samsalan sækist eftir
hámarksgróða og sú sókn skal
nú bitna á starfsfólki og neyt-
endum. Berum þessar stað-
reyndir saman við orð Stefáns
um að búðirnar muni „leggjast
niður" rétl eins og um náttúru-
hamfarir væri að ræða.
Hvað er Stefán að reyna að
-fela?
Greinilega reynir forstjórinn
að fela hlut SamsöJunnar í
þessu máli enda skín göfug-
lyndið og hjálparleysið út úr
ummælum hans um væntan-
legan atvinnumissi stúlknanna.
Hann segir þar beinum orðum
að Samsalan sé ekki að svipta
stúlkurnar atvinnunni heldur
lagasetningu Alþingis.
Mjólkursamsalan ákveður sjálf
að leggja búðirnar niður vegna
of lítils gróða og segir upp
starfsfóiki vegna þess.
Samsalan ber gróðann fyrir
brjósti en ekki hag 167 verka-
kvenna. Stefán Björnsson getur
svo „óskað stúlkunum alls hins
bezta og vonað að þær fái allar
atvinnu við sitt hæfi“. Slíkt er
argasta háð því Stefán veit
auðvitað jafnvel og aðrir lands-
menn að atvinnuleysi fer
vaxandi, að atvinnuleysið
bitnar fyrst á konum og lang-
verst á fullorðnum konum, en
meir en helmingur þessara 167
kvenna eru fimmtugar og eldri.
Fiestra þessara kvenna bíður
nú atvinnuieysið eitt.
Annar fulltrúi Samsölunnar,
Gunnlaugur Ölafsson skrif-
stofustjóri, lét ljós sitt skína í
Dbl. og reynir þar að túlka lok-
unina sem óskir neytenda. Að
vísu viðurkennir hann að heil
hverfi verði mjólkurlaus, þ.e.
gömlú hverfin, en „þetta er
mest gamalt fólk sem litla
mjólk kaupir.“ (!) Ég eftirlæt
lesendum að dæma hvort Sam-
salan er rekin með gróða- eða
mannúðarsjónarmið fyrir aug-
um.
Gunnlaugur víkur að því að
starfsstúlkurnar hafi forgang
að störfum hjá Kaupmanna-
samtökunum. Einnig er í Mbl.
sl. laugardag undirfyrirsögn:
— Atvinnumiðluu komið á fót
fyrir afgreiðslustúlkur í mjólk-
urbúðum. Siðan er rætt við
Gunnar Snorrason form. Kaup-
mannasamtakanna og segir
hann að samtökin hafi opnað
vinnumiðlun fyrir starfs-
stúlkur í mjólkurbúðunum.
Þær muni sitja fyrir um lausa
vinnu. Hann tekur það þó fram
að kaupmenn muní ekki geta
tekið við öllum þessum 167
konum. Þetta hljómar samt sem
áður mjög vel — atvinnu-
miðlun — og það hjá sjálfum
atvinnurekendunum.
En þegar farið er að spyrjast
fyrir um málið á skrifstofu
Kaupmannasamtakanna kemur
í ljós að þessi uppsláttur á „at-
vinnumiðlun" er argasta blekk-
ing. Hér er aðeins um það að
ræða að á skrifstofunni hjá
Kaupmannasamtökunum er
ævinlega starfandi atvinnu-
miðlun, þ.e. eyðublöð liggja þar
frammi og kaupmenn geta
snúið sér þangað í leit að vinnu-
afli. Síðan liggur fyrir viljayfir-
lýsing frá Kaupmannasamtök-
unum um að stúlkurnar úr
mjólkurbúðunum verði látnar
sitja fyrir um vinnu sem kunni
að losna hjá matvörukaup-
mönnum sem selja mjólk.
Takið eftir að hér er aðeins um
viljayfirlýsingu að ræða, ekki
ótvíræðan forgangsrétt.
Eins og' áður sagði er meira
en helmingur kvennanna
kominn um og yfir fimmtugt og
búnar að ná fullum starfsaldri
og því á hærri launum en yngri
starfssystur þeirra. Getur hver
séð sem vill hverjar af stúlkun-
um matvörukaupmenn ráða ef
þeir þá ráða nokkrar.
Þetta er því engin lausn á
tímum vaxandi atvinnuleysis
og sjáum við ekki ástæðu til
annars en að halda áfram bar-
áttunni gegn lokun mjólkur-
búða og herða hana.
Elísabet Bjarnadóttir.
>
Kjör svokallaðra „hálaunamanna"
Tæpur mánuður er liðinn
síðan úrskurðir kjaradóms og
kjaranefndar voru upp
kveðnir. Síðan hafa dunið yfir í
fjölmiðlum mótmæli ríkis-
starfsmanna. sem telja sig
órétti beitta. og er skemmst að
minnast yfirlýsinga barnaskóla-
kénnara, náltúrufræðinga og
starfsmanna sjónvarps. I
þessum yfirlýsingum er talað
um skilningsleysi, hlutdrægni
og lögbrot svo eitthvað sé nefnt.
Þetta eru þung orð og því rétt
að kanna hvaða stoð þau hafa.
Lögum samkvæmt skal kjara-
dómur við úrlausnir sínar hafa
hliðsjón af kjörum launþega, er
vinna sambærileg störf hjá
öðrum en ríkinu, kröfum sem
gerðar eru til menntunar, á-
b.vrgðar og sérhæfni starfs-
manna, og afkomuhorfum
þjóðarbúsins. Svo virðist sem
kjaradómur hafi ekki tekið mið
af neinu þessu, nema ef vera
kynni því síðastnefnda. Ýmis
félög höfðu gert umfangsmikla
könnun á kjörum sambærilegra
starfshópa á frjálsum markaði
og kom í ljós að yfirleitt var
munurinn minnst 30% og víða
miklu meiri. Þessi gögn fylgdu
greinargerðum viðkomandi
félaga.
Að kröfu ríkisins leit kjara-
dómur eingöngu á niðurstöðu
samninga ASl í vetur leið, en
þá fengu sérfétög úthlutað 1%
til eigin ráðstöfunar. Þetta 1%
varð svo í framkvæmd 1,5-2%
og með þeim drætti, sem orðinn
var, mat ríkið þetta á 1,8% sem
það svo bauö aðildarfélögum
BSRB og BHM. Kjaradómur
tók svo þann kost að hækka
flesta um 1 launaflokk frá og
með 1. jan. 1977. Að vísu urðu
nokkrar lagfæringar að auki,
svona rétt til að sýna lit, en
erfitt er að meta þetta í heild á
mikið meira en 3%. Má af
þessu sjá hversu mjög kjara-
dómur hefur dregið hlul
rikisins og sniðgengið þau lög
sem honum eru sett til að
tryggja hlut þeirra sem engan
verkfallsrétt hafa. í þvi sam-
bandi má minna á aðra grein
laga er segir, að kjaradómur
afli sér af sjálfsdáðum nauð-
synlegra gagna og upplýsinga.
Væri ' fróðlegt að vita hvaða
gögn og upplýsingar kjara-
dómur studdist við.
Nú kann margur að hyggja
að þetta sé ekki sem verst.
Kjaradómur hafi úthlutað rikis-
starfsmönnum meiru en sér-
félög ASÍ fengu til skiptanna
og rassinn á ríkisstarfsmönnum
sé nógu breiður fyrir, svo ekki
sé nú minnst á hálauna-
mennina í BHM.
Auðvitað má lengi deila um
hver hlutur ríkisins eigi að vera
í þjóðarbúinu. Þykir sumum
umsvif þess þegar of mikil en
aðrir vilja auka félagsþáttinn
enn frekar. Þessi deila er
algjörlega óviðkomandi kjara-
málum opinberra starfsmanna.
Það skiptir engu hvort ríkis-
báknið er stórt eða smátt, ríkis-
starfsmenn eiga rétt á sambæri-
legum kjörum við aðra er gegna
svipuðum störfum í þjóð-
félaginu. Sérfélög ASÍ eru hér
lítt raunhæf viðmiðun.
Hálaunamennirnir títt nefndu í
BHM hafa laun sem eru 30-65%
lakari en gerist á frjálsum
markaði. Frá maí 1975 til júní
1976 höfðu t.d. laun viðskipta-
fræðinga á frjálsum markaði
hækkað um rúm 50% og hafa
þá varla gert betur en halda í
við verðbólguna, en laun sam-
bærilegra starfsmanna rikisins
hækkuðu á sama tímabili um
rúm 20%. Það er ár liðið síðan
komist var að þeirri niðurstöðu
að vísitölufjölskyldan þyrfti
um 100.000 kr; mánaðarlaun. 1
dag hafa 70% allra há-
skólamanna í ríkisþjónustu
byrjunarlaun lægri en 113.000
kr. Sér er nú hver dýrðin.
Ofan á þetta bætist að skatt-
byrði opinberra starfsmanna er
meiri en annarra þjóðfélags-
hópa. Þeir bera bróðurpartinn
Kjallarinn
Jón Hannesson
af fyrirframgreiðslum opin-
berra gjalda og fullnaðarskil
þeirra við gjaldheimtuna eru
miklu hærri'en þekkist hjá
öðrum hópum. Því hefur afnám
tekjusk^tts mjög borið á góma í
röðum ríkisstarfsmanna. Vitan-
lega er tekjuskatti ætlað að
vera tekjujöfnunartæki, en það
þarf ekki lengi að blaða í skatt-
skrám til að komast að raun um
hið gagnstæða. Hver stjórnin á
fætur annarri hefur haft uppi
mikil og fögur loforð en þótt
sífellt sé verið að róta við
skattalögunum þá hefur það
engu breytt um þetta grund-
vallaratriði. Þegar haft er í
huga að tekjuskatturinn er svo
lítill þáttur í heildarfjárlögum
að afnema mætti með því að
auka neysluskatta (t.d.
söluskatt um 2 stig), virðist
augljóst að auðveldara væri að
framkvæma tekjujöfnun með
öðrum hætti, t.d. neikvæðum
skatti.
Sú mótbára heyrist að nógu
sé nú stungið undan af sölu-
skattinum og má vel vera rétt.
En stærstur hluti starfsfólks
skattstofunnar situr nú og
eltist við smáupphæðir sem
einstaklingar kunna að hafa
Stungið undan. Væri þeirra
byrði af því létt, mætti áetla að
bókhaldsskyldum fyrirtækjum
ýrði sýnt betra aðhald.
En nóg um þetta að sinni. 1
yfirlýsingum þeim, sem vitnað
var til í upphafi þessa pistils,
verður vart megnrar óánægju
með samningaviðræður er voru
undanfari kjaradóms. Öllum er
i fersku minni hvílík ófreskja
samningaviðræður ASt og
vinnuveitenda þóttu I vetur.
Var mikið rætt um laga-
breytingar og sýndist sitt
hverjum. Samninganefnd
ríkisins stóð frammi fyrir
svipuðum vanda í vor. ðtal
mörg sérfélög lögðuframkröfur
sínar og Ijóst var að samningar
yrðu mjög tímafrekir. En
samninganefnd ríkisins hafði
ekkert lært. Ekki tókst að draga
hana að samningaborði fyrr en
í óefni horfði og þá mætti hún
til viðræðna án þess að hafa
nokkuð k.vnnt sér viðkomandi
kröfur þótt þær bærust, Iögum
samkvæmt, snemma í haust
samhliða aðalkröfugerð. Auk
þess virtist samninganefndin
ekki hafa umboð til neins.
nema beinnar kjaraskerðingar,
ef marka má fyrstu móttilboð
hennar. Ekki verður um þetta
sakast við þá einstaklinga sem
stjórnvöld skipa til þessa
starfa, þeir eru störfum hlaðnir
embættismenn sem leggja nótt
við dag. En það hlýtur eitthvað
að veræað iögum sein ætla opin-
berum starfsmönnum að semja
um kjör sín hálfu ári áður en
samningar taka gildi. kveða
ekkert á um skyldur mótaðila
og ætla fámennri samninga-
nefnd ríkisins að kynna sér
hvað felist bak við hin fjöl-
þættu störf sem unnin eru í
þágu ríkisins. Fólki til
glöggvunar má taka það fram
hér að í samninganefnd ríkisins
áttu sæti orkumálastjóri, 2
ráðuneytisstjórar og slangur af
deildarstjórum.
Þessum lögum verður að
breyta. BSRB stóð í löngu
stappi að knýja fram tak-
markaðan verkfallsrétt og var
til þess ætlast af stjórnvöldum
að samflot yrði með BSRB og
BHM í þessu máli. BSRB tók
þann kostinn að gangast undir
mjög takmarkaðan verkfalls-
rétt, þ.e. samið sk.vldi til 2 ára i
senn, án þess að nokkur endur-
skoðunrákvæði væru tryggð í
lögum. Þessu vildi BHM ekki
hlíta enda verkfallsréttur
þeirra enn takmarkaðri í lögum
vegna undantekningaákvæða
sem gert var ráð fyrir í lögun-
um. Auk þessa voru skertar
nijög ráðstöfunartekjur líf-
eyrissjóðs en ekkert hróflað við
lögum um réttindi og skyldur
opinberra starfsmanna, sem
eðlilegt er að eigi samleið með
samningsréttarlögum.
Viðræður ríkis og BHM eru
væntanlega að hefjast uni þetta
mál allt saman og ntun BHM
krefjast fulls verkfallsréttar. í
stað þess að kýta innbyrðis.
verða launþegar nú að taka
höndum saman og ráðast gegn
kjaraskerðingarstefnu atvinnu-
rekenda sem er að takast að
gera ísland láglaunasvæði.
girnilegt til fjárfestingar fyrir
erlenda auðhringi. En á
snöpum frá þeini má fjármagna
ofspennta neyslu þeirra sem i
revnd sitja að krásunum i þessu
putalandi. án þess að hafa
áhyggjur af arðsemi eigin fjár-
festingar.
Jón Haiinesson
nieiinlaskólakeiinari