Vísbending - 22.10.2004, Blaðsíða 3

ISBENDING
Skattahækkanir
Sigurður Jóhannesson
hagfræðingur
Núverandi fjármálaráðherra Is-
lands bregst líkt við og fyrir-
rennari hans af hinum enda
stjórnmálanna þegar fundið er að fjár-
málum hins opinbera. Orðfærið er jafnvel
svipað. Aðfinnslur eru annaðhvort tald-
ar merki um misskilning eða ábyrgðar-
leysi. Umræðurum ríkisfjármálin snúast
oftar en ekki upp í karp um staðreyndir
og skilgreiningar, en óljós svör fást við
spurningum eins og:
■ Hvernig hafa skattar breyst undanfarin
ár?
• Er einhver munur á skattastefnu hægri-
manna og vinstrimanna?
• Er mikil von til þess að ríkisstjómin
lækki skatta, eins og heitið hefur
verið?
J aðarskattar lækka
Jaðarskattar sýna hverju menn tapa
í sköttum og bótum þegar tekjur
þeirra aukast. Jaðarskattarnir hafa senni-
lega meiri áhrif á hagkerfið en heildar-
skattheimta. Samkvæmt Lajfer-kúrf-
unni dragast skatttekjur hins opinbera
saman þegar skatthlutfall fer yfir visst
stig. Hugmyndinni var líklega fyrst
varpað fram í kynningu á skattalækk-
unum Kennedys Bandaríkjaforseta á
fyrri hluta sjöunda áratugarins. Skattar
á hæstu tekjur höfðu þá numið allt að
níutíu prósentum. Miklar skattalækkanir,
sem skyldu örva hagkerfið, voru megin-
hugmyndin í skattastefnu Reagans
forseta tuttugu árum síðar. Upp úr því
voru hæstu jaðarskattar lækkaðir víða
um heim.
Undanfarin ár hafa hæstu skatthlut-
föll lækkað hér á landi. Frá 1997 til 1999
lækkaði almennt tekjuskattshlutl'all um
4%. Tekjuskattur fyrirtækja lækkaði úr
30% í 18% fyrir tveim árum.
Heildarskattar hækka
Skatttekjur ríkis og sveitarfélaga hér
á landi hafa á hinn bóginn aukist
mikið undanfarin ár. A sumum ráða-
mönnum má skilja að skýringin liggi í
Laffer-kúrfunni. Lækkun skatthlutfalla
hafi glætt efnahagslífið svo mikið, að
meira komi inn af skatttekjum en áður.
En tvennt mælir á móti þessu. I fyrsta
lagi eru fleiri skýringar á uppsveiflunni
en lækkun hæstu jaðarskatta (til dæmis
það sem Benjamín Eirfksson kallaði á
Hlutfall skatta af
landsframleiðslu (%)
1985 1990 1995 2003a
Bandaríkin 26 27 28 25
Bretland 38 37 35 35
Danmörk 47 47 49 49
írland 35 34 33 30
Island 29 32 32 40
Noregur 43 42 41 44
Svíþjóð 48 53 49 51
OECD, Evrópa 37 37 39 39*
OECD 34 35 36 36*
+ Áætlun. *2002.
Heimild: OECD, Revenue statistics, 2004.
sínum tíma expansíva kreppupólitík —
miklar opinberar framkvæmdir). I öðru
lagi á það drjúgan þátt í auknum skatt-
tekjum að frádráttarliðirfylgjaekki laun-
um í góðærinu. Skattar á lægstu tekjur
eru með öðrum orðum hærri en áður.
Líta má á skattastefnuna hér á landi
undanfarin ár sem viðbrögð við hag-
sveiflunni. Lækkun hæstu jaðarskatta
ýtir undir vinnusemi í góðærinu en mjög
aukin heildarskattheimta dregur úr
eftirspurn.
Samkvæmt tölum Efnahags- og fram-
farastofnunarinnar, OECD, jukust skatt-
tekjur hins opinbera á Islandi úr tæpum
32% af landsframleiðslu árið 1990 í rúm
40% árið 2003. Á sama tíma jókst skatt-
heimta í löndum OECD um 1-2% af
landsframleiðslu. Irland sker sig nokkuð
úr. Á árunum 1990 til 2002 lækkaði hlut-
fall skatta af landsframleiðslu þar um
3‘/2%. Frá 1985 hefur hlutfallið lækkað
um 5%.
Útgjöld og stjómarfar
'\7' mis rök liggja til þess fylgst sé með
JLfjárhœð skatta en ekki aðeins hlut-
falliþeirra aflandsframleiðslu. Viðskatt-
ana má bæta eignatekjum hins opinbera.
Ef ríki og sveitarfélög nota þær ekki
nýtast þær í annað. Þær eru því ígildi
skatta. Eðlilegt er líka að leiðrétta fjárhæð
skatta með almennum verðlagsbreyt-
ingum, eins og gert er þegar skoðuð er
breyting annarra heimilisútgjalda, eins
og til dæmis húsnæðiskostnaðar. Einnig
þarf að leiðrétta fyrir fólksfjölgun.
Stofnað er til skatta um leið og opinber
útgjöld eru afráðin, þó að stundum séu
skattamir ekki lagðir á strax. Skattbyrðin
léttist ekki til langframa ef meira er eytt
en aflað. Því eru opinber útgjöld skoðuð
hér á eftir.
Ekki mágleymaþvíaðopinberþjón-
usta batnar oftast nær þegar útgjöldin
aukast. Gjaldatölurnar eru hér ekki
leiðréttar með vaxandi gæðum þjónust-
unnar.
Á myndinni sjást opinber útgjöld á
mann á aldrinum tuttugu ára til sjötugs,
en fólk á þeim aldri ber mestu skattana.
Utgjöldin eru í milljónum króna á verð-
lagi neysluverðs árið 2004. Á liðnu ári
námu opinber útgjöld á hvern fullorðinn
mann rúmum tveim milljónum króna. Þau
jukustúr l,6milljónumárið 1990,eðaum
rúman þriðjung umfram almennt verð-
lag.
Skoðað var hvernig opinber útgjöld
breytast við mismunandi rikisstjórnir
og mismikinn hagvöxt. Athugunin leiðir
ýmislegt fróðlegt í ljós:
• Að meðaltali vaxa opinber útgjöld á
fullorðinn mann um 4% á ári.
• títgjöldin fylgja hagvexti vel. Ef lands-
framleiðsla á fullorðinn mann eykst
um 1 % miðað við árið á undan vaxa
útgjöld hins opinbera nánast jafn-
mikið.
• Opinber útgjöld aukast hver sem stjóm-
ar, en þau aukast óvenjumikið þegar
hér er vinstristjórn. Að öðru óbreyttu
vaxa útgjöldin um 5-10% meira en
ella á ári þegar vinstrimenn eru við
völd.
(Framhald á síðu 4)
Opinber útgjöld á mann á aldrinum tuttugu ára
til sjötugs (í milljónum kr. á verðlagi 2004)
3