Lesbók Morgunblaðsins - 29.10.1961, Blaðsíða 2

486
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
að setja Landsbankann þarna og
enn seinna Þjóðleikhúsið, en
Matthías Þórðarson mun hafa af-
stýrt hvoru tveggja.
Og svo reis þama minnismerki
Ingólfs Arnarsonar 1924. En fæst-
ir þeirra er renna augum til
minnismerkisins munu vita, að sú
framkvæmd átti sér langan að-
draganda, og að saga minnis-
merkisins er nú senn orðin 100
ára. Það er að mörgu leyti merki-
leg saga, og það er eins og for-
lögin hafi dregið hana á langinn
þar til íslenzkur maður gat mótað
þetta minnismerki.
— ★ —
Um 1860 var stofnað hér í bæn-
um félag, sem nefndist „Leikhús
andans“. en fekk seinna nafnið
Kvöldfélagið. í því voru nær allir
fremstu andans menn bæarins, og
komu þeir saman vikulega til þess
að kappræða, eða flytja erindi
um merkileg málefni. Bar þar
margt á góma, en aldrei varð fé-
lagið fjölmennt, enda voru íbúar
Reykjavíkur þá ekki nema um
1500.
Nú var það á fundi hinn 10.
jan. 1863, að Jón Árnason þjóð-
sagnasafnari, og þá varaformaður
félagsins, hreyfði því, að tími væri
til kominn að hugleiða hvernig
Ingólfs Arnarsonar skyldi minnzt,
er 1000 ár væri liðin frá því að
hann nam land. Væri nú ekki
nema 11 ár til stefnu. Vildi hann
að félagið hefði forgöngu í þessu
máli.
Urðu um þetta miklar umræður
og á næsta fundi var ákveðið að
Sigurður málari Guðmundsson
skyldi flytja erindi í félaginu um
þetta mál, en þeir Jón Þorkels-
son rektor og Jón Árnason skyldu
gera athugasemdir við tillögur
hans.
Á næstu tveimur fundum flutti
Sigurður svo mál sitt, og hefir
það eflaust verið langt og ýtar-
legt. En tillögur hans voru þessar:
Byrja skal á því að semja rit-
gerð um Ingólf og skrifa sögu
Reykjavíkur frá öndverðu, til þess
að skýra þetta málefni fyrir
landsmönnum. Síðan skyldi leita
samskota um allf land til þess að
reist yrði listrænt minnismérki
um Ingólf Arnarson.
Hér er í fyrsta skifti vakið máls
á því, að nauðsynlegt sé að rita
sögu Reykjavíkur. Og hér er
einnig í fyrsta skifti stungið upp
á því að reisa líkneskju af Ingólfi
Arnarsyni, og verður Sigurður
málari þess vegna að teljast upp-
hafsmaður að því. Hér var þá
engin slík líkneskja til í bænum
(Thorvaldsen kom ekki fyr en
1875).
Miklar umræður urðu um mál-
ið, en svo virðist sem flestir hafi
verið sammála. Var svo kosin
nefnd til þess að berjast fyrir
málinu og voru í henni Sigurður
málari, Sveinn Skúlason alþm.,
Gísli Magnússon kennari og Jón
Þorkelsson rektor. Var þarna
ekki valið af verri endanum.
í maí um vorið var efnt til rit-
gerðasamkeppni um 6 ákveðin
efni, þar á meðal Sögu Ingólfs og
Reykjavíkur., Einnig var sam-
þykkt, að ef margar góðar rit-
gerðir bærist um eitthvert efni,
en engin um önnur, þá mætti
verðlauna þrjár ritgerðir í þeim
flokki.. Síðan innti forseti nefnd-
ina eftir hvað hún hefði gert í
minnisvarðamálinu og hvað henni
hefði orðið ágengt. En þá voru
svör fremur dauf og kvaðst nefnd-
in hafa afráðið að gera ekkert í
málinu fyrir næsta alþing, nema
að undirbúa það sem bezt.
— ★ —
Þá um haustið (5. nóv. 1863)
birtist í „Þjóðólfi“ grein frá Hall-
dóri Kr. Friðrikssyni kennara.
Hann mun ekki hafa verið í Leik-
félagi andans. Þar minnist hann á
að kominn sé tími til þess að
hugsa um hvað eigi að gera á 1000
ára afmæli landnámsins. Vill hann
að þjóðin geri eitthvert átak til
þess að frægja þau tímamót, og
stingur upp á því að reist verði
Safnahús, einkum þó fyrir Forn-
gripasafnið. Skoraði hann á alla
íslendinga að skjóta nú saman fé
í þessu skyni, helzt árlegu tillagi
í þau 11 ár sem sé til stefnu.
Líklegt er að þessi tillaga hafi
dregið móð úr Si^urði málara, því
að honum var Forngripasafnið
mjög hjartfólgið. Er og sagt að
hann hafi seinna lagzt á sveif með
Halldóri Kr. Friðrikssyni.
Svo var það í maí næsta ár
(1864) að forseti Kvöldfélagsins
krafði Ingólfsnefndina sagna um
hvað hún hefði gert. Sigurður
málari varð fyrir svörum og
kvaðst álíta að enn væri ekki
kominn tími til að hreyfa þessu
opinberlega, en hann hefði ritað
hjá sér ýmislegt um þetta efni.
Á næsta fundi, sem haldinn var
í öndverðum júní, kom Gísli
Magnússon svo fram með uppkast
að grein til þess að birta í blaði.
Kvað hann nefndina sammála um
að koma málinu þannig á fram-
færi við almenning. Einnig ætl-
aði hún sér að koma því á fram-
færi við heldri menn, svo sem
Jón Guðmundsson ritstjóra, sem
þá var formaður bæarstjórnar.
Vildi nefndin að hann kallaði
saman bæarstjórnarfund og kysi
þar í nefnd stiftamtmanninn, bæ-
arfógeta og sjálfan sig. — Þetta
þótti rétt og var nefndinni falið
að gera þetta.
— ★ —
Hinn 12. ágúst birtust svo tvær