Lesbók Morgunblaðsins - 25.04.1971, Blaðsíða 9

lirazilíuag'eiitiu' lýstu lífi oj>- landkostiiin fjálglesa og; auk Itess fannst sumum Islendiiurum að ekki væri frá miklii að hverfa.
sendimönnum slógust ýmsir
málsmetandi menn íslenzkir,
ekki jafnan af því, að þeir
vœru meðmæltir útflutningi,
heldur þótti þeim af tvennu
illu miklu meira glaprœði að
stofna til Brazilíuferða. Með-
al þeirra manna var Eiríkur
meistari Magnússon í Cam-
bridge, sem að sjálfsögðu dró
taum enskumælandi landa og
enskrar menningar gagnvart
hinum portugalska „skríl" i
Brazilíu. Ritaði hann grein í
Þjóðólf (25. ár), þar sem hann
réðst með offorsi miklu á fyr-
irhugaða Brazilíuför nokkurra
Islendinga, telur það svipað
fyrirhyggjuleysi og að gana út
í opinn dauðann, og færir máli
sínu til sönnunar nokkur átak-
anleg dæmi, auðsjáanlega færð
í stílinn „ad hoc“ af hvata-
mönnum innflutningsins til
Bandaríkjanna. Vill hann
hreint og beint, eins og hann
kemst að orði, að yfirvöldin
banni mönnum þessa för með
harðri hendi. Slíkt er öldung-
is nauðsynlegt, ef þessir Brazi-
líufarar ekki hafa það vit fyr-
ir sér, eða þá stjórn á sér, að
kyrrsetjast eða þá fara til Ame
riku“ (þ.e. Bandar. og
Kanada).
1 sambandi við þessi ummœli
vil ég taka hér upp önnur
eftir hinn mæta mann Jakob
Hálfdánarson á Grímsstöðum,
er hann ritaði löngu siðar, en
hann hafði frá því fyrsta verið
í útflutningsfélaginu, sem Ein-
ar í Nesi stofnaði, og fylgzt
manna bezt með högum íslend-
inga í Braziliu frá upphafi.
„Ljóst er mér nú,“ segir hann,
„að mannúðlegra var að benda
löndum sínum ti'l að nema land
í Suður-Brazilíu, heldur en í
Kanada, eftir því sem ég hefi
kynnzt sögnum um fyrstu tíma
landa vorra, sem til þessara
beggja ianda fluttu á 8. tug
næstliðinnar aldar.“
En þessa urðu menn ekki
vísari fyrr en löngu seinna,
þegar mestu fólksflutningarnir
voru um garð gengnir. 1 raun
og veru olii það úrslitunum, að
Bandarikin og Kanada höfðu
launaða formælendur víðsvegar
um landið, sem tókst að draga
upp ennþá bjartari og meira
aðiaðandi mynd af Norður-
Ameríku, en Einar í Nesi og
hans félagar gátu fundið af
Brazilíu í þeim heimildum, sem
þeir höfðu yfir að ráða. Þeim
gat ekki gengið annað til en
sannfæring þeirra með að lofa
það land, því ekki voru þeir
launaðir, og Brazilíustjórrl
mun ekkert hafa gert til þess
hér á landi að laða menn þang-
að, nema það að bjóða ókeypis
far ákveðnum fjölda manna og
svo ýms hlunnindi fyrir þá,
sem kynnu að vilja setjast að
við búskap þar syðra. Ekki
var að tala um að fá ókeypis
far til Bandaríkjanna, og átti
það að stafa af þvi, að menn
úr Norðurálfunni sæktust
fremur eftir að fara til Banda-
rikjanna heldur en til Brazilíu,
„og ættu menn að hugsa sig vel
um al'lar ástæður svo sem frá-
breyttan lifnaðarhátt, loftslag,
trúarbrögð o.fl. áður en þeir
leggja út i Brazilíuferð, sem
ég ekki tel eftirsóknarverða“
bætir einn ,,agentinn“ við.
Það mun láta nærri, að um
tiundi hluti þjóðarinnar hafi
flutt búferlum til Norður-Ame-
riku á fáum árum eftir að
skriður kom á flutningana. Sáu
þá föðurlandsvinir, að við svo
búið mátti ekki standa, landið
mundi eyðast að fólki á skömm
um tíma. Vildu sumir l'eggja
fégjöld á þá, sem færu, eins og
Haraldur konungur hárfagri
gerði, er margir hinna göfug-
ustu þegna hans flýðu til Is-
lands. Ekki varð þó af því, en
það tókst að opna augu fjöld-
ans fyrir því, að þótt Amerika
væri gott land, þá mætti margt
að henni finna, og undir öll-
um kringumstæðum væri það
oflof og skrum, sem „agentarn-
ir“ sögðu um hana. Víðar er
guð en í Görðum og víðar en
í Ameríku getur manni vegn-
að vel, ef rétt er á hald-
ið, sögðu þeir. Þessar fortölur
höfðu sín áhrif, og svo hitt, að
frá Vestur-íslendingum bárust
fljótt misjafnar sögur um lið-
an þeirra vestra, og sumar svo
ömurlegar, að slíks voru fá eða
engin dæmi hér á landi. Fýsti
nú sárfáa að komast vestur og
tók þannig smám saman fyrir
fótksstrauminn þangað.
En nú víkur sögunni aftur
að Brazilíuförunum. Frásagnir
þeirra, sem bárust mönnum
hér, stinga í stúf við frásagn-
ir annarra Vesturheimsfara, að
þvi leyti að þær eru
meira sam'hljóða um, að þeir
búi yfirleitt við viðunandi
kjör og séu sæmilega ánægðir.
Er það þeim mun eftir-
tektarverðara, sem það var
skiljanlega langtum erfið-
ara fyrir svo fáa og fákunn-
andi útlendinga að brjót-
ast áfram í framandi landi,
heldur en ef þeir hefðu skipt
þúsundum eins og landar þeira
í Norður-Ameríku.
FYRSTI BRAZILÍUFARINN.
Það virðist svo sem fyrsti
Islendingurinn, er settist að i
Brazilíu, hafi verið Kristján
nokkur Guðmundsson ísfeld.
Ekki hef ég getað séð með
vissu, hvenær hann muni hafa
farið af landi burt, en sjálfsagt
hefur það verið um það bil,
sem útflutningsfélag þeirra
Einars i Nesi var stofnað (1862
—’3). Þá fóru þeir fyrstu, en
sneru allir aftur, nema einn.
Það mun hafa verið Kristján
þessi.
Til er bréf frá honum til for-
eldra hans á Islandi, dagsett
6. júni 1865 í Rio de Janeiro.
Þar segii' hann ferðasögu sína
frá því að hann fór frá Kaup-
mannahöfn. En hvað lengi
hann hefur verið búinn að
dvelja þar, verður ekki séð.
Laugardagskvöldið 14. febrúar
1863 fór hann með gufuvagni
(þ.e. járnbraut) frá Kaup-
mannahöfn til Korsör og svo
þaðan áfram með gufuskipi til
Kiel. Síðan fór hann til Ham-
borgar og dvaldi þar i viku.
Bar þar margt fyrir augu hans,
sem hann þurfti að gefa sér
tima til að undrast og dást að.
Þaðan tók hann sér far með
kaupskipi til Neweastle og
hitti svo vei á, er þangað kom,
að þá var brúðkaupsdagur
prinsins í Englandi (Játvarðs
síðar konungs) og konungsdótt
•ur frá Danmörku (Alexöndru).
Var þar mikið um dýrðir í til-
efni af þessu, og hverjum þeim
manni, er mæla kunni á danska
tungu var veitt að eta og
drekka þennan dag, það er
hann vildi, og kölluðu Englend-
ingar hann bróður sinn — seg-
ir í bréfinu frá Newcastle.
Sigldi Kristján á sama skipi
til Málaga og höfðu þeir stein-
kol meðferðis þangað, en
hlóðu það aftur með víni og
rúsinum, og nú var förinni
heitið til „fyrirheitna lands-
ins“, Brazilíu. Höfðu þeii'
ágæta útivist, voru 20. júní kl.
4 e.h. undir miðjarðarlínu, og
eftir 44 daga siglingu skriðu
þeir inn í höfnina í Rio de
Janeiro. Höfn sú er annáluð
fyrir það, hvað hún sé fögur
og örugg, og borgarstæðið er
talið með þeim langprýðileg-
ustu i heimi. Er því
engin furða þótt' Kristján hafi
orðið hrifinn. „Þið getið nú
nærri,“ segir hann, „hvað ég
muni hafa verið glaður í hjarta
mínu að líta þennan fagra stað,
og hafði ég lengi óskað þess
meðan ég var heima.“ En held-
ur dró úr hrifningunni, þegar
hann hugsaði til þess, að nú
átti hann eftir að fá sér at-
vinnu, en var þarna öilum
ókunnur og gat ekkert bjarg-
að sér í máli ibúarina.
Þó greiddist óðar úr fyrir hon-
um, og betur en hann hafði
framast gert sér vonir um. Nóg
var um atvinnu, og kaup gott.
Starfaði hann þar fyrst hjá
ensku félagi (því að hann
kunni hrafl i ensku), sem hafði
tekizt á hendur að „búa til
stóra gufuvél, er átti að
hreinsa allt vatnið og allan
óhreinleika fi'á bænum." Vann
hann fyrst sem óbreyttur
verkamaður með 2 milreisa
kaupi á dag. En þegar honum
hafði lærzt: að tala á ensku,
höfðu ýfirmenn hans fengið
slíkt traust á honum, að
þeir gerðu hann að umsjón-
armanni yfir parti af verk-
inu. Hafði hann nú léttara
verk og hærra kaup, 3 milreis,
eða a.m.k. 30 kr. á dag, eftir
núverandi peningagildi.
„Lék mér nú allt í lyndi og
rann lifið áfram í gleði og á-
nægju,“
En litlu síðar veiktist hann
af blóðsótt, sem var tíður kvilli
á þessum slóðum, varð
að leggjast á sjúkrahús og lá
þar 3 mánuði. Það var þó bót
i máli, að hann þurfti ekkert
að borga fyrir sig þar. Segir
hann, að á þvi sjúkrahúsi hafi
útlendingum verið hjúkrað
ókeypis, gegn því að öll skip,
sem til borgarinnar kæmu,
greiddu ákveðinn skatt til
þess, og komst ekkert skip
undan því.
Þegar hann skreiddist á fæt-
ur, var hann svo horaður og
máttvana, að hann treyst-
ist ekki að taka aftur að sér
erfiðisvinnu i svo óhollu lofts-
lagi, og þótti ráðlegast að fara
á sjóinn aftur, ef hann ætti
ekki að missa heilsuna. Ekki
varð þó af því, þvi að hann
varð svo heppinn að rekast á
þýzkan mann, sem bauð honum
til sín og kvaðst mundi sjá um
að næði aftur fullri heilsu.
Þjóðverji þessi var stöndugur
karl, átti tvö gistihús og eitt
ölheituhús, fabrica decerveja.
Hjá honum dvaldi svo Kristján
í hinu bezta yfirlæti, og er þar
starfandi þegar áminnzt bréf
bréf er ritað. Er hann þá að-
eins búinn að vera tæp tvö ár
höfuðborg Brazilíu, en er hinn
ánægðasti yfir þvi gagni og
skemmtun, sem hann hefur
haft af dvölinni. Klykkir hann
út með þessum orðum:
„Hef ég nú sparað mér saman
dálitla fjármuni, aflað mér tölu
verðrar þekkingar á mörgum
hlutum og lært tungumálin,
sem eru manni meira verð en
margir peningar; hafði ég
lengi þráð það meðan ég var
heima á ísiandi.“
í Ríó mun Kristján hafa
dvalið alla tíð upp frá því,
stundað ýmsa atvinnu og haft
alltaf nóg fyrir sig að leggja.
f næstu átta árin heyrðist
ekkert frá honura. En þá skrif-
ar hann Magnúsi Eirikssyni i
Khöfn bréf, dags. i Ríó de
Janeiro (rua de Catovella) 6.
des. 1873. Lætur hann þar vel
yfir sér eins og áður, rekur
smíðaverkstæði, þvi að hann
var lærður snikkari, hefur
margt fólk í vinnu og á í miklu
annríki. Hann er þá gift-
ur fyrir nokkrum árum og á
eitt stúlkubarn, sjö ára gam-
alt. Af öðrum bréfum má ráða,
Franihald á bls. 13.
25. apríl 1971
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 9