Helgarpósturinn - 28.03.1996, Blaðsíða 4

4
RMMTUDAGUR 28. MARS1996
Guðrún Agnarsdóttir tilkynnti framboð sitt til forseta nú um
helgina og því eru konurnar tvær sem eru í framboði og þar að
auki nöfnur. Þóra Kristín Ásgeirsdóttir heimsótti hana á þriðjudag
og ræddi við hana um forsetaembættið, pólitík og önnur áhugamál.
Þeir hrópuóu ferfalt
húrra fynr íslandi
Guðrún Agnarsdóttir
segist lítið hafa hugs-
að til forsetaembætt-
isins sem barn og það hafí
snert líf hennar lítið ef und-
an er skilin þessi minning
frá bernskuárunum. Hvern
hefði órað fyrir því á þeim
árum að tvær konur eða
fleiri yrðu í framboði til for-
seta Islands? Þessi fremur
hægláta kona situr þó langt
í frá auðum höndum; hún
er forstjóri Krabbameinsfé-
lagsins, yfirlæknir neyðar-
móttöku fyrir fómarlömb
nauðgana auk þess sem
hún starfar við rannsóknar-
störf á Keldum.
„Ég hafði sett mér tímamörk
og ákvað mig um helgina. Áður
hafði ég sagt að það væri ann-
aðhvort að hrökkva eða
stökkva. Ég var stödd í London,
þar sem dóttir mín var að fæða
barn, meðan þessi umræða fór
fram og því hef ég ekki fylgst
mikið með henni. Barnið lét
bíða eftir sér. Ég var búin að
stara á magann á henni í tvær
vikur þegar það loksins ákvað
að fæðast. Náttúran hefur sinn
gang hvað sem öðri líður.“
Guðrún er gift Helga Þresti
Valdimarssyni, lækni og pró-
fessor, og eiga þau þrjú börn en
hann á einnig tvö frá fyrra
hjónabandi. Barnabörnin segir
Guðrún að séu sjö. Hún er sjálf
dóttir skipstjóra, sem lengst af
var á hvalveiðiskipum, og ólst
upp í stórfjölskyldu í Skóla-
strætinu með frænkur, frændur
og vini allt í kring. „Þetta var
eins og lítið þorp; þarna var
hjólreiðaverkstæði, verslun,
ljósmyndastofa, trésmiðja og
hárgreiðslustofa."
Um aðdraganda þess að hún
leiddist út í pólitík segir Guð-
rún: „Meðan ég var búsett í
London var ég áskrifandi að
ýmsum tímaritum, bæði bresk-
um, bandarískum og svo auðvit-
að íslenskum, og sú ólga, sem
var þá í kvenfrelsis- og þjóðmál-
um og lifandi umræða bæði
vestanhafs og svo I Evrópu, fór
ekki framhjá mér. Haustið 1981,
skömmu eftir að ég fluttist heim
frá Bretlandi þar sem ég var við
nám og störf í alls þrettán ár,
var almennur fundur á Borginni
þar sem var rætt um hvort kon-
ur ættu að bjóða fram sérstakan
lista. Ég studdi hugmyndina en
tók ekki virkan þátt í starfinu,
þar sem ég hafði nóg með að
koma mér fyrir aftur í landinu
og sinna vinnu og fjölskyldu.
Það var ekki fyrr en ég horfði á
myndbandsþátt á Hótel Vík, þar
sem tveir læknar ræddu um af-
leiðingar kjarnorkustyrjaldar,
að ég, sem hafði aldrei ætlað
annað en að styðja aðra til
góðra verka, fann að ég gat ekki
beðið aðra að bjarga eða breyta
heiminum fyrir mig, heldur varð
ég að leggja mitt af mörkum.
Það var því óttinn við vopna-
kapphlaupið og friðarmálin sem
ýtti mér út í pólitík. Fyrir mér
hefur pólitísk þátttaka verið
ómetanleg lífsreynsla. Ég fór
fram af fullum heiiindum með
það gildismat sem ég hafði og
þroskaðist af átökum við raun-
veruleikann. Hugsjónin glímdi
við að móta lífið en lífið þrosk-
aði hugsjónina. Sem fulltrúi
annarra fær maður ómetanlega
innsýn og þekkingu á hlutskipti
fólks. Manneskjurnar eru svo
stúkaðar af, — hver er á sínum
bás í samfélaginu. í pólitíkinni
kynntist ég fólkinu í landinu og
raunverulegum kjörum þess.“
Hvernig brann baráttan á
þér sem konu og jafnaðar-
manneskju? Hvað var það í
lífí þínu sem minnti þig á það
sem betur mœtti fara?
„Það gengur enginn algerlega
snurðulaust í gegnum lífið, en
að sama skapi þarf ekki allur
eldur heimsins að hafa brunnið
á manni svo maður finni til með
öðrum og finnist mikilvægt að
leiðrétta hlutskipti þeirra sem
minna mega sín. Það er ekki
hægt að lifa í samfélagi við aðra
og vera jafnframt ósnortinn. Ég
vil búa í réttlátu samfélagi. Ég
átti þess kost að sækja Banda-
ríkin heim í boði Menningar-
stofnunar Bandaríkjanna og
dvaldi þar um mánaðartíma. Ég
mátti velja á þessum tíma
hvaða hliðar þjóðfélagsins ég
vildi sjá og ég kaus m.a. skugga-
hliðarnar, heimilisleysið, eitur-
lyfjasjúklingana, konur sem
höfðu orðið fyrir ofbeldi, al-
næmissjúklinga og neyðarmót-
tökur vegna nauðgana og svo
mætti lengi telja. Þarna kynntist
ég mörgu aðdáunarverðu fólki
sem var að glíma við þjóðfélag
sem var meira líkt heimsálfu.
Þau vandamái sem voru hérna
heima urðu svo viðráðanleg og
smá gagnvart þessari miklu
neyð. Við íslendingar erum
meira eða minna öll skyld og
tengd hvert inn í annars fjöl-
skyldur. í krafti smæðarinnar
erum við í stöðugu kallfæri og
okkur er í lófa lagið að sneiða
hjá vandamálunum og hjálpast
að við að búa hér til gott og fal-
legt þjóðfélag."
Boðhlaup milli kynslóða
Við ræðum lítillega um
Kvennalistann, en Guðrún sat
sem kunnugt er í fyrsta þing-
flokki hans. Hún segir Kvenna-
listann hafa valdið hugarfars-
breytingu og verið óvanalega
langa aðgerð sem sýni kannski
best hve réttlætanlegur þessi
málstaður er í raun þó að hann
sé bara einn hluti af baráttu
manneskjunnar fyrir betra lífi.
„Barátta manneskjunnar er
boðhlaup kynslóð eftir kynslóð,
og ég lít á mig sem eina af þeim
manneskjum sem voru svo
heppnar að fá að hlaupa með
kefli og færa það í hendur á ann-
arri manneskju.“
Er talað öðruvísi til kvenna
sem stefna að völdum? Nú
man éggreinilega eftirþví, þó
að ég hafí verið barn þegar
Vigdís Finnbogadóttir bauð
sig fram, að hún varð strax
meiri almenningseign en karl-
arnir sem fóru á móti henni.
Það var eins og spurningarn-
ar yrðu persónulegri? Þú hef-
ursjálfverið sögð vœmin, trú-
boði, hofróða, of mikil mála-
miðlunarmanneskja...
„Ég vil fyrst nefna að vald er
ekki kyrrstætt fyrirbæri í mín-
um huga heldur flæðiorka; fólk
bæði gefur og þiggur völd. Ég
var erlendis þegar þessir palla-
dómar fóru að koma í blöðun-
um um hugsanlega frambjóð-
endur. Þetta er ákveðin íþrótta-
grein, að vera alltaf að fá fólk til
að tjá sig í blöðunum um kosti
og lesti annarra. Það fékk hver
sinn skammt. Ég var ekki búin
að gera upp hug minn þegar
þetta fór að birtast í blöðunum.
En það er ekki eins og maður
sækist eftir þessari meðferð.“
Runnu kannski á þig tvcer
grímur?
„Nei, ekki vegna þessa.“
Hvað fannst þér um að
vera lýst á þennan hátt?
„Ég get ekki upplifað sjálfa
mig á sama hátt og aðrir gera og
get í raun ekki haft skoðanir á
skoðunum annarra á mér. En
það er ekki notaleg tilfinning að
láta flaka sig og roðfletta og
vega og meta á þennan hátt.“
Enginn kvóti á framboð
Nú fínnst fólki það undar-
leg tilhugsun að tvœr konur
eða fleiri skuli takast á í for-
setaslag og það vekur spurn-
ingar um konur á íslandi og
völd. Það sem var talað um
áður en þið nöfnurnar til-
kynntuð framboð var að ís-
lenskar konur myndu sam-
einast um frambjóðanda og
það vakti strax spurningar
eins og hvort þetta embœtti
œtti að verða eins konar alibí
fyrir bága stöðu kvenna á ís-
landi samanborið við ná-
grannalöndin ?
„Það er hvorki kvóti á fram-
boð karla né kvenna. Tímarnir
eru breyttir og það þykir ekki
lengur óeðlilegt að ein eða fleiri
konur bjóði sig fram, þökk sé
fordæmi Vigdísar. Sú hugsun að
ein kona sé nóg og aðrar til
óþurftar á ekki við lengur. Ég las
nú bara í Helgarpóstinum um
þennan samstarfshóp kvenna
sem leitaði að frambjóðanda og
það var að vísu haft samband
við mig. Ég veit ekki hvernig
Guðrún Pétursdóttir hugsaði
dæmið. Ég get ekki svarað fyrir
hana. En það, að kona skuli
gegna háu embætti, er tákn um
sterka stöðu kvenna og mikil-
vægt í sjálfu sér þó að það sé
engan veginn nóg. Við megum
ekki vanmeta gildi þess að kon-
ur eigi að geta haft aðgang að
þessum störfum, að þær séu
gjaldgengar í raun. Krafan um
jafnrétti er þó mun víðtækari
krafa. Hún nær til allra þátta
mannlegs lífs.“
En af hverju langar þig til
að verða forseti?
„Ég hef áður lýst viðhorfum
mínum og tilfinningum til þess
samfélags sem ég vil búa í og tel
að það sé hægt að skapa hér.
Það er ekki upp úr vandræðum
eða leiðindum sem ég fer fram.
Ég hef mikla þörf fyrir að leggja
mitt af mörkum til að skapa hér
gott þjóðfélag og það er hægt
að gera á ýmsa vegu; í grasrót-
inni, stjórnmálum eða með því
að taka að sér áhrifamikið emb-
ætti sem þetta. Ég gekk í gegn-
um miklar efasemdir og þetta
varð mér erfið ákvörðun, en
margir hafa orðið til að hvetja
mig og styðja með ýmsu móti.
Það eru ekki margir einstakling-
ar kallaðir til að gegna slíku
hlutverki og ef það gerist þá er
það væntanlega aðeins einu
sinni á ævinni. Mig langar til að
takast á við þetta."
Það hefur mátt skilja á um-
mœlum þínum um embœttið
að þú teljir að forsetinn eigi
að hafa aukin pólitísk áhrif.
Til dœmis eigi hann að geta
skotið erfíðum málum undir
dóm þjóðarinnar.
„Ég sagði við sjónvarpið á sín-
um tíma að mér þætti þessi var-
nagli nauðsynlegur, að forseti
gæti skotið málum undir dóm
þjóðarinnar. Ég vil hafa skýrar
reglur um rétt þjóðarinnar til að
hafa áhrif á einstök mál þar sem
hún er ekki sátt við fulltrúavald-
ið og það sama finnst mér að
ætti að gilda í sveitarfélögum. í
Sviss gilda t.d. aðrar reglur um
þessi mál en hér. Þá verður að
viðhafa þjóðaratkvæðagreiðslu
ef ákveðinn fjöldi einstaklinga
krefst þess. Hér hefur slíkt ekki
tíðkast og sumir segja það dýrt í
framkvæmd, en mér finnst að
slík ákvæði séu lýðræðisleg
nauðsyn þó að þeim sé ekki
beitt í tíma og ótíma."
Forseti íslands reyndi einu
sinni að hafa áhrif á af-
greiðslu máls þegar hún neit-
aði að skrifa undir lög á fíug-
freyjuverkfallið á kvennafrí-
daginn. Það varð slíkt hafarí
að lá við stjórnarslitum.
„Hafarí er algert aukaatriði ef
hlutirnir eru mikilvægir fyrir lýð-
ræðið. Ég man eftir því að hafa
setið í þinginu daginn áður og
fram á nótt ásamt mörgum öðr-
um þingkonum, til dæmis
Jóhönnu Sigurðardóttur, sem
beitti sér mjög í þessu máli,
kannski ekki síst vegna þess að
hún var sjálf einu sinni flug-
freyja. Þetta var táknrænt og það
þótti ekki sæmandi að sett væru
Íög á flugfreyjur á þessum degi.
Forsetinn lét ekki beygja sig í
þessu máli, því hún gaf fyllilega
til kynna að hún væri ekki sátt.
Ég man eftir því að á fundinum á
Lækjartorgi daginn eftir voru
henni sendar baráttukveðjur."
Ef við tökum eitthvert
dœmi, til dœmis inngöngu ís-
lands í Evrópusambandið.
Myndir þú stöðva slíkt frum-
varp og skjóta undir dóm
þjóðar efþú vœrir forseti?
„Okkur er mjög mikilvægt að
eiga góð samskipti við umheim-
inn, ekki síst nágranna okkar í
Evrópu, en mér finnst aðild að
ESB ekki vera á dagskrá vegna
þeirrar fiskveiðistefnu sem þar
er rekin. Hins vegar tel ég mikil-
vægt að þjóðin fái að greiða at-
kvæði um aðildina, hvort sem
ég verð forseti eða ekki.“
Náttúruunnandi
Hvaða áhugamál áttu þér
utan vinnu ogstjórnmála?
„Ég ann náttúrunni mjög og
nýt þess að fara í gönguferðir
um fjöll og firnindi og skíða-
göngur. Ég hef líka yndi af tón-
list og hlusta þá helst á klass-
íska tónlist, vísnasöng og þjóð-
lög frá ýmsum löndum. Ég les
líka mikið.“
Hvaða höfundar eru þér
hugstœðastir?
„Mér finnst erfitt að svara
þessu þar sem ég er alltaf að
lesa eitthvað nýtt. Mér finnst
margir íslenskir höfundar
áhugaverðir í dag og frekar en
að nefna einhver nöfn vil ég tala
um þennan gríðarlega sköpun-
arkraft sem er í bókmenntum,
tónlist og myndlist á íslandi. Ég
varð fyrir miklum áhrifum af
bókum Halldórs Laxness þegar
ég var unglingur og Ljósvíking-
urinn var mér kannski hugstæð-
astur. Ég vann á Gullfossi þegar
ég var að lesa bókina og Halldór
sjálfur ferðaðist stundum með
skipinu og var í einni af ferðum
sínum einmitt þegar þetta var.
Hann kom að kaupa karamellu-
dós í búðinni og mér fannst það
ákaflega furðulegt, þar sem ég
var sjálf stödd í allt öðrum
heimi vegna bókarinnar — þar
sem karamellur voru aldrei
nefndar á nafn! Annars var æv-
intýralegt að fá að vera súkku-
laðipía á Gullfossi. Þetta var á
þeim tíma sem ákaflega lítið var
á boðstólum í búðum hérna
heima og allt var því meira
framandi og ævintýralegt er-
lendis."
Já, það eiga allir einhverja
uppáhaldspersónu úr bókum
Halldórs Laxness. Mér þótti
sjálfri alltaf vœnst um Ástu
Sóllilju.
„Já, allar þessar persónur eru
mjög sterkar og ljóslifandi. Mér
fannst svo undarlegt hvernig
hann gat vitað hvernig ungri
stúlku leið, sem var að stelast til
að þvo sér þegar enginn sá til.“
Hefur þig sjálfa langað til
að skrifa?
„Ég hef gaman af ljóðum og
skrifa stundum fyrir skúffuna en
sýni það helst engum. Tungu-
málið er mér afskaplega hug-
leikið og þær myndir sem það
bregður upp.“
Óskalisti jólasveinsins
Þér hefur verið líkt við Vig-
dísi Finnbogadóttur?
„Ég held að við séum í raun
mjög óiíkar manneskjur þó að
mér finnist það vera sómi að
vera líkt við hana. En það hafa
allir forsetar landsins verið
hver með sínum hætti og mér
finnst mikilvægt að svo verði
áfram.“
Nú cetla ég að spyrja eins
og krakkarnir. Hvað mynd-
irðu gera ef þú vœrir einrceð-
isherra einn dag?
„I fyrsta lagi myndi ég ekki
vilja vera einræðisherra og síð-
an gæti ég ekki komið öllu því í
verk á einum degi sem mig lang-
ar til að gera. Stefnuskráin yrði
lengri en svo að hún rúmaðist í
Helgarpóstinum. Ætli ég yrði
ekki að byrja á að hugsa mig
mjög vel um. Helst vildi ég
breyta áherslum þjóðfélagsins
á þá lund að allir hefðu atvinnu
og gætu séð sér farborða og
hefðu samt tóm til að rækta
sjálfa sig, fjölskylduna og sam-
skipti sín við aðra. Þetta hljóm-
ar kannski líkt og óskalisti til
jólasveinsins. Það er gríðarlega
mikilvægt að mennta þjóðina og
þar á ég ekki bara við bók-
menntun eða akademíska
menntun, heldur vil ég sjá að
það sé lögð meiri alúð og rækt
við list- og verkmenntun. Það
mikilvægasta er kannski að
kenna fólki að læra og afla sér
þekkingar til að það geti spjarað
sig. Það þarf einnig að leggja
meira fé til háskólans og rann-
sóknarstarfa á íslandi, það er
ekki hægt að flytja inn alla þá
þekkingu sem skiptir máli. Við
verðum sjálf að vera læs á sam-
tímann, og til þess er menntun
besta veganestið fyrir þjóðina.
Þannig getur hún helst viðhald-
ið sjálfstæði sínu.“