Lesbók Morgunblaðsins - 12.02.1967, Blaðsíða 5

Eftir Jóhann Hjálmarsson
Flest það merkara í íslensk-
um sbáldskap lýsir sam-
Bkiptum manns og náttúru. Jörðin
verður hið örugga skjóil, landslag
hennar og kyrrlátir staðir veita fró
og hvíld á þungum dögum. íslensk
nútímaskáld hafa ekki síður en
eldri sbáld gert þetta að inntaki
ljóða sinna. Sbýrasta dæmið er
Snorri Hjartarson. Hann segir í
kvæðinu Lyng, sem birtist í nýjustu
Ijóðabók hans, Laufi og stjörnum:
Gott er að leggjast í lyngið,
sjá lauf glóa, finna kvik
fjaðurmjúk atlot þess, fagna
í fegurð jarðar meðan rauð
og lág sólin lœkkar
og lyngbreiðan er ilmgrœnt haf
sem ber þig að hljóðri húmströnd
og hylur þig gleymsku.
Snorri er skáld hinnar litríku íslensku
náttúru. Leiðir einfarans í ljóði hans
iiggja allar þangað.
N áttúrudýrkunin er jafn rík og
einlæg í Laufi og stjörnum og í tveim
fyrri bókum Snorra, Kvæðum, og Á
Gnitaheiði. En hún er ekiki eins mælsk.
Skáldið er hljóðlátara. Að vissu leyti
má segja að skáldinu sé ekki eins mikið
niðri fyrir og áður, réttur ljóðsins drottni
hér yfir öðrum tímabundnari boðskap.
Lauf og stjörnur er innhverf. Athyglis-
vert er að hin skrautlega stundum of-
hlaðna málsköpun, sem áberandi var
hjá Snorra, vikur nú fyrir einfaldari
beinni tjáningu. I>egar hann talar um
fjaLlið í Á Gnitaheiði, segir hann:
Flughamrabratt og rökkurdimmurautt
ris það úr breiðum öldum
laufgrœnna hœða, löðri hvítra blóma
í Laufi og stjörnum, stendur þetta um
fjallið:
Fjarlœgt og eitt
rís fjallið
úr sinubleikri sléttunni
Aðferðin er önnur. Og það sést enn
greinilegar ef þessi ljóð eru borin saman
i heild.
1- fyrri bókum Snorra eru ljóð,
sem verða að teljast „framlög“ til bar-
éttumála. í>ar er hann ekki myrkur í
rr.álL í Laufi og stjörnum er það helst
ljóðið Ég heyrði þau nálgast, sem gefur
vísbendingu um áhyggjur skáldsins af
samtíð sinni, vegferð hennar:
Ég heyrði þau nálgast
í húminu, beið
á veginum rykgráum veginum.'
Hann gengur með hestinum
höndin kreppt
um tauminn gróin við tauminn.
Hún hlúir að barninu
horfir föl
fram á nóttina stjarnlausa nóttina
Og ég sagði: þið eruð
þá enn sem fyr
á veginum flóttamannsveginum,
en hvar er nú friðland
hvar fáið þið leynzt
með von ykkar von okkar allra?

Snorri Hjartarson
1 ágætum sjónvarpsþœtti síöast-
liðinn sunnudag leiddi kynnir á-
horfendur til gamallar baðstofu,
lýsti henni og
dró fram
ýmsa gamla
muni og fá-
I séða, sem
mörgum mun
hafa verið au-
■ fúsa að sjá. 1
lok máls síns
I ■ I g I fór hann síðan
nokkrum við-
[ ™ J ~ J urkenningar-
orðum um bað
stofuna, og mælti eitthvað á þá leið,
að við mœttum ekki gleyma því
menningarhlutverki, sem baðstofu-
lífið hefði gegnt á liðnum öldum.
Hér drap þessi maður á athyglis-
vert atriði og endurtók hrapallegan
misskilning, sem á umliðnum árum
hefur oft komið fram þegar íslenzka
baðstofan hefur verið á dagskrá. Af
misskilinni þjóðrækni hafa tals-
ra
menn íslenzkrar menningar oft lof-
sungið baðstofuna og talið henni og
lífinu þar flest til gildis. Með fjálg-
um orðum hafa þeir látið hugann
reika um langbönd og sperrur, eða
þá að skarsúðin hefur heillað hug-
ann, þegar horfið var á vit fortíðar.
Stundum hefur gengið svo langt í
þessum ræðum, að menn hafa harm-
að það klökkum rómi, að þurfa að
ferðast um sveitir landsins án þess
að geta komið inn í gamla og góða
íslenzka skarsúðarbaðstofu, eins og
eitt sinn var komizt að orði.
Engu er líkara, en þessir menn
haldi margir hverjir, að baðstofan
íslenzka sé gróðrarstöð menningar
liðinna alda. En því fer fjarri, að
svo sé. Sú menning, sem við telj-
umst hafa lagt til á liðnum öldum,
og verulega kveður að, hafði séð
dagsins Ijós áður en þjóðin settist að
í baðstofunum. Á blómaskeiði ís-
lenzkrar menningar gengu menn til
baðstofu til að baða sig, en sinntu
menningariðkunum í veglegri húsa-
kynnum. En þegar fátœktin sótti
þjóðina heim, þegar harðindi og
drepsóttir herjuðu, erfitt varð um
mataröflun og torfengin spýta til
bygginga, þá er það að þjóðin settist
að í baðstofunum.
Sitthvað má að sjálfsögðu finna
baðstofunum til gildis sem íveru-
húsum. Þær voru tiltölúlega hlýjar
á vetrum þrátt fyrir litla upphitun,
sem stafaði af því, að gluggar voru
fáir og litlir, en þykk torfþök. Og
þetta voru ódýr hús í byggingu og
kostnaðarlítil í rekstri. Og þegar
við bœtist, sem stundum kom fyrir
að fjósið var undir baðstofunni
þurfti ekki að hafa neinar áhyggj-
ur af upphitun.
En ókosti baðstofunnar sem íbúð-
arhúss ætti ekki að þurfa að rekja
fyrir nútímamönnum. Myrkrið, sem
sólargeislarnir komust sjaldan inn
í, veitti mörgum sóttkveikjunum
öruggt aðsetur, og rifurnar, sem
alltaf hlutu að myndast inn á milli
þils og veggjar eða upp undir súðina
gerðu það að verkum, að erfitt eða
ógerlegt var að halda þessum hús-
um fullkomlega hreinum. Þetta var
því fyrst og fremst heilsuspillandi
húsnœði og sem slíkt á að tala um
það og kynna það fyrir ungu kyn-
slóðinni, sem ekki á þess kost að
sjá baðstofur annars staðar en á
söfnum. Baðstofurnar voru að þessu
leyti algerar hliðstæður bragganna
illrœmdu, enda mun það oft hafa
verið með svipuðu hugarfari. sem
fólk flutti úr baðstofu í betra hús-
nœði, og braggabúinn nú á dögum
flytur í steinhúsið.
Það er engum til góðs að litið sé
á baðstofulíf liðinna myrkra alda í
upphöfnu Ijósi. Því enda þótt ein-
hvern tíma hafi verið kastað fram
liðlegri stöku úr baðstofufleti eða
kveðin lagleg ríma þar við litla
týru, þá voru það ekki baðstofurn-
ar eða þeir lífshœttir, sem þar mót-
uðust, sem reyndust umtalsvert
framlag til menningarinnar.
Jón Hnefill Aðalsteinsson
12. febrúar 1967
■ LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 5