Vísbending - 02.12.1993, Blaðsíða 3

Skattafrádráttur
vegna hlutabréfa-
viðskipta
Jón Snorri Snorrason
Með lögum nr. 9/1984 er heimilað, eins
og kunnugt er, að draga ákveðinn hluta
hlulabréfakaupa frá skattskylduin tekjurn
einstaklinga. Heimildþessigildiraðeins
til ársins 1998 ogfellurþániður. Ljóster
af lögunum að tilgangurinn með skatta-
frádrætti hefur verið tvíþættur; annars
vegar að örva hlutabréfamarkaðinn með
þátttöku almennings í honum og hins
vegar að auðvelda fy rirtækj um að nálgast
fjármagn á fjármagnsmarkaði með fjöl-
breyttari hætti.
Til að byrja með náðist tilgangurinn
ágætlega. Mikið var um hlutafjárútboð
og almenningur var virkur þátttakandi í
þeim. Almenn hlutafjárútboð á árinu
1992 gengu hins vegar illa og kláruðust
ekki fyrr en í „jólaösinni“ í lok ársins. A
þessu ári hefur áhugi og eftirspurn verið
í lágmarki og engin almenn hlutabréfa-
útboð hafa verið fyrr en nýverið. Þetta
sýnir okkur að ekki er ástæða til að fella
þessa skattaívilnun niður.
Hlutafé fremur en lánsfé
Það verður að gera fyrirtækjum kleift
skattalega og einnig markaðslega að afla
sér fjármagns til fjárfestinga og reksturs
með sölu hlutabréfa frernur en með
endalausu lánsfé. Þótt færa megi rök fyrir
því að hlutafé sé dýrara fjármagn fyrir
fyrirtæki en lánsfé, þar sem hluthafargera
eðlilega meiri ávöxtunarkröfu á hlutafé
en lánastofnanir á lánsfé, eru kostirnir
ótvíræðir fyrir fyrirtæki og þjóðfélagið í
heild. Aukninghlutafjárbætireiginfjár-
stöðu fyrirtækj a og gerir þeim betur kleift
að standa af sér efnahagssamdrátt eins
og nú ríkir. Hluthafarætlast eftir sem áður
til endurgreiðslna í formi arðgreiðslna
en kosturinn við hlutafé er að ekki þarf
að „endurgreiða" það eins og lánsfé á
föstum gjalddögum.
Með núgildandi heimild laganna má
almenningur kaupa hlutabréf í hvaða
hlutafélagi sem er, hafi það uppfyllt skil-
yrði ríkisskattstjóra, til að fá endur-
greiðslu á skatti. Þannig getur almenn-
ingur í raun keypt hlutabréf af hverjum
sem er, svo sem verðbréfa-miðlara eða
einstaklingi, án þess að viðkomandi
hlutafélag njóti þess með beinum hætti.
Sú einhliða áhersla sem lögð er á að
örva almenning til hlutabréfaviðskipta
með núverandi fyrirkomulagi skatta-
frádráttar hefur að nokkru dregið úr
möguleikum nýrra fyrirtækja á mark-
aðnum. Tilgangurlaganna, að auðvelda
fyrirtækjum að afla hlutafjár, hefur því
ekki náðst að öllu leyti.
Breytinga er þörf
ÍSBENDING
töpuðum útlánum) að sjóðir og bankar á
þess vegum þurfa oft (vegna þrýstings)
að útvega lán þegar fjármagn þarf til
fjárfestinga. Sú stefna að fjármagnaþorra
fjárfestinga á lánum er þjóðfélaginu ein-
faldlega of dýr þegar upp er staðið.
Spyrja má hvort ekki sé eðlilegra að
skattafrádráttur fáist einungis ef
viðkomandi hlutafélag hljóti andvirði
hlutafjárkaupanna. V ar það kannski ekki
annar tilgangurinn með lögunum og þar
með vilji löggjafans með setningu þeirra?
í 10 gr. laganna um skattafrádrátt er alveg
ljóst að átt er við fjárhæð sem „lögð er í
hlutafjáraukningu í hlutafélagi eða lögð
til hlutafjárkaupa við stofnun hluta-
félags".
Væri ekki skynsamlegra að breyta
heimildinni og festa hana í sessi í stað
þess að fellahana niður? Láta hana aðeins
ná til kaupa á hlutabréfum fyrirtækja sem
eru að sækja nýtt fjármagn á hlutabréfa-
markaði. Ahrifin yrðu þau að heimildin
næði eingöngu til rótgróinna fyrirtækja
sem væru að auka hlutafé sitt, ný-
stofnaðra fyrirtækja og til þeirra sem í
dag eru lokuð en vilja stíga sín fyrstu
spor á markaðnum.
Breytingin þýðir rn.ö.o. að skatta-
frádráttur fengist aðeins ef verslað væri á
frummarkaði en ekki áeftirmarkaði, enda
hefur sá markaður allt annað hlutverk.
Þetta gæti leitt til þes s að hlutafj árútboð
myndu dreifast betur yfir árið og að
almenningur (ef hann ætlaði að nýta
heimildinaum skattafrádrált) yrði aðtaka
jafnari þátt í hlutabréfakaupum en ekki
aðeins í lok árs eins og nú er.
Hlutverkríkisins
Gagnrýna má mismunun sem
ofangreind breyting myndi valda á milli
viðskipta á frum- og eftirmarkaði en á
móti kemur að skattalög eru alltaf í senn
ívilnandi fyrir suma og íþyngjandi fyrir
aðra, allt eftir stefnu stjórnvalda hverju
sinni.
Það er líka miklu eðlilegra fyrir
ríkissjóð að endurgreiðslur á skatti vegna
hlutabréfakaupa tengist frummarkaði,
þannig að skattafrádráttur nýtist aðeins
einu sinni vegna sania hlutabréfsins en
ekki margoft eins og núverandi kerfi
leyfir. Þannig yrðu endurgreiðslur ríkis-
sjóðs aðeins að uppfylltum tveimur skil-
yrðum; Aðfyrirtæki stæðufyrirhlutafjár-
útboðum og að almenningur tæki þátt í
þeim.
Fjármálaráðherra ætti alls ekki að sjá
ofsjónum yfir hugsanlegum endur-
greiðslum vegna hlutabréfakaupa, þar
sem það þýddi að fyrirtækin hefðu ekki
sótt fjármagn inn á lánamarkað. Það
bitnar í mörgum tilfellum á ríkinu (í
Þáttur stofnanafjárfesta
Erlendis er það staðreynd að aukin
þátttaka lífeyris-og verðbréfasjóða hefur
átt drýgstan þátt í því að hraða vexti hl uta-
bréfamarkaða þar, enda eru þeir oftast
stærstu og virkustu eigendur hlutabréfa.
Ástæðan er einfaldlega sú staðreynd að
ávöxtun hlutabréfa hefur verið meiri en
annarra verðbréfa þegar til langs tíma er
litið.
Margir lífeyrissjóðir hér á landi hafa
farið sér hægt í þessum efnum að undan-
förnu. Ástæðurnar eru eðlilegarþar sent
engin hlutabréf gátu keppt í arðsemi við
skuldabréf með þeim háum vöxtum sem
voru alls ráðandi á verðbréfamarkaði.
Ivilnun með skattafrádrætti hefuráhrif
á hlutabréfakaup almennings en það
sama á ekki við urn stofnanafjárfesta.
Þannig rnunu þeir í einhverjum mæli
keppa við almenning unt hlutabréf á
frummarkaði en miklu líklegra er að þeir
þróist í þá átt að verða virkari á eftir-
markaði. Þannig munu hugsanleg áhrif
mismununarmilli fruni- og eftirmarkaðar
minnka eða hverfa.
Ahrif á einkavæðingu
Ef vaxtalækkunin sem ríkisstjórnin
stóð fyrir verður varanleg getur það gert
hlutabréf að vænlegri fjárfestingarkosti
en áður var. Hún getur þannig styrkt
grundvöll áforntaðrar einkavæðingar
ríkisfyrirtækja.
En ef einkavæðing ríkisfyrirtækja á
ekki að leiða til þess að þau endi í fárra
höndum í stað þess að verða að öflugum
almenningshlutafélögum verður almenn-
ingur að hafa hvata til að vera með. Það
má ekki drepa hann vegna skammtíma-
sjónarmiða í rekstri ríkissjóðs (í lækkun
endurgreiðslu vegna hlutabréfakaupa).
Miklu nær væri að breytaheimildinni unt
skattafrádrátt nteð þeirn hætti að viðhalda
hvatanum og möguleikum fyrirtækja til
að sækja fjármagn á hlutabréfamarkaði
og endurheimta þannig upprunalegan
tilgang laganna.
Höfundur er hagfræðingur og
aðst.frkvstj. Lýsingar hf.
3