Vísbending - 20.03.1998, Blaðsíða 2

ISBENDING
Þeir sem hyggjast selja ný verðbréf
standa frammi fyrir ýmsum val-
kostum. Þessirkostirgeta veriðein-
faldir eða flóknir, dýrir eða ódýrir. Arang-
urinn veltur oft á því hvaða aðferð menn
velja. Það er þó hyggilegt að ráða verð-
bréfafyrirtæki til að hafa milligöngu um
útboð og oft erþað einnig skylt að lögum.
Opið eða lokað útboð
Það fyrsta sem menn verða að ákveða
þegar verðbréf eru seld er aðferðin
við söluna. A að fara í opið eða lokað út-
boð? Það sem yfirleitt ræður svarinu við
þessari spumingu er umfang útboðsins.
Opnu útboði fylgir töluvert mikill kostn-
aður og því er lokað útboð oftast valið ef
um lægri fjárhæðir er að ræða. Ef útgef-
andi þarf að hafa sérstök ákvæði í bréfum
er oft valið að fara í lokað útboð vegna
þess að slík sérákvæði höfða venjulega að-
eins til reyndari fjárfesta sem hafa getu til
að meta áhrifín af þeim. Þótt það þekkist
hérlendiseróalgengtaðverðbréfsem boðin
eru út í lokuðu útboði séu skráð í kaup-
höllum. Það er hins vegar mun algengara
að verðbréf sem seld eru í opnu útboði séu
skráð í kauphöll eða á tilboðsmarkaði.
Uppboð eða kranasala
Tvenns konar meginaðferðir eru not-
aðar við söluna. Uppboð og sala af
krana (e.: Tap Sale). kranasalan er ein-
faldari en uppboð. Þá eru bréfin boðin til
sölu á fyrirfram ákveðnu verði og bréfin
(eða sölukvittun og bréfin send síðar) eru
afhent gegn greiðslu. Uppboðin geta hins
vegar verið með margs konar hætti.
Stundum eru bréfin boðin hæstbjóðend-
um. Þeir sem bjóða hæst fá eins mikið,
og síðan koll af kolli uns fjárhæð útboðs-
ins er náð. Önnur aðferð er sú að bjóða út
á föstu verði. Uthlutun bréfanna fer þá
annað hvort fram þannig að þeir sem
koma fyrstir fá fyrst (og mest) eða að
bréfunum er skipt milli aðila samkvæmt
fyrir fram ákveðnum aðferðum, stundum
jafnt á alla, stundum er ákveðin hámarks-
upphæð. Þriðja aðferðin er sú að bjóða
bréfin með þeim hætti að þeir sem bjóða
hæsta verð fá þann skammt sem þeir óska
og síðan er fyllt upp í útboðsfjárhæð en
allir aðilar fá bréfin á sama verði, oftast
lægsta verði sem komst að. Þessi aðferð
er kölluð Tender-offer áensku. Síðan eru
til ýmsar útgáfur af hinum ólíku aðferð-
um. Hér á landi hefur stundum verið
gripið til þess ráðs að takmarka sölu með
þeim hætti að hver einstaklingur geti ein-
ungis keypt bréf fyrir ákveðna fjárhæð
og stundum er það þannig að takmarkað
er hve mörg umboð hver einstaklingur
getur framvísað þegar hann ætlar að
kaupa bréf. Stundum ákvarðast verðið af
viðtökum. Því getur komið upp sú staða
að sá sem kaupir bréf klukkan níu að
morgni fái þau á mun betra verði en sá
sem kaupir þau klukkan tíu, og öfugt.
Hvaða aðferð á að velja?
Ekki er hægt að benda á eina reglu um
það hvaða aðferð er heppilegust við
sölu verðbréfa. Ólíkir þættir hafa yfirleitt
áhrif á ákvörðunina. Er mikill eða lítill
áhugi á bréfunum? Krefjast kaup bréfanna
mikillar þekkingar/þekkingaröflunar af
væntanlegum fjárfestum? Ætlar útgefandi
að ná til ákveðins hóps fjárfesta? Verður
útboðið sölutryggt? Hver er kostnaðurinn
við mismunandi aðferðir? Hveijar verða
„tekjumar“ af sölunni. Hægt er að stilla
upp ólíkum valkostum og skoða niðurstöð-
ur miðað við mismunandi forsendur.
Stefna fjárfesta
Nú mætti ætla að lægra verð fengist í
útboðum þar sem allir fjárfestar
greiða sama verð, t.d. með „Tender-að-
ferð“. Sú er þó ekki endilega raunin. Fjár-
festar hafa nefnilega mismunandi stefnu
eftir því hvaða aðferð er notuð við útboð.
Þannig myndu menn væntanlega leggja
fram hærri tilboð en annars þegar, ,T ender-
aðferðin" er notuð bara til að vera vissir
um að fá bréf. Verðið gæti síðan komið
þægilega á ó vart eða óþægilega ef allir fjár-
festar fylgja þessari stefnu.
Útboðsgögn
Fyrir almenn útboð þarf að útbúa út-
boðslýsingu í samræmi við reglur sem
Verðbréfaþing íslands setur. Verðbréfa-
þingið er nýlega búið að endurskoða regl-
ur um skráningu en þær reglur eiga við
útboð ef fyrirhugað er að skrá bréfin á
þinginu.
Forkönnun
Reglur um almennt útboð banna að
fyrirhugað útboð sé kynnt opinber-
lega áður en útboðsgögn liggja frammi.
Hins vegar er ekki hægt að koma í veg
fyrir óformlega könnun á áhuga fjárfesta
og þannig er jafnvel hægt að fá þá til að
gefa út hversu mikið þeir hafi áhuga á að
kaupa ef til útboðs kæmi. Slfkar forsölur
eru væntanlega ekki bindandi fyrir kaup-
anda því að endanleg gögn liggja ekki
frammi. I Bandaríkjunum er það tíðkað
að útbúin er bráðabirgðaútboðslýsing oft
kölluð RedHerring og á grundvelli henn-
ar eru haldnar umfangsmiklar kynningar
meðal fjárfesta. Svo kallað Yanki-bond
íslenska ríkisins snemma árs 1994 var
kynnt með þessum hætti en þá fóru m.a.
seðlabankastjóri og fjármálaráðherra um
Bandaríkin og kynntu bréfin fyrir vænt-
anlegum fjárfestum. Slílcarferðir eru kall-
aðar Road show og eru nokkuð algengar.
Árangurinn af þessum aðgerðum var sá
að bréfin seld-
ust upp
n o k k r u m
klukkustund-
um og náði
ríkið mjög
hagstæðum
vaxtakjörum á bréfunum.
Sölutryggingar
Sölutrygging hefur margþætt gildi.
Með henni tryggir útgefandinn að
hann selur öll bréf, jafnvel þótt forsendur
hafi breyst og áhugi á bréfunum sé lítill
þegar á reynir. Sá aðili sem sölutryggir
tekur ákveðna áhættu en j afnframt er hann
að gefa bréfunum gæðastimpil, hann trúir
á þau. Þeim sem sölutryggja er mjög annl
um orðspor sitt og því leggja þeir oft í
rnikla vinnu til að tryggja að útboðið
heppnist þannig að þeir þurfi ekki að
kaupa bréfin sjálfir því að slíkt er talið
hnekkir fyrir sölutryggjandann (hann hafi
vanmetið markaðinn, hafi ekki næga
færni). Stundum tekurþó sölutryggjand-
inn af skarið, kaupir bréfin strax, hugs-
anlega á eitthvað lægra verði en markað-
urinn verðleggur þau og selur þau síðan
til viðskiptavina sinna. Kostnaðurinn við
sölutryggingu er misjafn og þarf að semja
um hann við verðbréfafyrirtæki í hverju
tilfelli fyrir sig.
Sveigjanleiki
Þegar útboð er fyrirhugað er oft betra
að láta verðið ákvarðast af eftirspum
fremur en að ákveða fast og óbreytanlegt
verð í upphafi. Með því nj óta menn hækk-
unar ef mikil eftirspum er eftir bréfunum
og geta lækkað verðið ef eftirspurnin er
lítil og náðjafnvægi milli eftirspurnar og
framþoðs. Skynsamlegt getur verið að
leita eftir tilboðum meðal verðbréfafyrir-
tækjaþegar fyrirtæki hyggst bjóða út bréf
á markaði. Þannig er stuðlað að sam-
keppni og einnig fær útgefandinn vænt-
anlega hagstæðustu kjörin.
2