Vísbending - 07.05.2004, Blaðsíða 2

ISBENDING
Uppskipting banka
Síðustu misserin hefur verið tals-
verð umræða um að gera þurfi
breytingar á íslenska bankakerf-
inu. Ein hugmynd af róttækari toganum
gengur út á að aðgreina starfsemi við-
skiptabanka og fjárfestingarbanka og
skipta jafnvel bönkunum upp þannig
að slík starfsemi væri ekki á einni hendi.
Oft virðast svona hugmyndir fá pólitískt
fylgi af því að þær fara vel í orði, jafnvel
þó að reynslan hafi sýnt að það eru
vond ráð og dýr.
Glass-áhrifin
ftir kreppuna miklu í lok þriðja ára-
tugar síðustu aldar var ástand
bandarískra efnahagsmála í meira lagi
bágborið. Árið 1933, fjórum árum eftir
hrunið mikla á Wall Street, hafði hag-
kerfið minnkað um 30%, fjórðungs
atvinnuleysi var í landinu og ríflega
þriðjungur banka hafði horfið af sjón-
arsviðinu. Við vanda hagkerfisins, og
þá sérstaklega bankanna, þurfti að
bregðast. Góð ráð voru dýr. Vondu ráð-
in, sem gripið var til, reyndust þó enn
dýrari.
Eftir rannsókn undir merkjum svo-
kallaðrar Pecora-nefndar undir forsæti
þingmannsins Carters Glass var tekin
afdrifarík ákvörðun um framtíð banda-
nsks fjármálalífs. Inn- og útlánastarfsemi
viðskiptabanka var skilin frá starfsemi
sem tengist verðbréfamörkuðum - fjár-
festingarbanki varð eitt og viðskipta-
banki annað. Síðar var fordæmi Banda-
ríkjanna fylgt í Japan en flest önnur lönd
báru þó gæfu til að fylgja ekki fordæmi
þeirra.
Kostnaður uppskiptingar
rátt fyrir að lagasetningin hafi ekki
leyst vanda bankakerfisins leysti
hún vandamál stjórnmálamanna eins og
Glass og var ágætis friðþæging í því
ölduróti sem geisaði. Sökudólg efna-
hagsógnanna þurfti einfaldlega að finna
og Glass var sigri hrósandi. Fræg eru
ummæli hans um að lítill munur væri á
starfsemi fjárfestingarbanka og fjár-
hættuspils sem gefa vel til kynna hina
pópulísku undiröldu sem var grundvöll-
ur lagasetningarinnar. I sögulegu ljósi
má því segja að meira hafi farið fyrir
pólitískri friðþægingu en lausn á vand-
anum sem vissulega einkenndi banda-
ríska banka á þessum tíma.
Lög þessi voru afnumin í skrefum
og liðu endanlega undir lok árið 1999. Á
þeim tæplega sjötíu árum sem lögin voru
í gildi í B andaríkjunum kom berlega íljós
hversu djúp skörð í heilbrigði banka-
kerfisins slík lagasetning myndaði.
Stórir bankar með einsleita tekjumy ndun
voru veikburða og kostnaður kerfisins
var mun meiri en ástæða var til. Fram-
þróun var lítil, breytingar hægar og
kerfið svifaseint. Áhrifanna hefur ekki
síður gætt í brestum japansks banka-
kerfis þar sem risastórir einhæfir bankar
hafa barist í bökkum áratugum saman.
Bankakerfi landanna tveggja hafa
sannað að stærð þarf svo sannarlega
ekki að vera það sama og styrkur.
Evrópskir bankar með heilbrigðari
áhættudreifingu hafa leitt þróun banka-
kerfa heimsins. Þó vissulega hafi vanda-
mál verið til staðar í evrópsku bankakerfi
þá var hinn kerfislægi vandi allt annars
eðlis og minni en í Bandaríkjunum og
Japan. Ljóst er að staða banka í Banda-
ríkjunum væri mun sterkari ef höftum
hefði verið aflétt fyrr en raunin varð og
ekki þarf að tíunda stöðu japanskra
banka.
íslenskar hugmy ndir
Með sögu tilurðar laganna í Banda-
ríkjunum í huga, aðstæðum í hag-
kerfinu þá, reynslu þeirra landa sem slík
lög hafa sett og ekki síst afnámi þeirra
í lok síðustu aldar er undarlegt til þess
að hugsa að undanfarið hefur borið á
umræðu á Islandi í anda hinnar sjötíu
ára gömlu bandarísku lagasetningar.
Hugmyndir hafa vaknað um að banna
beri íslenskum bönkum að stunda bæði
fjárfestingarbanka- og viðskiptabanka-
starfsemi.
Meðal raka sem notuð hafa verið
því til stuðnings að betur fari á að að-
skilja fjárfestingarbanka og viðskipta-
banka eru að tjárfestingarbanki taki
meiri áhættu en viðskiptabankar og að
við það að bankar fjárfesti í „áhættu-
sömum hlutabréfum fyrir innlán ein-
staklinga" missi þeir hlutleysi sitt. Betur
fari á því að viðskiptabankar stundi
áhættuminni inn- og útlán en láti sér-
hæfð fyrirtæki um fjárfestingarbanka-
starfsemi.
Á móti mætti segja að með aðskilnaði
þessara tveggja lykilþátta bankarekstrar
yrði alþjóðlegri samkeppnishæfni kippt
undan stoðum íslenskra banka. Eining-
arnar yrðu eðlilega minni, með verra
lánshæfismat, minni fjárhagslega burði
til að taka að sér krefjandi verkefni fyrir
íslensk og erlend fyrirtæki og þjónusta
við einstaklinga yrði dýrari með minni
og óhagkvæmari einingum.
Það er áleitin spurning hvort ein-
staklingar eða fyrirtæki hafi einhvern
hag af slíkum breytingum. Reynsla
bankarekstrar beggja vegna Atlantsála
er ekki til þess fallin að styðja ályktanir
þess efnis.
Innlán og áhætta
Nú er fjármögnun íslenskra banka að
langstærstum hluta á erlendum
lánamarkaði. Fremur lítill hluti skulda
banka er innlán og því fer fjarri að þau
fjármagni starfsemi bankanna enda eru
útlán miklu meiri en innlán hjábönkunum
þannig að innlán fjármagna ekki einu
sinni útlán - hvað þá aðra starfsemi
þeirra. Undirstaða eigin viðskipta bank-
anna, vettvangs þeirra til verðbréfa-
viðskipta, grundvallist því á engan hátt
á innlánum.
Áhættudreifing og hæfi bankakerfis-
ins til að bregðast við áföllum skiptir
höfuðmáli í þessari umræðu. Erfitt er að
sjá að kerfi þar sem fjárfestingarbanka-
starfsemi og viðskiptabankastarfsemi
eru aðskilin sé betur til þess að fallið að
bregðast við áföllum en kerfi þar sem
slík starfsemi er innan sama fyrirtækis-
ins. í litlu hagkerfi sem okkar er slík
áhættudreifing enn mikilvægari en ella.
Breið bök
ramtíð banka, íslenskra sem erlendra,
byggist á engan hátt á grunni hinnar
sjötíu ára gömlu afnumdu bandarísku
aðskilnaðarstefnu. Höft þau sem þá
voru lögð á bandarískt efnahagslíf voru
dragbítur framfara og kostuðu hag-
kerfið gríðarlega mikið. Sem dæmi má
nefna að þrátt fyrir að ýmsar umbætur
hafi þá þegar verið gerðar á bandarísku
bankakerfi er áætlað að afnám laganna
árið 1999 hafi, eitt og sér, sparað um 15
milljarða bandaríkjadollara á ári.
Sterkir bankar með breið bök til að
bregðast við aðsteðjandi vanda hverju
sinni eru grundvöllur sterks fjármála-
kerfis. S te rk t íj'árm ál ake rfi lágmarkarlíkur
á fjármálakreppu og treystir undirstöður
fyrirtækjanna. Saman stuðlar þetta að
heilbrigði hagkerfisins og hagvexti til
lengri tíma. Islensku hagkerfi er sterkt
bankakerfi mikilvægt. Til að slíkt kerfi
standist þau áhlaup sem geta hent lítið
opið hagkerfi eins og okkar þurfa stoðir
kerfisins að vera sterkar - slíkar stoðir
verða aðeins sterkar með stórum og
öflugum alhliða bönkum á Islandi.
Um þessar mundir er lagaumhverfi
íslenskra banka gott, bæði fyrir bankana
sjálfa, viðskiptavini þeirra og hagkerfið
í heild. Oft eru góð ráð dýr. Þó ber að
hafa í huga að vond ráð eru enn dýrari.
2