Lesbók Morgunblaðsins - 19.10.1958, Blaðsíða 2

522
LESBOK MORGUNBLAÐSINS
Svo var farið að skipuleggja
björgunarstarfið heima í Svíþjóð.
Björgunarsveitin varð að vera
undir stjórn sænskra liðsforingja,
og sænska stjórnin lagði til marga
flutningavagna og allan útbúnað.
Svo voru fengnir vagnar og menn
í Danmörk og frá Alþjóða rauða
krossinum. Þá þurfti loforð banda-
manna um, að flugmenn þeirra
skyldi ekki gera árásir á þessa
vagna, en til þess þurfti að ein-
kenna þá rækilega. Varð það að
samkomulagi, að allir vagnar
björgunarsveitanna skyldi málaðir
hvítir og einkenndir með stórum
rauðum krossi.
Einn af sænsku liðsforingjunum,
sem stjórnaði einni björgunar-
sveitinni (en þær voru margar)
skrifaði bók um björgunar-
starfið. Bókin hét „De vita buss-
arna“, og það sem hér fer á eftir
er útdráttur úr henni.
----o---
Fyrsta björgunarsveitin lagði á
stað frá Svíþjóð 9. marz að kvöldi.
Var fyrst haldið til Kaupmanna-
hafnar og síðan ekið suður Jót-
land og yfir þýzku landamærin hjá
Krusaa.
Þegar þeir nálguðust Flensborg,
tóku þeir eftir því sér til mikillar
undrunar, að veifur með þjóðlitum
Svía, gulum og bláum, voru alls
staðar meðfram veginum. Höfðu
þeir ekki átt von á að Þjóðverjar
mundu hylla sig á þennan hátt.
Það kom líka upp úr dúrnum, að
veifurnar merktu annað. Þær voru
aðvörun um að loftárás væri vænt-
anleg. Þetta voru fyrstu kynni Sví-
anna af loftárásum bandamanna,
en þeir áttu eftir að kynnast þeim
betur.
Einhver stærsti skógurinn í
Norður-Þýzkalandi heitir Sachsen-
wald. Inni í honum er hið gamla
óðalssetur Bismarcks, Friedrichs-
ruhe. Þar er og þorp með sama
nafni, og þar átti björgunarleiðang-
urinn að hafa bækistöðvar sínar.
Þangað náðu þeir í myrkri, eftir
að hafa villzt talsvert, því að vegir
voru víða lokaðir vegna loftárása,
og yfir sér heyrðu þeir hvininn í
hraðfleygum árásarflugvélum
bandamanna.
---O----
Fyrsta hlutverk þeirra var að
sækja 2300 norræna menn, sem
voru í fangabúðunum í Sachsen-
hausen hjá Oranienburg, sem er
norðan við Berlín. Var sýnt að þeir
mundu þurfa að fara margar ferðir
þangað. Þegar í fyrstu ferðinni
voru settir Gestapomenn í bílana
hjá þeim. Þeir áttu ekki að gæta
fanganna, heldur Svíanna, og til-
kynna allt um framferði þeirra.
Skammt frá Spandau varð leið-
angurinn að nema staðar, vegna
loftárásar ,en þeir séu brátt að árás-
inni var ekki beint að þessum stað,
og heldu áfram. En er þeir komu
í nánd við Oranienburg, sáu þeir
að á þann stað hafði árásin verið
gerð. Þar geisuðu eldar miklir og
sprengingar urðu með stuttu milli-
bili. Þar sögðu tímasprengjurnar til
sín. Þær voru illar viðureignar, því
að þær gátu legið lengi eftir að þær
komu til jarðar, en sprungu svo
er minnst varði. Og þær voru alltaf
að springa allt í kringum bílalest-
ina. Vegirnir urðu ófærir og varð
að leita hliðarvega. Seinast virtist
allt ófært og þeir urðu að setjast
að í sprengjugígum og ætluðu að
hafast þar við ef önnur loftárás
yrði gerð á borgina. Kom þá til
þeirra Þjóðverji, sem átti heima í
litlu húsi þar í grennd. Hann bauð
þeim að koma heim í kjallara sinn,
því að þar væri þeir öruggir. Tóku
þeir boðinu fegins hendi. Gáfu þeir
Þjóðverjanum sígarettur, en konu
hans súkkulaði. Varð Þjóðverjinn
þá svo hrifinn, að hann sótti sein-
ustu vínflösku sína. Hann hafði
lumað á henni og ætlaði að gera
sér glaðan dag þegar friður kæmi.
Nú sagði hann að friðinum bæri
varla að fagna, hann yrði Þjóð-
verjum tæplega gleðiefni.
Nú sátu þeir þarna í kjallaran-
um, drukku úr flöskunni og töluðu
um stríðið. Þjóðverjinn var ekk-
ert myrkur í máli. Hann sagði það
ógæfu að Þýzkaland hefði byrjað
stríðið og Hitlerstjórnin hefði orðið
ógæfustjórn.
Þegar loftárásinni slotaði heldu
þeir áfram og komust til Sachsen-
hausen. Þannig var fyrsti dagur
bj örgunarstarf sins.
----O-----
Þessar fangabúðir voru mjög ill-
ræmdar og fengu þeir ekki að koma
inn í þær. En þegar hliðið var opn-
að, stóðu þar í fylkingu 350 norræn-
ir menn og höfðu orðið að standa
þannig hreyfingarlausir í sjö
klukkustundir. Stjórn fangabúð-
anna hafði raðað þeim þarna þegar
von var á hjálparleiðangrinum, en
af því að hann tafðist, urðu fang-
arnir að standa í sömu sporum og
bíða. Þeir andvörpuðu léttilega er
þeir sáu bílana, og þegar Svíar
skipuðu þeim að fara upp í, hróp-
aði einn Norðmannanna: „Guð sé
lof að maður skuli fá fyrirskipanir
á kristilegu tungumáli!“ Þjóðverj-
ar grettu sig, en sögðu ekkert.
Þeir fóru með fangana til Neuen-
gamme á Luneborgarheiði. Fanga-
búðirnar þar voru taldar enn verri
en í Sachsenwald. Flutningarnir
gengu furðu vel og var farið með
350 manns í hverri ferð. Meðal
þeirra, sem þarna var bjargað, var
skáldið Arnulf Överland og mátti
á honum sjá að hann hafði orðið
fyrir harðneskjulejgri meðferð.
Annar var Finn Arnesen hæstarétt-
arlögmaður og einn af kunnustu
lögfræðingum Norðmanna. Enn
var þar norski herráðsforinginn
Risbeck-Larsen, sem hafði tekið