Vísbending - 07.05.2004, Blaðsíða 4

ISBENDING
(Framhald af síðu 3)
samfélagið. Vöntun áfjármagni gæti við
aðstæður sent þessar orðið slík að
lánshæfi íslenska ríkisins erlendis yrði
í uppnámi og mjög bágborið ekki síður
en fjármálakerfisins. Ekki þarf að fjölyrða
um þann vanda sem íslenskt efnahagslíf
stæði frammi fyrir við slíkar aðstæður.
Víti til varnaðar
Tölulegur samanburður við Island
h vað ástand á fj ármálamarkaði varð-
ar er í sjálfu sér ekki raunhæfur þar sem
um ólíka mynd efnahagsmála er að ræða.
Má í því sambandi nefna smæð íslenska
hagkerfisins, einhæfni atvinnuvega og
fleira.
Höfundur hefur hins vegar ekki trú
á að útlánabækur innlends bankakerfis
innihaldi óeðlilega mikla áhættu þrátt
fyrir að eignaverð hafi vaxið mikið á
síðustu árum sem og útlán banka-
kerfisins. Það er hins vegar full ástæða
til að fara varlega enda segir sagan okkur
að á tímum sem þessum - þ.e. þegar
bjartsýni ríkir um framtíðina og eigna-
verð vex hratt - verði til efni viður í timb-
urmenn morgundagsins.
Heimildir
Hoshi, Takeo and Kashyap, Anil K., “Japan's Financial Crisis
and Economic Stagnation”: The Journal of Economic
Perspectives, Winter 2004, Vol. 18, Number 1.
Bank of Intemational Settlements - ýmsar greinar og tölulegar
upplýsingar
OECD - ýmsar yfirlitsgreinar og tölulegar upplýsingar
Aðrir sálmar
(Framhald af síðu 1)
Eftir reynslu tíunda áratugarins og um-
breytingartímabil fyrrum Sovétríkjanna
hafa flestir þó áttað sig á að þessi mál
snúast ekki um annaðhvort eða; að
einhverju leyti hefur þróunarstig þjóð-
félags, tímasetning og fleira áhrif sem
gerir það að verkum að miðstýring og
markaður geta stutt hvað annað þó
mismikið eftir því hvar í ferlinu þjóðir
eru. Hins vegar dylst engum að sam-
keppni leikur lykilhlutverk í því að ýta
undir betri og skynsamlegri nýtingu
auðlinda, þó að það sé að sjálfsögðu
ekki algilt. Samkeppni gerir það að verk-
um að skilvirk og árangursrík fyrirtæki
geta náð markaðshlutdeild af óskilvirk-
um fyrirtækjum sem verða þá annað-
hvort að bæta sig eða fara út af mark-
aðinum ella. Fyrirtæki í einokunarað-
stöðu og fákeppni hafa miklu minni
hvata til þess að gera betur en fyrirtæki
á samkeppnisntarkaði. Afleiðingin er sú
að vörur og þjónusta verður sífellt ódýr-
ari og/eða betri og það skapast svigrúm
fyrir eftirspurn eftir nýjum vörum og
þjónustu. Þættir sem standa í vegi fyrir
samkeppni, sem eru yfirleitt fólgnir í
umfangi ríkisins, t.d. aðgönguhindranir
fyrir ný fyrirtæki eða erlend fyrirtæki,
standa þannig í vegi fyrir aukinni fram-
leiðni og auknu ríkidæmi þjóðar.
Mælikvarðinn
Þjóðir eru ekki beint í samkeppni en
mælikvarðar um samkeppnishæfni
gera það að verkum að viljinn til að
breyta til batnaðar verður meiri. Það eru
hin óbeinu áhrif samanburðarins sem
leiða til þess að menn vilja gera betur og
haga sér eins og í samkeppni þó að
áhrifin verði aldrei í líkingu við það sem
gerist þegar um raunverulega sam-
keppni er að ræða, þegar hlutirnir snúast
um líf og dauða eins og á fyrirtækja-
markaði. I þessu ljósi virðist frumvarp
um eignarhald á fjölmiðlum ekki svo
vitlaust, jafnvel djúphugsað ef ekki væri
fyrir þá staðreynd að ríkisrekstur á
fjölmiðlamarkaði er stór þröskuldur fyrir
ný fyrirtæki og aukna samkeppni. Einnig
er það áleitin spurning hvaða áhrif
smæð fyrirtækja á Islandi hefur á mögu-
leika þeirra til þess að taka þátt í alþjóð-
legri samkeppni. Þá verður til ákveðin
hugmyndafræðileg þversögn þar sem
minni samkeppni á heimamarkaði getur
skapað samkeppnishæfni fyrirtækisins
og leitt þannig til þeirrar framleiðni-
aukningar sem væri annars markmið
samkeppninnar. Þetta er sérstaklega
snúið varðandi íslenska markaðinn sem
er lítill og háður alþjóðavæðingu. Einok-
un og fákeppni og smæð markaðarins
hefur staðið í vegi fyrir því að ný fyrirtæki
hafi náð fótfestu en það eru heldur ekki
mörg dæmi um að fyrirtæki sem hafa
verið í mikilli samkeppni á íslenska
markaðinum hafi náð góðum árangri
erlendis. Islensk útrásarfyrirtæki eru
heldur ekki sömu fyrirtæki og hafa haft
stóra einokunarmarkaði á Islandi, yfir-
burðirnir hafa verið fólgnir í sérhæfingu
frekar en umfangi.
í stöðugri framför?
Arangur Islands á samkeppnishæfis-
mælikvarða sýnir að margar af þei m
breytingum sem hafa verið gerðar á
undanförnum árum hafa verið skynsam-
legar. V arhugavert er þó að lesa of mikið
í mikla framleiðniaukningu, helst virðist
mega útskýra hana með umsnúningi
hagkerfisins. Það þarf uppbyggingu og
nýtingu auðlinda til frekari auðsældar.
Vandamálið er hins vegar að það er ekki
endalaust hægt að höggva f sama
knérunn. Aukin virðissköpun verður
einungis að mjög takmörkuðu leyti sótt
með því að fleiri rói til miða eða virki ár
og læki, líklegra er að slíkt hafi frekar
þveröfug áhrif þegar til lengri tíma er
litið. Aukin framleiðni ætti að vera kjör-
orðið, þar sem betri nýting auðlindanna
skiptir höfuðmáli og áherslan ætti um-
fram allt að vera á þær atvinnugreinar
sem þegar leika mikilvægt hlutverk í
þjóðarframleiðslunni. Eina leiðin til þess
er að nýta þekkinguna betur. Það er líka
leiðin til stöðugra framfara.
Gengur allt í stríði?
Fréttirnar um pyntingar á föngum í
írak koma ekki beinlínis á óvart þó
að þær veki óhug. Þegar stríðið hófst
safnaðist fólk fyrir framan sjónvarps-
tækin eins og stórmynd væri að hefjast.
Stríð í beinni útsendingu var gott sjón-
varpsefni. Enda fór það -svo að stríðið
vannst á örfáum vikum og minnti þannig
á raunveruleikasjónvarp með Hollí-
vúddendi. Gallinn var hins vegar sá að
sögunni lauk ekki þar. Við tóku vikur
spilastokksins þar sem kújónar Saddams
voru fangaðir einn af öðrum, meira að
segja spaðaásinn sjálfur. Allt gekk þetta
enn eins og í sögu. Það skyggði að vísu
á að tilefnið sjálft fannst ekki og finnst
ekki enn.
Bandaríski blaðamaðurinn Bob
Woodward gaf fyrir fáum vikum út bók
um Íraksstríðið. Bókin sjálf er að mörgu
leyti gott dæmi um góða blaðamennsku.
Höfundurinn segir frá því hvað gerðist
áhverjum tíma. Lesandinn dæmirsjálfur
um það hverjir eru góðir eða slæmir.
Tvennt virðist þó greinilegt: Bush vildi
frá upphafi losna við Saddam og æðstu
ráðamenn virðast hafa trúað því að hann
ætti yfir að ráða gereyðingarvopnum.
Þeir hafa jafnframt vitað það frá byrjun
að þeir myndu eiga erfitt með að byggja
upp bandalag þjóða gegn Saddant eins
og gert var bæði í Persaflóastríðinu og
Afganistan. Eftir á að hyggja segja
menn: Var ekki betra að lýsa því yfir frá
upphafi að tilgangurinn væri sá að losna
við Saddam? Allir eru sammála um að
hann hafi verið fantur sem gott var að
losna við. Vandi Bandaríkjamanna er
ekki sá að þeir séu ekki mikil hernaðar-
þjóð. Vandinn er að þeir eru ekki mikil
friðarþjóð. Þeir vinna stríð og tapa
friðinum. I bók Woodwards er því lýst
hvernig Bandaríkjamenn bjuggu sig
undir stríðið með því að endurskoða
fyrri áætlanir, einfalda og reyna að finna
krók á móti hverju bragði andstæðings-
ins. Óvinurinn reyndist svo ekki jafn-
klókur og í upphafi var talið. í friði er
staðan öll önnur. Skæruliðar þurfa ekki
að hugsa um neinar víglínur, þeir finna
bara staði þar sent þeir geta valdið miklu
mannfalli. Okkur býður við myndum af
illrimeðferðáföngum. Þærminnaokkur
á að stríð er aldrei l'allegt. - bj
\______________________________________.
fRitstjóri og ábyrgöarmaður:
Eyþór ívar Jónsson.
Útgefandi: Heimur hf., Borgartúni 23, 105
Reykjavík.
Sími: 512-7575. Myndsendir: 561-8646.
Netfang: visbending@talnakonnun.is.
Málfarsráðgjöf: Málvísindastofnun Há-
skólans.
Prentun: Gutenberg. Upplag: 700 eintök.
Öll réttindi áskilin. © Ritið má ekki afrita án
Meyfis útgefanda.
4