Vísbending - 22.10.2004, Blaðsíða 1

V
V i k u
ISBENDING
rit um viðskipti og efnahagsmál
22. október 2004
43. tölublað
22. árgangur
Tmverðugleikinn
Nóbelsverðlaunin í hagfræði í ár
voru veitt Norðmanninum Finn
Kydland og Bandaríkjamann-
inum Edward Prescott fyrir rannsóknir
þeirra á efnahagssveiflum annars vegar
og samkvæmni í efnahagsákvörðunum
hins vegar. Afrakstur rannsókna og
kenningaíhagfræði erekki alltafaugljós
en framlag þeirra Kydlands og Prescotts
hefur haft umtalsverð áhrif á hvernig
tekið er á efnahagsmálum hin síðari ár.
Áhrifin eru einnig augljós á íslandi.
Samkvæmni
/
Oðaverðbólga var vandamál víðast
hvar um heiminn á áttunda og
níunda áratuginum en baráttan við
þessa óvætti hefur gengið betur síðasta
áratuginn. Meira að segja hér á landi er
verðbólga orðin svo lítil að flestir eru
hættir að spá í hana. Kydland og Pre-
scott eiga sinn hlut í þessari þróun. I lok
sjöunda áratugarins og byrjun þess
áttunda fóru hagfræðingar að leggja
aukna áherslu á að skoða væntingar
markaðsaðila sem veigamikinn þátt í
efnahagsþróun. Til þess að rannsaka
þessar væntingar var byggt á líkani um
að markaðsaðilar væru skynsamir og
myndu spá fyrir um efnahagsþróun
miðað við fyrirliggjandi upplýsingar og
þekkingu þeirra á efnahagsmálum. Kyd-
land og Prescott kynntu til sögunnar þá
tilgátu að stjórnvöld myndu velja stefnu
sem leitast við að hámarka velferð þegn-
anna á h verj um tíma. Á sama tíma my ndu
markaðsaðilar reyna að spá fyrir um
stefnu stjórn valda þar sem inngrip þeirra
getur haft veruleg áhrif á efnahagsþró-
un. Þeir vöktu þannig athygli á sam-
kvæmni í ákvarðanatöku stjórnvalda (e.
time consistency problem).
Vandamálið var að ef markaðsaðilar
gerðu ráð fyrir því að stjórnvöld myndu
haga seglum eftir vindi í efnahagsmálum
myndu markaðsaðilar hegða sér í sam-
ræmi við það. Ef markaðsaðilar telja að
stjórnvöld, þrátt fyrir loforð sín, muni
sleppa böndunum af verðbólgunni til
þess að auka neyslu og hagvöxt fyrir
kosningar munu þeir bjóða upp launin
og þar af leiðandi verður erfitt að halda
verðbólgu niðri. Ef markaðsaðilar telja
að stjórnvöld, þrátt fyrir loforð sín, muni
hækka skatta í framtíðinni eru þeir ekki
líklegir til þess að spara núna. Ef fólk
telur að stjórnvöld muni bæta því skað-
ann ef eitthvað kemur fyrir þó að það
byggi hús á hættusvæði mun það
byggja á hættusvæðinu jafnvel þó að
stjórnvöld hafi latt það til þess. Þetta er
spurning um trúverðugleika stjórn-
valda. Markaðsaðilar spá því að stjórn-
völd muni bregðast öðruvísi við en þau
segjast ætla að gera vegna þess að þau
leitast alltaf við að halda velferð almenn-
ings í hámarki á hverjum tíma. Afleiðingin
verður þess vegna að markaðsaðilar taka
ákvarðanir sem koma sér illa fyrir fram-
þróun hagkerfisins, þ.e. spara ekki og
byggja hús á hættusvæðum.
Eina leiðin til þess að bregðast við
þessu vandamáli er að hafa trúverðuga
stefnu sem markaðsaðilar trúa að ekki
verði skotist undan þegar á hólminn er
komið. Mest áberandi breyting í þessa
veru er sjálfstæði seðlabanka og skýr
stefna þeirra að berjast við verðbólgu.
Sjálfstæði Seðlabanka Islands var af-
leiðing af þessari hugmyndafræði. Um
leið og efnahagsstjórnunin var komin
úr höndurn pólitíkusa var minni hætta á
að verðbólgunni væri skotið upp vegna
skammtímahagsmuna. Þessi breyting
hefur án vafa ýtt undir að verðbólgu var
haldið niðri á Vesturlöndum síðustu
misserin.
Áhugavert að velta fyrir sér hvort
svipuð hugmyndafræði gæti einnig
verið lausn á öðrum vandamálum, t.d.
stuðla að því að draga úr byggð á snjó-
flóðahættusvæðum og jafnvel byggða-
vandamálum — en hún felur þó í sér
róttækar breytingar á pólitísku hugar-
fari. Einnig er umhugsunarvert í þessu
sambandi hvort áhættusækni bankanna
byggir ekki einhverju leyti á þeirri trú að
ríkið muni hlaupa undir bagga ef illa fer.
Vaxtakippir og kreppur
Hitt framlag þeirra Kydlands og
Prescotts til hagfræðinnar sem
færði þeim nóbelsverðlaunin í ár voru
rannsóknir þeirra og kenningar á efna-
hagssveiflum. Á síðustu tveimur ára-
tugum hefur orðið bylting á því hvernig
hagfræðingar horfa á efnahagssveiflur.
Það sem hefur breyst er að eftirspurn-
arhagfræði Keynes hefur verið sam-
tvinnuð rannsóknum á framboðsskell-
um.
Það sem gerði rannsóknir þeirra
Kydlands og Prescotts sérstaklega
áhugaverðar er að þeir nálguðust efnið
út frá ákvörðunum og væntingum mark-
aðsaðila frekar en út frá hefðbundinni
eftirspurnarfræði. Líkön Keynes voru
byggð á vilja fjárfesta til þess að fjárfesta
og vilja neytenda til að neyta og efna-
hagsstjórnun fór þá að snúast um að
reyna að stjórna eftirspurninni til að
koma í veg fyrir sveiflur í framleiðslu.
Sveiflurnar og ójafnvægi framboðs og
eftirspurnar voru þannig álitnar mark-
aðsskekkjur sem gáfu stjórnvöldum
tilefni til þess að grípa inn í og leiðrétta.
Þegar liðið var á áttunda áratuginn var
flestum hins vegar ljóst að þessi inngrip
stjórnvalda gerðu oft illt verra. Þar sem
krísur eins og olíuverðhækkanir urðu af
völdum framboðs reyndust líkön Keyn-
es illa og aðgerðir leiddu til þess að
verðbólga fór úr böndunum.
Kydland og Prescott sameinuðu
umræðuna um efnahagssveiflur og um-
ræðuna um vaxtarhagfræði. Þeir fóru að
velta fyrir sér áhrifum verðbreytinga á
olíu og breytingum átæknistigi. Vaxtar-
hagfræðin hefur skotið stoðum undir
þá kenningu að aukinn hagvöxt á tutt-
ugustu öldinni megi að mestu leyti rekja
til tækniframfara. Kydland og Prescott
gerðu þess vegna athugun á því hvort
sveiflur í tækniþróun gætu útskýrt að
einhverju leyti efnahagssveiflur. Ein
rannsókn þeirra sýnir að sveiflur í
tækniþróun geta útskýrt allt að 70% af
þeim efnahagssveiflum sem orðið hafa
í Bandaríkjunum frá lokum seinna stríðs.
Upp frá því fóru að koma fram
tilgátur um að ekki væri hægt að skilja
það sem væri að gerast í efnahagslífinu
án þess að hafa hugmynd um aðstæður,
væntingar og vilja markaðsaðila, þ.e.
vilja neytenda, tækni fyrirtækjaog mark-
aðsskipulag. Með því að búa til einfalt
(Framhald á síðu 4)
1
Nóbelsverðlaunahafarnir
(hagfræði eru frumherjar
í að skapa trúverðugleika
í peningamálum.
2
Þórður Friðjónsson ljallar
um íslensk sjávarútvegs-
fyrirtæki og erlendar fjár-
festingar.
3
Sigurður Jóhannesson
fjallar um skattalækkanir á
Islandi. Samkvæmt nýjustu
tölum OECD hafa skattar
4
sem hlutfall af landsfrant-
leiðslu hækkað en ekki
lækkað á undanförnum ár-
um og eru nú um 40%.

nn
uii JBram iuui.