Lesbók Morgunblaðsins - 01.07.1945, Blaðsíða 5

LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
Jón Sigurðsson flutti þessi mál
bæði og hafði meðferðis tillögur frá
islenzkum kandidötum og stúdentum
í Khöfn um þau. Helgi Thordersen
var frsm. í skólamálinu, en Jón Sig-
urðsson í hinu.
Bænarskrá var afgreidd til kon-
ungs um það, að skólinn (latínuskól-
inn) yrði nú þegar bættur svo og auk
inn, að hann gæti staðið jafnfætis
hinum beztu skólum í Danmörku, að
ætlað væri rúm handa 60 lærisvein-
um í skólanum og að alúð verði lögð
við að kenna íslenzka tungu og ísl.
og norræna bókvísi, að kennd verði
þýzka, enska og frakkneska; sömu-
leiðis náttúruvísindi, stofnað náttúru
gripasafn; ennfremur að kennd verði
sönglist, uppdráttarlist og íþróttir. —
í öðru lagi að guðfræðikennslan verði
skilin frá skólakennslunni og presta-
skóli með 2 ára námi verði settur sjer
í lagi. í þriðja lagi, að forspjallsvís-
indi verði þar kennd handa þeim, er
eigi fara til háskólans í Khöfn.
Þessi bænarskrá bar góðan ár-
angur.
Með kgl. úrskurði um latínuskól-
ann 24. apríl 1946 og bráðabirgða-
reglugerð fyrir hann 30. maí s. á. eru
óskir Alþ. 1845 uppfylltar (Lovs.XIII
389—414 og 435—463). Ljet stjórnin
sjer mjög annt um að gera skólann
sem bezt úr garði.
Pi estaskólinn var stofnaður með
kgl. úrskurði 21. maí 1847, og tók
nann til starfa um haustið. Forspjalls
vísindi voru síðan kennd við hann
(Lovs. XIII, 702—723).
Tillögur Jóns Sigurðssonar um
laga- og læknakennslu á íslandi og
um þjóðskóla voru ekki afgreiddar
íil stjórnarinnar.
Frjáls verslun.
Áhugi íslendinga um frjálsa versl-
un var orðinn almennur um þessar
mundir. Bænarskrár drifu að hvaða-
næfa til Alþingis um það, að íslend-
ingum mætti v®ita»t fullkomið verzl-
unarfrelsi við allar þjóðir (27 bmnar
Bjarni Thorsteinson
skrár úr 15 sýslum og ein frá stú-
dentum í Khöfn) og leyfast að stofna
til sveitaverzlunar. Bænarskrá til
konungs var afgreidd um þetta mál,
1) að útlendum þjóðum verði leyfð
verzlun hjer við land, þannig, að tek
inn verði 5 rd. tollur af hverju lest-
ai'rúmi skips (í stað 50 eftir tilsk. 11.
sept. 1816), þá er það flytur annað
en helztu nauðsynjavörur, 2 rd. af
hverju lestarrúmi, þegar einungis er
flutt kornvara, salt eða steinkol, en
enginn tollur verði greiddur af timb-
urförrmim, 2) að verzlunarleyfi
þetta verði ekki bundið við árabil,
3) að útlendir menn þurfi ekki, eins
og hingað til, að sækja leyfi til rentu
kammers, heldur hafi aðeins venju-
leg skilríki; einnig að erlendum
lausakaupmönnum verði í engu gert
örðugra fyrir, að undanteknum toll-
inum, en þeim sem eru innan ríkis,
4) að íslenzkum kaupmönnum verði
leyft að taka skip og farma á leigu
erlendis og fara með til íslands og
þá, með sama rjetti og innlend væri,
5) að lausakaupmönnum verði engin
takmörk sett, hversu lengi þeir skuli
mega liggja eða verzla á höfnum, 6)
að sveitaverzlun verði leyfð (þarf
þar txl leyfi amtmanns og leyfisbrjef
kostar 10 rd.).
Fyrstu fjórar tillögurnar voru sam
þykktar með 22 atkv. gegn 1, fimmta
með 23 atkv. samhlj., en in sjötta
með 13 atkv. gegn 10.
Ekki hraðaði stjórnin sjer að af-
greiða þetta mikla nauðsynjamál, en
til lengdar fjekk hún ekki legið á því.
Straumur tímans lá einmitt á þessum
næstu árum hagstætt kröfum Islend-
inga. Öll þau lög og aðrar fyrirskip-
anir, sem settu hemil á frjálsa \ -'sl-
un, eru afnumin t. d. í Englandi
kornlögin 1846 og siglingalög Crom-
wells 1851.
Svar stjórnarinnar við þessari
málaleitan er að finna í konungl. aug-
lýsingu til alþingis um árangur af
þegnlegum tillögum þess og bæna-
skrám á fundinum 1845, útg. 21. Mai
1847. Þar segir svo um verzlunarmál-
ið (Lovs. XIII, 701— ísl. textinn —):
„Þar sem Vort trúa alþingi hefir með
þegnlegri lotningu beiðzt þess, að út-
lendum þjóðum verði gjört hægra um
verzlun á íslandi en verið hefir o. fl.,
skulu þingmenn vita, að svo marg-
ar og miklar rannsóknir þarf til af-
greiðslu þessa máls, að ekki varð
komið neinu frumvarpi þar um til al-
þingis í þetta skipti, en flýta skal svo
rannsóknum þessum, sem fremst má
verða, eptir því hvað málið’er mik-
ið og mikils áríðandi".
Málið var tekið upp aftur á þing-
unum 1847, 1849 og 1853, en eigi
fjekkst það útkljáð að vilja þingsins.
Loks er kröfunum um frjálsa verzl-
un nokkurn veginrt sinnt með lögum
um siglingar og verzlun á íslandi 15.
apríl 1854, og gengu þau í gildi 1.
apríl 1855 (Lovs. XV, 611—623).
Alþingismál.
Þá bárust Alþingi 17 bænarskrár um
breyting á Alþingistilskipuninni.
Beindust óskir manna að rýmkun
kosningarrjettar og kjörgengis;1 og
fjölgun þjóðkjörinna þingmanná.
(ísl. í Khöfn vildu að þeir væri 42).
I meirihluta bænarskránna var farið
fram á það, að öil Alþingisstörf færí
t