Vísbending - 16.06.2006, Blaðsíða 2

V
ISBENDING
Við höfum aldrei haft það jafn gott
Mynd 1: Kaupmáttur 1944-2006.
Miðað er við tímakaup verkamanna til 1961, tímakaup iðnaðarmanna til 1990 og reiknað er
út frá launavísitölu og vísitölu neyslu frá 1990. Heimild: Hagstofa Islands, Hagskinna o.fl.
Halldór Ásgrímsson læt-
ur nú af störfum sem
forsætisráðherra eftir
óvenjulega langan stjómmála-
feril. Hann hefur setið á þingi á
ijórða áratug og verið ráðherra
næstlengst allra íslenskra stjóm-
málamanna. Flokkur hans hefur
veriðíríkisstjómnærsamfelltffá
því að hann settist á þing að und-
anskildum tveimur timabilum,
annars vegar í nokkra mánuði
árin 1979-1980 og hins vegar 1
ijögur ár 1991-1995.
Þegar stjómmálamenn setjast
í helgan stein er hægt að meta ár-
angur þeirra með ýmsum hætti.
Stundum er reiknuð svonefnd
eymdarvísitala þar sem lögð er
saman verðbólga og atvinnuleysi.
Hún er ekki sérlega vísindaleg og
hefur það sér helst til ágætis að
auðvelt er að reikna hana. Það
sem almenningur frnnur helst fyrir er kaup-
máttur launa. I þessari grein erreiknað hve
mikið kaupmáttur hefur aukist árlega í tíð
hvers forsætisráðherra.
Þróun kaupmáttar
r
Amynd 1 sésthvemigkaupmátturhefur
þróast Ifá stofnun lýðveldisins. Hann
er nú nálega þrefalt meiri en hann var árið
1944 og um nífaldur á við það sem hann
var við upphaf fyrri heimsstyrjaldar árið
1914. Þó að mikið hafi áunnist fer því fjarri
að vöxturinn hafi verið jafn og stígandi.
Margar lægðir hafa orðið á ferlinum og sú
dýpsta varð milli 1980 og 1984, en árið
1983 tókríkisstjóm SteingrímsHermanns-
sonar við af stjóm Gunnars Thoroddsens.
Nokkur löng samdráttarskeið hafa orðið
á þessum tíma, nú síðast á árunum 1988-
1995. Síðanþáhefúrkaupmátturhins vegar
vaxið á ári hverju í ellefu ár og það hefúr
aidrei gerst áður.
I töflu 1 sést hvort og þá hversu mik-
ið kaupmáttur hefur aukist á starfstíma
h vers forsætisráðherra frá 1944. Taflan er
ekki alveg nákvæm því að ekki er tekið
tillit til þess hvenær ársins stjómarskipti
urðu en hún gefur þó hugmynd um þró-
un kaupmáttar undir hverri stjórn um
sig. Það erþó ekki allt unnið með því að
kaupmáttur aukist mikið tímabundið ef
aukningin er á sandi byggð og hverfur
eins og dögg fyrir sólu um leið og ný
stjóm tekur við. Kaupmátturjókst mikið
í tíð vinstri stjómarinnar 1971-1974 en
svo dró aftur úr honum árin á eftir. Verð-
bólgan á þessum áratug og verðtrygging
launa hefur líklega orðið til þess að kaup
hefur verið hærra en atvinnuvegimir gátu
staðið undir.
Stökk frá 1914 til 1945
Kaupmáttur tímakaups verkafólks
jókst mikið frá upphafí fyrri heims-
styrjaldartil lokaþeirrar seinni. Ámynd
2 sést að einungis á áratugnum frá 1964-
1974 hefur kaupmáttur aukist viðlíka á
ári en næsta áratug á eftir rýmaði hann
aftur þannig að ávinningurinn var sýnd
veiði en ekki gefm.
Það sem einkennir aukningu kaupmátt-
ar nú er að hún hefur verið stöðug og
haldist á ári hverju í 12 ár. Þess vegna er
margt sem bendir til þess að meiri inni-
stæða kunni að vera fyrir henni nú en á
árum áður en þá var hún þó oft skarpari
en nú en stundum býsna skammvinn.
Kaupmátturinn árið 1974 var til dæmis
sá sami og tveimur áratugum síðar. Það
hefði örugglega verið heillavænlegra að
kaupmátturinn hefði aukist jafnt og þétt á
árunum þar á undan en ekki falist í skamm-
vinnri „veislu“ eins og raunin var.
Átöflu 1 sésthvemighverrikisstjóm
um sig stóð sig á þessu prófi. Ekki er
eðlilegt að gera mikið úr niðurstöðunni
þegar stjómimar sitja aðeins í skamman
tíma. Sem fyrr segir jókst kaupmáttur
mikið á árum fyrra ráðuneytis Olafs Jó-
hannessonar og hann jókst árlega um
fimm prósent í tíð tveggja ríkisstjóma
Olafs Thors, nýsköpunarstjómarinnar og
stjórnarinnar 1953-1956.1 tíð nokkurra
Myiul 2: Kaupmáttaraukning frá 1914 lil 2004.
Kaupmáttaraukning
6,0% u
5,0%
4,0%
3,0%
2,0%
1,0%
0,0%
-1,0%
-2,0%
I—I .
1/1-9 A 9/1 -'XA 'IA.AA AA.RA RA-RA KA.7A 7 4-6

Aratugur
Myndin sýnir árlegan vöxt kaupmáttar. Heimild: Hagstofa Islands og útreiknin-
gar Vísbendingar.
2