Vísbending - 04.02.2000, Blaðsíða 3

ISBENDING
Krónan og evran: Hvor hentar betur?
Þorvaldur' Gylfason
prólessoi'
Það er ekki hægt — og hefur aldrei
verið hægt! — að fullyrða neitt
um það í eitt skipti fyrir öll, hvers
konar gengisskráningarfyrirkomulag
henti bezt á íslandi eða annars staðar.
Stundum er fast gengi skynsamleg
lausn, stundum fljótandi gengi. Þess
vegna kjósa sumar þjóðir fast gengi og
aðrar fljótandi. Valið fer eftir aðstæðum
á hverjum stað og tíma.
ísland, Evrópusambandið
Island er einmitt ágætt dæmi um þetta.
Það var skynsamlegt á 7. áratugnum
að fella gengi krónunnar nokkrum
sinnum eins og gert var, því að gengis-
fallið var nauðsynlegur liður í fráhvarfi
frá haftabúskap áratuganna á undan,
allar götur frá 1927. Afnám útflutnings-
bóta og stórfelld lækkun innflutnings-
tolla þurftu að haldast í hendur við
gengislækkun krónunnar til að halda
greiðslujöfnuði þjóðarinnar í þokkalegu
horfi. An meðfylgjandi gengislækkunar
hefðu efnahagsumbætur viðreisnar-
stjórnarinnar leitt til mikils halla á
erlendum viðskiptum og gjaldeyris-
kreppu og sett hagkerfið allt á annan
endann.
Það var með líku lagi skynsamlegt á
9. áratugnum að fylgja fastgengis-
stefnu, því að þá var baráttan við verð-
bólguna brýnasta verkefnið á vettvangi
hagstjómar. Bæði rök og reynsla víðs
vegar að sýna, að það er yfirleitt ekki
vinnandi vegur að hemja mikla verð-
bólgu öðruvísi en með því að geimegla
gengið, á meðan verðbólgan er að
hjaðna. Raungengi krónunnar hækkaði
að vísu, á meðan á þessu stóð, svo að
útflutningur og samkeppnisiðnaður og
-þjónusta komust í kröggur, en því verði
varð að kaupa hjöðnun verðbólgunnar.
Það má raunar færa gild rök að því,
að gengisfellingarnar á 7. áratugnum
haft átt nokkurn þátt í því, að verðbólgan
fór úr böndunum á 8. og 9. áratugnum.
Þar var þó ekki við gengisfellingarnar
að sakast í sjálfum sér, heldur hitt, að
þeim var ekki fylgt eftir með nógu öflugu
mótvægi í ríkisfjármálum og peninga-
málum, en við skulum ekki fara nánar út
í þá sálma hér.
Evrópusambandið er einnig ágætt
dæmi um kosti og galla fasts og fljótandi
gengis. Sambandið festir gengi gjald-
miðla aðildarlanda sinna inn á við til að
færa sér í nyt kosti fasts gengis og
forðast galla fljótandi gengis. Á sama
tíma lætur Sambandið evruna eigi að
síður fljóta á alþjóðagjaldeyrismörkuð-
um gagnvart Bandaríkjadollara, jeni og
öðrum gjaldmiðlum—einmitt til að nýta
sér kosti fljótandi gengis og forðast
galla fastgengis. Bandaríkjamenn hafa
alveg sama háttinn á: gjaldmiðillinn er
hinn sami um allt landið, svo að gengið
er fast inn á við, en það flýtur út á við á
alþjóðamörkuðum. Það er engin þver-
sögn í þessu.
Málið er þetta: hvoru tveggja fyrir-
koinulaginu, föstu gengi og fljótandi,
fylgja bæði kostir og gallar.
Stöðugleiki, sveigjanleiki
Kostir fastgengis eru stöðugleiki í
gengismálum, sem ýtir undir erlend
viðskipti og fjárfestingu og glæðir með
því móti hagvöxt til langs tíma litið og
heldur auk þess aftur af verðbólgu. Gallar
fastgengis eru á hinn bóginn fólgnir í
skorti á sveigjanleika í hagstjóm, þegar
í harðbakkann slær. Það getur komið sér
vel að eiga kost á því að leyfa genginu
að fljóta, eins og fjölmörg dæmi sanna.
Látum eitt dæmi duga hér. Atvinnu-
leysi er nú um helmingi minna í Bretlandi
(6% af mannafla) en í Frakklandi (11%).
Þetta stafar meðal annars af því, að
Bretar leyfðu gengi pundsins að síga
verulega á sínum tíma gagnvart þýzka
markinu, á meðan Frakkar hafa haldið
gengi frankans stöðugu gagnvart
markinu. Hitt skiptir einnig miklu máli,
að Bretar hafa dregið úr miðstýringu á
vinnumarkaði, en Frakkar ekki.
Fastgengisstefna Frakka hefur ásamt
ósveigjanlegu vinnumarkaðsskipulagi
hægt á þjóðarbúskap þeirra og bitnað á
atvinnu. Efasemdir Breta, Dana og Svía
um ágæti evrunnar til heimabrúks
helgast einmitt af ótta þeirra við það, að
aðild að Myntbandalagi Evrópu (EMU)
myndi rýra getu þeirra til að takast á við
atvinnuleysisvandann heima fyrir.
Austurríkismenn líta málið öðrum
augum, þótt þeir búi við svipað vinnu-
markaðsskipulag og Svíar: Austurríkis-
menn gengu inn í Sambandið eins og
Svíar árið 1995 og ákváðu síðan hiklaust
að taka upp evruna í þeirri von, að sá
agi, sem fylgir aðild að Myntbanda-
laginu, myndi draga úr miðstýringu á
vinnumarkaði og stuðla að sveigjanlegri
launamyndun með því móti. Ágreining-
urinn snýst sem sagt um það, hvort eigi
að koma á undan: umbætur á vinnu-
markaði eða óafturkallanleg gengis-
festa. Svíar treysta því ekki, að innviðir
sænsks efnahagslífs séu nógu sveigjan-
legir til að lagast að breyttum aðstæðum
í gengismálum. Skoðun Austurríkis-
manna er á hinn bóginn sú, að innviðir
austurrísks efnahagslífs, þar á meðal
hegðan verklýðsfélaga og vinnuveit-
enda, hljóti að lagast að breyttum
aðstæðum. Þessar tvær skoðanir þurfa
ekki endilega að stangast á: Svíar gætu
haft rétt fyrir sér til skamms tíma og
Austurríkismenn til langs tíma litið.'
Kostir fljótandi gengis eru hinir
sömu og kostir frjáls verðlags yfirleitt:
frjálst gengi tryggir jafnan mesta
hagkvæmni í notkun erlends gjaldeyris.
Auk þess veitir fljótandi gengi stjórn-
völdum svigrúm til að haga stjórn
innlendra peningamála, þar á meðal
vöxtum, eftir þörfum efnahagslífsins
innan lands, en fast gengi sviptir þau
þessu frelsi: það neyðir þau til að laga
innlenda vexti að vöxtum erlendis til að
halda genginu föstu. Kanada, Ástralía
og Nýja- Sjáland eru dæmi um tiltölulega
lítil, opin hagkerfi, sem hafa leyft gengi
gjaldmiðla sinna að fljóta langtímum
saman og notið góðs af sveigjan-
leikanum og sjálfstæðri peningastjórn
að eigin dómi. Hængurinn er hins vegar
sá, að fljótandi gengi hættir til þess að
rjúka upp og niður á víxl, langt umfram
verð á vöru og þjónustu, meðal annars
vegna spákaupmennsku. Miklar geng-
issveiflur geta truflað erlend viðskipti,
fjárfestingu og hagvöxt.
Þegar öllu er til haga haldið, ætti það
því að vera auðskiljanlegt, hvers vegna
sumar þjóðir kjósa fast gengi og aðrar
fljótandi — og hvers vegna ein og sama
þjóð getur kosið fast gengi á einum tíma
9g flotgengi á öðrum, eins og við
Islendingar höfum gert.
Frj álsir fj ármagnsflutningar
Til skamms tíma stóð valið í gengis-
málum á milli fasts og fljótandi
gengis og fjölmargra millikosta. Þeirra á
meðal eru færanlegur hæll (e. adjustable
peg), skriðhæll (e. crawling peg) og
gruggugt flot (e. dirty float). Menn gátu
því valið um margar ólíkar leiðir til að
festa gengið mismikið eftir smekk og
þörfum og einnig um ólíkar leiðir til að
leyfa því að fljóta innan tiltekinna marka
eða óhindrað. Lengi vel mátti skipta
löndum heimsins í þrjá nokkum veginn
jafnstóra hópa: fastgengishóp, millihóp
og flotgengishóp.
En heimurinn hefur breytzt. Með
frjálsum fjármagnsflutningum á milli
landa eru gengisskráningarkostirnir,
sem eftir eru, í raun og veru aðeins tveir
til langs tíma litið:
(a) blýfast gengi, svo fast, að gengis-
breyting er nánast óhugsandi, og
eina færa leiðin til þess er að kasta
(Framhald á síðu 4)
3