Vísbending - 04.02.2000, Blaðsíða 2

ISBENDING
Hvenær springur Netbólan?
ITómas Örn Kristinsson
reks t rarh agfræð i n g ur
Ofurtrú fjárfesta á Internet-
fyrirtækjum virðist nú taka út yfir
allan þjófabálk. Þótt öllum hljóti
að vera ljós sú bylting sem Internetið
hefur valdið og þá renni grun í þær
breytingar sem fram undan eru, virðist
sem tilfinningar fjárfesta yfirgnæfi
skynsemina. Talað er um nýjan efna-
hagslegan veruleika og sífellt klifur
markaðarins virðist engan enda ætla
taka. En það er fátt nýtt undir sólinni.
Verðbólur eru álíka gamlar skipulegum
viðskiptum með verðbréf og nægir að
nefna „túlípanabóluna" í Hollandi sem
gekk yfir í byrjun 17. aldar en hún fór
nokkum veginn saman við opnun fyrstu
kauphallarinnar í Amsterdam. Það þarf
þó ekki endilega að leita langt aftur í
gráa forneskju til að finna dæmi um slíkar
bólur. Líftæknibólan á níunda áratugn-
um og „tronics“-bólan á þeim sjöunda
ættu að vera nægjanlega nærri í tíma til
að menn geti borið saman þróunina.
Líftæknibólan
/
Iupphafi níunda áratugarins fóru líf-
tæknifyrirtæki mikinn. Ný tækni á sviði
erfðafræði og líftækni boðaði byltingu
í heilbrigðismálum. Boðuð var lækning
við krabbameini og ýmsum þeim mein-
semdum sem hrjáð hafa heiminn um
aldir. Endalaus auðlegð gat fylgt í
kjölfarið og því lá mikið við að vera
fyrstur á markað og þeir fjárfestar sem
stukku snemma á vagninn sáu fyrir sér
ævintýralegan hagnað af hlutabréfa-
viðskiptum. Fyrsta varan sem kom á
markaðinn og boðaði nýja blómlega tíð
var lyfið Interferon sem sett var á markað
1980 en því var ætlað að sporna við
krabbameini. Sérfræðingar spáðu
milljarðsveltu (í Bandaríkjadölum) strax
á öðru ári en í raunveruleikanum náði
salan sjö árum síðar, 1989, aðeins um
200 milljónum dala. Algengt var að V/H-
hlutfall þessara fyrirtækja næði 100 eða
hærra og í stöku tilfelli var markaðsvirði
jafnvel 50 sinnum hærra en velta við-
komandi fyrirtækis á einu ári. Loftið fór
úr bólunni við verðbréfahrunið í október
1987 og náðu þessi fyrirtæki ekki að
rétta úr kútnum á sama hátt og önnur
fyrirtæki eftir hrunið. Gengi hlutabréfa
Genentech, sem var talið Ilaggskipið í
þessum flota líftæknifyrirtækja, fór hæst
í 65 Bandaríkjadali 1987 en 1989 var
gengið um 18 Bandaríkjadalir.
„Tronics“-bólan
Um og eftir 1960 gekk „tronics“-bólan
yfir. Bólan ernefnd eftirþví fyrirbæri
að flest fyrirtæki sem spruttu upp á
þessum tíma hétu nafni sem minnti á
hátækni, nafni sem endaði gjarnan á
„tronics“ eða „sonics“. Þetta var við
dögun tölvualdar og tröllatrú fjárfesta
árafeindatækni ýmiss konarleiddi marga
í ógöngur. Fjöldi fyrirtækja nýtti sér
ástandið, stundum í ekki allt of heiðar-
legum tilgangi, til að fjármagna sig. Dæmi
voru um að fyrirtæki sem hvergi komu
nærri rafeinda- eða tæknibúnaði tóku
upp nýtt nafn með „tronics“ í heitinu og
buðu síðan hlutabréf til sölu með
óeðlilega góðum árangri. Fjárfestar
virtust vera óseðjandi í þorsta sínum
eftir nýjum og spennandi tækifærum.
Markaðurinn brást við þessari eftir-
spurn með miklum glæsibrag, á tíma-
bilinu 1959 til 1962komuframfleiriútboð
nýrra fyrirtækja á markað en nokkurn
tíma áður. Um þessa bólu fór þó eins og
um þær allar, þær springa eða hjaðna að
lokum. Nefna má dæmi um rafeinda-
fyrirtæki sem í mars 1961 bauð út hlutafé
á genginu 5,5. A fyrsta degi viðskipta á
markaði fór gengið í 12,25 og fór hæst á
því árinu í 24,5. Eftir hrunið sem varð um
mitt ár 1962 var gengið rétt tæplega 2.
Eftirlitsaðilamir
arna mætti ætla að eitthvað hafi
brugðið út af hjá Verðbréfaeftirlitinu
(Securities and Exchange Commission,
SEC) en því var þó ekki alltaf svo farið.
Vissulega voru þó nokkur dæmi um að
viðhöfð væru glæpsamleg vinnubrögð
og einnig var álag á starfsmönnum
eftirlitsaðilans mjög mikið þegar ný
útboð helltust yfir en fjárfestar áttu
sennilega stærstu sökina. Til að mynda
var ekki óalgengt á þessum tíma að á
forsíðu útboðslýsingar stæði með stóru
og feitu letri eftirfarandi:
Aðvörun: Þetta fyrirtæki á engar eign-
ir, hefur engar tekjur og mun ekki
geta greitt út arð í fyrirsjánlegri fram-
tíð. Hlutabréfin eru mjög áhættusöm.
Og ef þetta fælir menn ekki frá fjár-
festingu, hvað þá?
„Meiri-bj ána-kenningin“
ví er stundum haldið fram að svo-
kölluð „greater fool theory" („meiri-
bjána-kenning“) sé ástæðan fyrir
þessum bólum en hún gengur út það að
fjárfestar telji að það séu til enn meiri
bjánar en þeir sjálfir og að þeir muni
halda áfram að fæða ferlið sem felst í því
að kaupa stöðugt bréf og stuðla þannig
að verðhækkun. Þegar þetta á sér stað
er ekki hægt að tapa á fjárfestingunni.
Vandinn felst helst í því að greina
nægjanlega snemma vænlega fjárfest-
ingarkosti og stökkva á þá og láta síðan
hina bjánana um að sprengja verðið úr
hófi fram. Síðan þurfa menn að finna
heppilegan tíma til að stökkva af lestinni.
Þetta síðasta er auðvitað það sem
erfiðaster, bæði kitlarþað alltaf að verðið
gæti farið örlítið hærra og síðan hangir
það sífellt yfir mönnum að fallið, sem
kemur að lokum, verður yfirleitt fyrir-
varalaust og mjög hratt, yfirleitt svo
hratt að ekki verður við neitt ráðið. Þessi
kenning er svo sem ekki verri en hver
önnur og sennilega á eftir að reyna
nokkrum sinnum á hana á komandi
áratugum.
Netbólan
nternetið hefur náð að gjörbreyta
heimsmyndinni á örfáum árum. Netinu
hafa einnig fy lgt nokkurs konar Mídasar-
áhrif, þ.e. að allt sem Netið snertir verði
að gulli, eða svo mætti ætla. Allt þetta
gull slær glýju í augu almennings og
enginn er maður með mönnum nema
hann sé hluthafi í a.m.k. einu upp-
(Framhald á síðu 4)
Tafla 1 Alls Internet- Hugbún./ Vélbún- Samskipti
fyrirtæki þjónusta aður
Fjöldi í flokki 50 19 16 11 4
Meðalaldur fyrirtækja 14,5 7,2 12,4 21,9 37,0
Fjöldi starfsmanna 944.779 37.775 97.095 606.409 203.500
Fjöldi með hagnað 30 8 10 10 2
Fiöldi með taD 20 11 6 1 2
Tekjur í milljónum USD 346.678 13.180 33.103 208.592 91.803
Hagnaöur í milljónum USD 41.172 840 9.169 25.935 5.228
Markaðsvirði milljónum USD 2.609.908 373.213 611.442 1.254.457 370.796
V/H-hlutfall 63.4 444,3 66,7 48,4 70,9
Tekjur á starfsmann í m. USD 0,367 0,349 0,341 0,344 0,451
Haqnaður á starfsm. ( m. USD 0,044 0,022 0,094 0,043 0,026
2