Vísbending - 22.10.2004, Blaðsíða 4

V
ISBENDING
(Framhalda af síðu 1)
líkan af framboðsskellum vegna sveiflna
í tækniþróun gátu Kydland og Prescott
sýnt fram á að efnahagssveiflur væru
ekki skekkjur sem þyrfti að leiðrétta
heldur væri um að ræða tímabundnar
breytingar á tækniþróun. Þessar rann-
sóknir þeirra félaga leiddu til þess að
hagfræðingar fóru að skoða hagsveiflur
með öðrum hætti en áður og taka tillit til
þess að uppruni þeirra gæti verið mis-
munandi, bæði eftirspurnar- og fram-
boðstengdur.
Skynsamlegar ákvarðanir
Eitt meginþemað í rannsóknum þeirra
Kydlands og Prescotts er að byggja
á væntingum og ákvörðunum skyn-
samra markaðsaðila. Auðvitað er skyn-
semi markaðsaðila oft ofmetin en hún er
samt notuð til einföldunar í slíkum kenn-
ingarsmíðum. Sumir sporgöngumenn
hafa slakað á kröfunni um skynsemi
markaðsaðila.
Það er þó hin skynsamlega ákvörð-
un þeirra Kydlands og Prescotts að
skoða helstu efnahagsvandamál sam-
tímans með öðrum augum en áður, út frá
öðrum hliðum, sem hefur valdið straum-
hvörfum í hagfræðirannsóknum og gert
þá að verðugum nóbelsverðlaunahöf-
um. Það eitt að vekja athygli á mikilvægi
trúverðugleika stjórnvalda ætti að veita
þeim óskarinn fyrir bestu efnahags-
leikstjórn tuttugustu aldarinnar.
(Framhald af síðu 2)
sem gjaldmiðil við sameiningar, yfir-
tökur og kaup á erlendum fyrirtækjum í
tengdum rekstri — eins og útrásarfyrir-
tækin hafa gert í ríkum mæli undanfarin
ár. Þetta er því brýnt hagsmunamál sem
kann að skipta meira máli en margur
hyggur.
Takmarkanir
aðferekki ámilli málaaðtakmarkanir
á erlendum tjárfestingum í sjávar-
útvegi skerða möguleika hans til sóknar
á alþjóðavettvangi. Margir eru þeirrar
skoðunar að umhverfi sjávarútvegsins
að þessu leyti ætti einfaldlega að vera
eins og í öðrum greinum, þ.e.a.s. að frelsi
ætti að ríkja um slíkarfjárfestingar. Aðrir
halda því hins vegar fram að þá væri
hætta á að við misstum stjórn á auðlind-
inni, hún færðist í hendur útlendinga.
Um þetta eru skiptar skoðanir en rétt er
að benda á að núverandi tilhögun kann
að vera óþarflega takmarkandi, jafnvel
þó að sjónarmið þeirra sem mestar
áhyggjur hafa vegi þungt, meðal annars
vegna þess að aðstæður hafa breyst í
hagkerfinu.
Hér er því lagt til að núverandi til-
högun verði endurskoðuð með það að
markmiði aðdragaúrþeimtakmörkunum
sem nú gilda. Þetta verði gert með því að
skoða gaumgæfilega mismunandi stig
takmarkana og hugsanlegar afleiðingar
þeirra. Til að fara varlega mætti hugsan-
lega heimila að hluti erlendrar fjárfest-
ingar mætti vera bein fjárfesting í skráð-
um fyrirtækjum, innan gildandi 50%
marka. Á hlutabréfamarkaði er rík upp-
lýsingarskylda og fyrir vikið er hægt að
fylgjast nákvæmlega með því hvemig
erlendur eignarhluli breytist frá einum
tíma til annars. Efri mörkin yrðu að vera
40% því yfirtökuskylda myndast ef einn
aðili fer yfir þau mörk. Hugsanlega ætti
hámarkið að vera einhvers staðar á
bilinu 20^40% eftir því hvað menn vilja
hafa mikið borð fyrir báru út frá var-
færnissjónarmiðum. Þettagæti auðveld-
að sjávarútvegi útrás og því eflt greinina
bæði hér heima og á alþjóðavettvangi.
(Framhald af síðu 3)
Samband útgjalda og hagvaxtar á
sér nokkrar skýringar. I fyrsta lagi hækka
laun yfirleitt óvenjumikið á hagvaxtar-
skeiðum. Laun og tengd gjöld eru 35 til
40% af útgjöldum hins opinbera og önn-
ur opinber útgjöld hreyfast oft með laun-
um. Önnur skýring á þessu samhengi er
að kröfur um opinbera þjónustu vaxa
þegar tekjur í samfélaginu aukast. I
þriðja lagi leiða auknar skatttekjur í góð-
æri til þess að óvenjuerfitt verður að
standa gegn óskum um ný opinber út-
gjöld.
Vinstrimenn viljaoftastmeiri opinber
útgjöld en hægrimenn. Athugunin
bendir sterklega til þess að athafnir fylgi
orðum. Vinstrimenn eyða meira en
hægrimenn.
Tekst að lækka skatta?
áðamenn hafa heitið því að lækka
skatta um 20 milljarða króna á fáum
árum. Það eru nálægt 5% af tekjum hins
opinbera. Er líklegt að það takist, nema
þá í stuttan tíma? Það fer auðvitað eftir
því hvað átt er við með skattalækkun.
Fjármálaráðherra segist hafa lækkað
skattana undanfarin ár en sú skatta-
lækkun hefur ekki verið ríki eða sveit-
arfélögum þungbær. Þau hafa aldrei haft
úr meiru að moða, eins og hér hefur
komið fram. Einnig mætti skilja hug-
myndir stjórnvalda þannig að skattarnir
verði að nokkrum árum liðnum 20 millj-
örðum lægri en þeir hefðu ella orðið
(skattar myndu þá áfram hækka með
hagvexti). Þriðji skilningurinn er að
ætlunin sé að draga úr skattgreiðslum á
mann að raungildi. Litlar líkur eru á að
það takist í langan tíma, nema landsfram-
leiðsla staðni eða dragist saman. Tölur
undanfarinna áratuga, bæði héðan og
frá öðrum iðnrrkjum, benda til þess að
einnig yrði erfitt að draga úr hlutfalli
skatta af landsframleiðslu til langframa.
Reynslan frá frlandi sýnir þó að það er
ekki vonlaust verkefni ef áhuginn er
nægur.
Aðrir sálmar
v__________________________________y
( 7 A
Frumkvæði í skólamálum
s
Anægjulegl er að tekist hafi að ná
samkomulagi um sameiningu
Tækniháskóla Islands og Háskólans í
Reykjavík. Það er ekki auðvelt að sameina
fyrirtæki og örugglega ekki auðveldara
að sameina skóla. Að vísu er björninn
ekki unninn enn en það að samkomulag
hafi tekist urn rekstur nýs skóla eru
náttúrlegatímamót. Háskólinn íReykja-
víkereinkarekinnháskólimeðtiltölulega
einfalt úrval námsgreina. Með því að
sameina krafta skólanna gefst Háskól-
anum í Reykjavík tækifæri til þess að
bæta tækninámi við námsgreinar sínar
með einfaldari hætti en ef byrjað væri frá
grunni. Metnaðarleysi þeirra þing-
manna sem leggjast gegn sameining-
unni er algert. Einmitt núna í miðju
verkfalli kennara er það ljósara en áður
hversu mikilvægt það er að samkeppni
riki á þessu sviði eins og öðrunt. Þannig
skapast markaðslaun kennara því að
allir vilja ná til sín þeim sem mesta hæfi-
leika hafa og ná bestum árangri. Það er
nemendum líka í hag að hafa skólagjöld
því að þar með er líklegra að þeir taki
námið al varlegar en ef það er „ókeypis.“
Auðvitað er ekkert nám ókeypis í raun,
spurningin er bara hver borgar brúsann.
Þingmenn í leit að sjónvarpsvélum tala
um að jafnrétti sé fótum troðið með
skólagjöldum. S vo þarf alls ekki að vera.
Efríkiðóttastaðeinhverjirgeti ekki greitt
skólagjöld er einfaldasta leiðin að bjóða
efnalitlum námsmönnum upp á styrki.
Reyndarer það alls ekki svo að nemendur
í einkareknum skólum greiði sjálfir allan
kostnað við nám sitt heldur greiðir ríkið
ákveðna fjárhæð með hverjum nem-
anda. Réttast væri þess vegna að allir
nemendur fengju yfirlit frá ríkinu um
það hve mikill styrkurinn væri á hvern
nemanda á ári. Menn sæju þá hve stór
(eðalítill) hluti námsins ergreiddur með
skólagjöldum. Enn og al'tur er megin-
atriðið hve góða menntun menn sækja
í skólann en ekki hve há skólagjöldin
verða. Stjórnendum skólanna, mennta-
málaráðherra og forystumönnum í
atvinnulífinu sem hafa staðið að sam-
ein ingunni er hér með óskað ti 1 hamingju
með þennan merka áfanga. Vonandi
verðurhinn nýi skóli fyrirmynd annarra
skóla á háskólastigi. - bj
V________________ _________________J
/Ritstjóri og ábyrgðarmaður: N
Eyþór (var Jónsson.
Útgefandi: Heimur hf., Borgartúni 23, 105
Reykjavík.
Sími: 512-7575. Myndsendir: 561-8646.
Netfang: visbending@talnakonnun.is.
Málfarsráðgjöf: Málvísindastofnun Há-
skólans.
Prentun: Gutenberg. Upplag: 700 eintök.
Öll réttindi áskilin. © Ritið má ekki afrita án
leyfis útgefanda.
4