Frjáls verslun - 01.04.1962, Blaðsíða 27

skipting, hinum láglaunuðu í vil, valdi því, að þjóð-
in sem heild spari minna en áður, enda þótt hinir
efnaminni spari væntanlega meira, en hærri hluti
þjóðarteknanna fari til neyzlu. En niðurstöður þess-
ara bollalegginga hljóta að verða þær, að nauðsyn-
legt sé að hvetja allan almenning til sparnaðar,
jaffnramt því sem framleiðslan er aukin og kjörin
bætt, ef afla skal fjármagns til að standa undir
nægilegri fjárfestingu. Ymsar leiðir hafa verið
reyndar til að ná þessu marki. Víða liefur verið
komið á skattfrelsi sparifjár, sparnaður til hús-
bygginga hefur notið sérstakra hlunninda, spari-
verðlaun verið veitt o. s. frv. Almenningshluta-
félög hafa í þessu efni svipuðu hlutverki að gegna.
Aukinn jöfnuður — sættir vinnu og fjórmagns
Því hefur verið haldið fram, að með almennings-
hlutafélögum yrði stuðlað að auknum jöfnuði í
tekju- og eignaskiptingu. Bætt kjör eiga rætur í
aukinni framleiðni eða breyttri tekjuskiptingu.
Framleiðniaukningu eru takmörk sett, og mun mega
gera ráð fyrir, að kjarabætur launþegum til handa
geti af þeim sökum varla orðið nema 3—4% á ári
að jafnaði við venjulegar aðstæður. í „háþróuðu
kapítalísku samfélagi“ munu þjóðartekjurnar skipt-
ast þannig, að um % þjóðarframleiðslunnar séu
greiddir sem laun, en um % eignatekjur. Þessu
hlutfalli mun næsta örðugt að raska, svo að nokkru
nemi, enda mun það litlum breytingum hafa tekið
síðustu áratugi, þrátt fyrir ötula baráttu launþega
fyrir bættum kjörum. Með almenningshlutafélög-
um gæti verið unnt að vinna að auknum jöfnuði
út frá annarri hlið. I stað þess að breyta hlutfalli
eigna- og launatekna, skyldi brcytt skiptingu eign-
anna.
Þá er eitt erfiðasta viðfangsefnið í vestrænum
þjóðfélögum að tryggja sættir á vinnumarkaðinum.
Ýmsar leiðir hafa verið reyndar til þess að draga
úr andstæðum milli vinnuveitenda og vinnuþiggj-
enda, og skilningur á gildi „human relations" hef-
ur farið vaxandi. Ein leið að þessu takmarki er
Idutdeildar- og arðskiptifyrirkomulag. Með því er
átt við „arðþátttöku“ verkamanna, þánnig að þeir
fái hluta af arði í stað launa. Á grundvelli þess-
ara arðgreiðslna mætti gera þeim kleift að eignast
smám saman hluti í fyrirtækjunum. Víða hefur
verkamönnum verið veitt íhlutun um rekstur fyr-
irtækjanna, til dæmis á þann veg, að þeir hafa
kosið fulltrúa úr sínum hópi í stjórnir hlutafélaga,
og hefur sú stefna einkum fcngið hljómgrunn í
Vestur-Þýzkalandi og Bandaríkjunum. Nefnist
l>etta á þýzku „Mitbestimmung“, en á ensku „joint
management“. I sumum fyrirtækjum Vestur-Þýzka-
lands hefur sú leið verið farin, að launahækkunum
hefur verið skipt í tvo hluta, og hefur annar hlut-
inn verið greiddur með hlutabréfum í viðkomandi
fyrirtæki (,,Investivlohn“), en hinn á venjulegan
hátt. Á Alþingi hafa komið fram tillögur, er hníga
í svipaða átt og að ofan greinir, en hljótt hefur
verið um framkvæmdir í þeim efnum. Loks er það
eitt aðalmarkmið almenningshlutafélaga, að því er
snýr að starfsfólki fyrirtækjanna, að stuðla að
vinnufriði. Er það talið auka ábyrgðartilfinningu
starfsmanna, ef þeir eiga hluti í fyrirtækjum þeim,
er þeir starfa hjá, þótt litlir væru.
Almennur verðbréfamarkaður
í 15. grein laga um Seðlabanka íslands frá síð-
asta ári segir, að bankinn megi kaupa og selja
ríkisskuldabréf og önnur trygg verðbréf, og skuli
hann vinna að því, að á komist skipuleg verðbréfa-
viðskipti. Er honum í því skyni heimilt að stofna
til og reka kaupþing, þar sem verzlað yrði með
vaxtabréf og hlutabréf samkvæmt reglum, sem
bankastjórnin setur og ráðhcrra staðfestir.
Raddir hafa heyrzt um það, að nauðsynlegt sé
að láta lögmál markaðarins ráða meiru en áður,
þannig að framboð og eftirspurn á fjármagni ákvarði
hæð vaxtanna. í því skyni sé æskilegt að koma á
almennum verðbréfamarkaði, enda hefur hann ýmsa
kosti frá þjóðhagslegu sjónarmiði, og standa vonir
til, að honum mætti koma á fót, ef nokkurt jafn-
vægisástand skapaðist í efnahagsmálum og sigr-
ast tækist á hinum rótgróna verðbólguhugsunar-
hætti. Bent hefur verið á, að verulegt fjármagn
myndast hjá ýmsum aðilum hérlendis, t. d. líf-
eyrissjóðum og tryggingastofnunum, og gætu þeir
að talsverðu leyti ávaxtað fé sitt í verðbréfum, er
skráð yrðu á slíkum markaði, eins og erlendis
tíðkast. í ýmsum nágrannalöndum okkar, svo sem
Danmörku, mun almcnningur í ríkum mæli festa
fé í verðbréfum, einkum skuldabréfum, en einnig
í hlutabréfum, og ber að stefna að því, að svo
verði hér á landi, en til þess verður að skapast
traust á því efnahagskerfi, er við búum við. Á
skipulögðum verðbréfamarkaði gætu opinberir að-
ilar aflað sér fjármagns til framkvæinda, og af hon-
um mætti nokkuð ráða um ástand peningamála,
svo sem með því að meta viðbrögð almennings,
er fram kæmi í framboði og eftirspurn verðbréfa.
FRJALS VERZLUN
27