Vísbending - 07.05.2004, Blaðsíða 1

V
Viku
ISBENDING
rit um viðskipti og efnahagsmál
7. maí 2004
19. tölublað
22. árgangur
Samkeppni um framleiðni
Ingimundur Sigurpálsson, formaður
Samtaka atvinnulífsins, sagði á aðal-
fundi samtakanna í byrjun maí að
framleiðni á íslandi hefði aukist um 8-
9% á síðastliðnum tveimur árum. Sam-
kvæmt rannsókn World Economic For-
um hefur ísland verið að sigla upp listann
yfir samkeppnishæfni þjóða, úr tólfta
sæti í það áttunda á síðasta ári. Þetta
verður að teljast gott afrek en afrekið
verður ekki síður athyglivert þegar haft
er í huga að árið 1998 var Island í 24.
sæti, stökkið er því talsvert (sjá VIs-
bending - Islenskt atvinnulíf, 6. tbi.
2003,). Að mörgu leyti er villandi að líta
á þennan samanburð eins og um sam-
keppni sé að ræða þar sem betri árangur
eins lands er yfirleitt ekki á kostnað ann-
ars. Samanburðurinn er þó líklegur til
þess að ýta undir viðleitni þjóðar til að
auka framleiðni sem er grunnþáttur sam-
keppnishæfninnar. Einnig er mikilvægt
að athuga að aukin samkeppni er tals-
vert miki lvægur þáttur í því að auka fram-
leiðni, sumir segja jafnvel lykilþáttur.
Þetta er ekki síst áhugavert í ljósi þeirrar
umræðu sem hefur átt sér stað um sam-
keppni og eignarhald á fyrirtækjum.
Samkeppnishæfni
IMD-háskólinn í Sviss gefur einnig út
mælikvarða á samkeppnishæfni þjóða
og þar lendir Island enn ofar en á lista
World Economic Forum eða í fimmta
sæti. Vísindalegt gildi þessara rann-
sókna er kannski ekki verulegt en þær
gefa ágætar vísbendingar um stefnu og
þróun þjóðfélags. Verslunarráð íslands
hefur bent á að með því að lækka skatta,
minnka ríkisumsvif og stuðla að aukinni
erlendri fjárfestingu og milliríkjavið-
skiptum ætti Island enn að geta klifrað
nær toppinum á listanum.
Staða íslands og stökk á milli ára í
samanburðarrannsóknum á samkeppn-
ishæfni bera þess merki að miklar betr-
umbætur hafi átt sér stað í íslensku við-
skiptaumhverfi og að staðan sé þrátt
fyrir allt ntjög góð. Margar þessara úr-
bóta má þakka kerfisbreytingum. Ríkið
hefur slakað á klónni á hinum frjálsa
markaði, t.d. með einkavæðingu bank-
anna og lækkun skatta, þó að ýmsum
finnist gripið enn sársaukafullt og lítið
hafa gerst til aukins frjálsræðis síðustu
misserin, stofnanaumhverfið hefur
styrkst, fjármálaumhverfið eflst, fyrir-
tækjum vaxið fiskur urn hrygg, vinnu-
markaðurinn orðið sveigjanlegri og svo
mætti áfram telj a. I þessu felst gríðarlegur
ávinningur sem gerir vonir þjóðarinnar
um farsæla framtíð mun betri en ella. Þó
er rétt að hafa í huga að stökkin sem
fólgin eru íkerfisbreytingu erí sjálfu sér
ekki hægt að endurtaka. Margir hag-
fræðingar eru einnig á því að sú upp-
sveifla sem hefur skapast á síðustu árum
sé ekki að öllu leyti kerfisbreytingum að
þakka heldur liggi miklu frekar „há-
keynísk" eftirspurnarstjórnun að baki
sem hafi einungis tímabundin áhrif.
Framleiðni
Markmið kerfisbreytinga og flestra
þeirra þátta sem notaðir eru til þess
að mæla samkeppnishæfni þjóða snýst
fyrst og fremst um að auka framleiðni, út
á það gengur leikurinn í sinni einföldustu
mynd. Framleiðni felur í sér hæfni til að
(Samkeppnishœfni íslands (sœtisnr.)^j
ÍFramleiðni vinnuafls 2002-3004 4
10%
2%
ll
2002 2003
Heimild: Samtök atvinnulífsins________
2004
framleiða sífellt meiri verðmæti með
minni tilkostnaði eða betri nýtingu fram-
leiðsluþátta. Sífellt skynsamlegri notk-
un lands, fjármagns, vinnuafls og ekki
síst þekkingar leikur þar lykilhlutverk.
Landið og miðin hafa verið vel nýtt
á íslandi og stundum ofnýtt og þó að
enn sé hægt að reyna að moka nýjurn
tegundum upp úr sænum og virkja til
fjalla er svigrúmið til frekari aðgerða orð-
ið mjög takmarkað. Nýting vinnuaflsins
er einnig slík að ekki er mikið svigrúm
fyrir frekari aukningu, óvíða er vinnu-
þátttaka meiri og hver sá sem vettlingi
getur valdið vinnur svo lengi sem hann
getur staðið uppréttur. Aðgangur að
fjármagni er orðinn slíkur að hægt er að
fara í viðtal við bankann að rnorgni og
yfirtaka stórfyrirtæki að kvöldi, enda
hefur skuldasöfnunin blásið út svo að
ekki er vogandi að leggja meira á herðar
fyrirtækja og almennings. Auðvitað er
hugsanlegt að það sé hægt að nýta
fjármagnið sem er í umferð ólíkt betur en
það leiðir hugann að því sem kannski
mætti kalla fjórðu auðlindina en það er
þekking. Það er ef til vill ofsögum sagt
að þekking sé vannýtt auðlind á Islandi
en þó er svigrúmið til betrumbóta og
stökkbreytinga fyrir þjóðfélagið aug-
Ijóslega langmest þar. Það er líka ágætt
því að sú auðlind getur haft veruleg
áhrif á nýtingu hinna auðlindanna.
Stærsta stökkbreytingin gæti svo orðið
afleiðing þess þegar þekkingu er beitt á
þekkingu.
Samkeppni
Auðlindir eru í sjálfu sér ekki mikið
hreyfiafl framfara. Eitthvað þarf að
gerast til að auðlindir séu vel og sífellt
betur nýttar. Um það snýst aukin fram-
leiðni. Miðstýrðar ákvarðanir sem miða
að því að nýta betur auðlindir hafa
stundum virkað og jafnvel verið nauð-
synlegar en oft og tíðum hafa þær einnig
verið mjög vanhugsaðar og leitt þjóðir
til glötunarenekki til glæstrarframtíðar.
Mönnum hefur orðið það æ betur
ljóstað markaðurinn sjálfurermun betra
hreyfiafl en einhver miðstýrð aflstöð.
(Framhald á síðu 4)
1
Aukin framleiðni er lykil-
atriðið hvað varðar sam-
keppnishæfni, drifkraftur-
inn er samkeppni.
2
Björgvin Ingi Ólafsson
hagfræðingur dregur í efa
ágæti þess að skipta starf-
semi bankanna upp.
3
Kjartan Broddi Bragason
hagfræðingur tjallar um
fjármálakreppuna í Japan.
Hann dregur upp mynd af
4íslenska bankakerfinu til
samanburðar og spyr hver
áhrifin yrðu á Islandi í
svipuðum hremmingum.