Vísir - 03.03.1971, Blaðsíða 7

VÍSIR . MiíYvikudagur 3. marz 1971.
cTVIenningarmál
Bréf frá Búdapest:
Andlit borgarinnar
TJ'iln hefur mörg andiit, þessi
borg, Búdapest. Tíu sinn-
um fólksfleiri en ísland sýnir
hún sig' eins og maður vill sjá
hana. — Hinn ókunni gestur
sem ebkert veit, en viM læra
aö þekkja borgina, kynnast
henni.
Eitt andilit í tvennu lagi, tví-
sikipt borg. Öörum megin viö
Pljótið Dóná (sem ekki er leng
ur „blá, svo blá“ heldur grá og
óhrein) Iiggur borgarhhitinn
Pest, flatur og fjölmennur, herj
ans mikið húsahaf með breið-
um og mjóum götum. Hinum
megin fljófsins er Búda, hæð-
ótti borgarhlutinn, sem vex út í
náttúruna. Þaðan er útsýni, ef
veðrátta og borgarmökkurinn
leyfir, en það er ekki á hverj-
um degi.
Búdapest varð fyrir gífurleg
um skemmdum í styrjöldinni.
Rússar og Þjóðverjar börðust
hér í sex vikur, og mörgum
hverfum var jafnað við jörðu.
Gamla hverfið, Búda-megin, hef
uir verið endurreist, stein fyrir
stein, eins og þaö áður var,
hús aftan úr miðöfdum, og svo
til hvert þeirra friðlýst.
Þegar að er gáð leynast einn
ig fallegar byggingar Pest-meg
in í borginni sem ékki er öll
jafngrá og virðist við fyrstu
sýn.
Ef gesturinn nennir að hafa
fyrir því uppgötvar hann si-
fellt ný andlit borgarinnar, t.d.
hin' óteljandi kaffihús o-g veit-
ingahús sem sífellt eru þétt-
setin íog, maturinn er .aldrei
vondur, hann er a. m. k. sæmileg
ur,' yfifleitt mjög.góöur; en jafn
framt ódýr). Hann uppgötvar
einnig að ekki er ráölegt að
.ferðast um borgina á annatim-
um kvölds og morguns því að
Lroðningurinn í sporvögnum og
' strætisvögnum er óskaplegur.
(Ferðin kostar þrjár krónur
hvert sem fariö er.) Hann
k'emsf einnig að því, ef hann
þarf á hjálp að hailda. að mið-
aldra og eldri kvnsLóðin skilur
yfirleitt þýzku, e-n yngra fól'k
ens-ku.
þegar menningarþorsti vakn-
ar getur gestur í Búdapest
lagt ieið sína á eitthvert a-f hin
um mörgu söfnum í borginni.
Og ef minningin um hinar dá-
samlegu íslenzku sundlaugar
verður öbæriileg, lærist honum
brát-t að eitt er Ungverjum og
ís'lendingum a.m.k. sameigin-
legt: svo ti! allir eru syndir.
í landinu er gnótt af heitu
vatni, allt að 70 stiga heitu á
Celsíus, meö mismunandi efna
samsetningu svo að flestir
kvillar eru sagðir læknanlegir
með böðum. Enda er gffurlegur
fjöldi af baðhúsum og supd-
laugum í Búdapest og hvar-
vetna um landið, bæði úti og
inni. En hér er ekki s-taðar
numið. Gesturinn verður einn-
ig, að njóta tyrknesks baðs,
hinnar einu jákvæðu endurminn
ingar sem sú þjóö lét eftir sig
hér f landi eftir langa sögu
tyrkneskrar undirokunar. —
Tveggja klukkustunda seri-
mónía í gufu, þurrum hita.
heitu og köldu vatni, nuddi að
lokum, skilar honum nýjurn og
betri manni.
Ætli gesturinn að þessu
1-oknu að fá sér ungverskt gúl'l-
as að snæða, fer ekki hjá j>ví
að hann undris-t að „ungverskt
gú-llas“ er tilreitt með allt öðr-
um hætti heima en erlendis.
Hér er það nánast kiötsúpa. Ég
hygg að það taki jafnlangan
tima að læra á matseðilinn og
tungumálið sjálft.
jþn fólkið i landinu? Alhæfing
ar .eru ævinlega hættuleg-
. ar og yfirleitt rangar. Ef til vih
væri sarnt hægt að ha-lda þvf
fram að Ungverjar séu yfirleitt
vingjarnlegt og sérlega hjáln-
fúst fólk. Þótt það berist ekki á
er klæðnaður yfirleitt smekkleg-
ur. Pínupilsin hrósa hér enn
sigri, ,,midi“ og ,.maxi“ rétt
að byrja að breiðast út. Ung-
verjar eru menn kátir og miklir
lí-fsnautnamenn, en komas-t af
með lítið án þess að kvarta og
kun-na að fara með glas af
góðu vini. En matur er manns
ins megin, og sakar ek-ki melt-
inguna. ef tatara-hljómsveit Ieik
ur undir borðum.
Hér njóta menn hinna fræ-gu
To'kajer-vína, bezta tegundin er
dýr — en hún er bráðið guM í
munni. Aftur á móti er jafn-
gott að skilja bíli-nn ef-tir heima
ef vín er annars vegar, hvort
sem heimamaður eða útlending
ur á í hliut. Engin miskunn hjá
Magnúsi: hver dropi dauðasynd
þegar kornið er undir stýri.
Einn dómur gengur yfir alla, og
ök-uskirteinið gufar upp úr vas
anum fyrr en vínandinn úr blóð
inu.
IJ'vað getur gestur í borginni
gert sér Pleira til skemmt-
unar? Hvernig væri heimsókn
t dýragaröinn? Það er öllum
til skemmt-unar, u-ng-um sem
gömium, — svo ekki sé minnzt
á nýopnað fjöM'eikahús, sagt
hið nýtízkule-gasta í álfunni. \
EFTIR STEFAN
EDELSTEIN
En hvernig er bezt að drepa
tímann á kvöldin? Ef veitinga-
húsum og dansstöðum er sleppt
í bili, er fyrst til að taka í leik
húsum og kvikmyndahúsum. En
þar hefur mállaus útlendingur
ekki erindi sem erfiði, Veröur
þvi að leita eftir skemmtun og
list sem aíþióðlega tunvu tala,
tónlisí óg danslist. En þá veit
undirritaður vart hvar hann á
að byrja að veita lesandanum
nasasjón af þeirri gnótt tón-
listar og ballet-ta sem hér er
á boðstólum. Að brúöuleikhús-
um ónefndum og ógleymdum,
en á því sviði skara Ungverjar,
ásamt Tékkum, fram úr öörum
þjóðum.
Tþnn er veriö að hailda upp á af
mælti Beethovens. Tönlistar
unnendur geta valið um marga
tónleikaflokka eða -runur þar
sem flutt er tónMst meistarans:
aliar sinfóníur, allir strokkvart
ettar, allar fiðlu- og knéfiðlusón
ötur, allar píanósónötur hans,
og enn flleiri tónileika með verk
um Beethovens.
Frá Búdapest: við hina gráu Dóná.
Úr hljómleikasal í Búdapest.
Yfirleitt er úr tvennum eöa
þrennum, stundum femum tón
1-eikum að velja á dag. Það er
reyndar ekkert einsdæ-mi í mil'lj
ónaborg. London býður upp á
annað eins. En gáum nánar á
tónleikaskrána! Þar ,má sjá aö
þrjár sinfóníuhljómsveitir leika
að staóaldri í Búdapest og
halda t.d. þrettán tónileika í
febrúar, en þar við bætast a.m.
k. tvennir gestahljómleikar. Sin
fóniuhljómsveitirnar þrjá eru
ríkishljómsveitin. útvarps- og
sjónvarpshljómsveitin og Búda
pest-sinfónian. en auk þeirra
má nefna óperuhljómsveit borg-
■ arinnar og , tvær fuilskipaðar
hljómsveitir leikmanna, sem
halda 1-2 tónlcika i mánuði.
Að siðuS'tu er rétt að nefna
hljómsveit tónlisfarháskólans,
skipaða nemendum skólans, en
hún ber reyndar af flestöllum
„nemendahljómsveitum" sem
ég þe'kki t-i'l. Og auk hljómsveit
artónleika eru auðvitaö á boð-
stölum ógrynni af annars kon
ar tónlist: pía-nótónleikar, söng
skemmtanir, alls konar kamm-
ertónlist....
En hvað er á boðstól-um í
óperu, óperettu og balletthús-
um borgarinnar? Tvö óperuhús
ern í fu'llum gan.gi og sýningar
flest kvöld. Verdi er efsfur á
blaði þessa stundina, 5 Verdi-
óperur eru i g'angi, tvær eftir
Wagner, 3 eftir Mozart, nokkr-
ar innlendar þjóðlegar óperur
og margar léttar óperettur. Baill
ettinn er tvískiptur. Annars veg
ar er klassískur ballett, sem
ek'ki þykir neitt stórkostilegur,
hins vegar nútímabaHett, ein-
stakur i sinni röð. Hér nægir að
nefna ballettverkin Spartakus,
við tónlist eftir Katschaturian,
og Mandaríninn makalausa, tón
list eftir Bartökj hvort tveggja
meis-taraiegar sýningar.
IT'itt er öllu tónleikahald-i og
óperuflutningi sameigin-
legt hér í landi: verkefnavalið
er nær einvörðungu úr klass-
ískri, rómantískri og síðróman-
tískri tónlist. Tónlist 20. aldar
innar heyrist örsjaldan, ef1 f-rá
er talinn Béla Bartók, frægasta
tónskáld Ungverja, og nokkur
önnur tónskáld sem semja verk
í þjóðlegum stíl með rætur i
innlendri hefð og síðrómantík.
Sam.tímatön'1'ist hefur enn ekiki
náð áheym tónlistarunnenda.
(>neitanlega er þetta etnhæft.
En þess er varla að vaanta að
bylting eigi sér stað á þeissu
sviöi þróunin er hægfara, og
ás-tæða þess er pólitís-k, ákvörð
un stjórnmálamanna um það
hvaða list sé fólki holl og góð.
Slík íhlutun er listinni til engr-
ar blessunar. Og dæmi PöJlands
sýnir að á þessu sviði er ékki
heldur óhætt að alhæfa. í því
landi blása ferskir vindar í tón
listarlífi og hefur ekki þótt
hættulegt mannsandanum.
Tjrátt fyrir þessa takanörkun
er því ekki aö neita að á
sviði tónlistaruppeldis er Ung-
verjaland forustuland í heimin
um.
ÞaO væri of löng saga að
segja hvemig unnið er að tón-
listaruppeldi á ýmsum stigum
skólakerfisins í landinu. Einn
þátt þess starfs er samt vert að
nefna í þetta sinn: hina margvís
legu s-kölatón'leika sem ha>ldnir
eru að staðaldri. En þeir eru all
ir ja-fnframt fjölskyídu-tónileik-
ar, enda taliö að þátttaka fbr-
öldra auki uppeldisilegt gildi
þeirra. Um er að ræða sex tón
leikaflokka í áskriftum, tvo fyi
ir barnaskó'la, tvo fyrir mennta
skóla og tvo fyrir námsfólk á
efri skólastigum. Bkki þykir
hæfa að aörir en hinir beztu
flytjendur annist skólatónleika,
hiljómsveitir, einileikarar og
söngvarar, og ekkeit til þeirra
sparaö. Hér er unnið í þeim
anda seim Zoltan Kodály, tón-
skáld, þjóðlagasafnari og upp-
hafsmaður ungverk's tónlistar-
uppeldis, rnótaði: aðeins hið
bezta er nógu gott fyrir æsk-
una.
Ungverjaiandi hefur með
þessu móti tekizt að gera
draum að veruleika með þrot-
lausu starfi 1 umliðmn a'ldar-
fjórðung. Æöri tónlist er að
verða sameign þjóðarinnar al'lr-
ar, ekki lengur séreign fámennr
ar yfirstéttar eða „menningarað
als“. Þetta hefur áunnizt meö
óþreytandi uppeldisstarfi á
sviöi tónlistar. Þenrtan sama
draum dreymir marga á Vestur
löndum, jafnvel í löndunt sem
eiga sér rótgróna tónilistarhefð.
Þarf því ek'ki að undrast að
tónlist'armenn og tónlistarkenh-
arar hvaðanæva úr heiminum
leggi leið sína til Un.gverjaland-s
tiil að læra af starfi og reynslu
Ungverja og kynna sér leiðir
til að koma á umbótum á
þesisu sviði, hver í sirau heima-
landi.