Lesbók Morgunblaðsins - 09.01.1972, Blaðsíða 20

Kort eftir Sarmiol. Landnánisferð Ing-ólfs. Hin örlagaþriingna
útþrá hins kjarkmikla manns, seyðir víkinginn til hins ónumda
lands. Ber hann á arnarvængjum og stefnir á vonarstjörnuna,
®em blasir við, beint fyrir stafni. (Skýring úr bók Samúels).
Misjafnlega vel minnist mað-
ur samferðamanna sinna. Sum-
ir falia í skuggann með tíman-
um og fyrir rás tímans, aðrir
standa upp úr fjöldanum,
skera .sig úr, verða ógleyman-
legir. Kkki þarf það aJItaf að
vera, að kynni manns af öðr-
nm hafi verið svo náin, Iieldur
þó hitt frekar, að allur per-
sónuleiki mannsins, sem maður
minnist, hafi verið slíkur, að
hann verði ógleymanlegnr.
1 þessari grein ætia ég að
lýsa og segja frá einum slík-
um samferðamanni, merkum fs-
lendingi, sem mér hefur löng-
um fundizt liggja óbættur hjá
garði. Aldrei urðum við nánir
vinir, en sú var hins vegar
raunin með föður minn og
hann, og ég kynntist honum
talsvert .vegna þess, og ég var
samstarfsmaður lians um tíma.
Maðurinn, sem ég hef í huga,
hét Samúel Kggertsson, kenn-
ari, oftast kallaður skrautrit-
ari, enda voru myndir hans og
kort þekkt um allt land, ekki
sizt myndin af séra Hallgrími
Péturssyni í prédikunarstóln-
um með aliar Passiusálmaútgáf
urnar i kringum sig. Og sjáJf-
sagt muna margir eftir íslands-
kortinu, sem hékk uppi á vegg
I skólanum þeirra.
FBÆÐIMAHKRINN
SAMÚKK
Samúel var mjög drátthagur
og kortin hans mörg gullfalleg
og fróðieg. Er það raunar önn-
ur saga, sem ekki verður sögð
hér, að íslenzkri kortaútgáfu,
— hvað viðkemur sögulegum
kortum, hefur mikið hrakað.
þótt jólakort og landslagskort
gerist nú æ vandaðri. En í min-
um augum var Samúel fyrst og
íremst fjölhæfur fræðimaður,
staerðfraeðingur og náttúrufræð
ingur, sem allt vildi rannsaka
og mæla. Og mér er kunnugt
um það, að veðurathugan-
ir gerði hann á hverjum degi
um iangt árabil og skráði í bæk
ur. Hann átti og stórt bóka-
cafn sjálfur, þótt efnin hafi
sjálísagt ekki aLltaf verið mik-
II til bókakaupa. Hann hafði
sjaldan tækifæri til að láta
binda bækur sínar, en það kom
ekki að sök, því að hann bjó
um þær í hlífðarkápu úr brún-
um maskínupappír, og skraut-
vitaði síðan nafn höfundar og
bókarheiti á kjöl.
PRÚÐMKNNIÐ SAMÚEL
1: mínum augum var Samúel
einnig mikið prúðmenni, hæg-
ur í umgengni, mátti aidrei
vamm sitt vita, og geislaði frá
honum hlýja, og fann ég það
bezt, þegar við unnum saman
við að kortleggja jörð foreidra
minna, KiSaíeli, sumarið 1943,
og segir frá því siðar. Þá var
Samúel nærri áttræður og milli
okkar 60 ára aldursmunur, en
þó gekk hann kvikur á fótinn
um fjöll og fjöru, sífræðandi
mig og ieiðbeinandi. LikJega
hefur Samúel verið fædd-
ur kennari, og stundaði líka
kennslu i 42 vetur, þótt störf
hans beindust jafnhliða að
öðru. Sex árum síðar, að við
unnum saman, var hann ailur,
þvi að hann iézt 7. marz 1949.
ÆTT OG l 'PPRUNI
En vikjum nú um stund að
uppruna og ætt Samúels Egg-
ertssonar. Hann fæddist á
Melanesi á Rauðasandi í Vest-
ur-Barðastrandarsýsiu 25. maí
1864, sonur hjónanna Eggerts,
bónda þar, síðar bamakenn-
ara á ísafirði og sýsluskrifara
í Haga, Joehumssonar bónda í
Skógum í Þorskafirði, Magnús-
sonar, og konu hans Guðbjarg-
ar Ólafsdóttur, bónda á
Rauðumýri á Langadaisströnd,
Bjarnasonar.
Föðurbróðir Samúels var
þjóðskáidið Matthías Jochums-
son, og Samúel átti mörg systk-
ini, bæði alsystkin og hálf-
systkin, og má t-d. nefna séra
Matthías Eggertsson í Grims-
ey, Jochum Eggertsson skáld
(Skugga), Önnu Kristjönu,
konu Sigurmunds læknis Sig-
urðssonar, og mörg fleiri, þótt
ekki verðí gert hér.
Hann var alinn upp í Mun-
aðstungu í Reýkhölasveit hjá
Brandi bónda Árnasyni og
Sigríði konu hans, og um
tíma kenndi hann sig við
þann stað. Hann varð bú-
fræðingur frá Ólafsdal 1889,
vann að jarðyrkjustörfum til
1894, að búskap til 1907 á
Stökkum á Rauðasandi ásamt
sjómennsku á opnum bátum.
Kenndi hann víða í Barða-
strandarsýsiu og frá 1909—
1935 i Reykjavík. Hann mun
hafa mælt og kortlagt 30 kaup-
staði og þorp. Þá vann hann
um tíma á Veðurstofunni, enda
var hann vel fróður um veð-
ur og veðuriag. 1 heimasveit
sinni var hann hreppsnefndar-
maður og oddviti sóknamefnd
ar. Og eins og áður segir starf-
aði hann um langt skeið sem
Friðrik Sigurbjörnsson
Drátt-
hagur
alþýðu-
spekingur
Samúel Eg:gertsson
-
.■■■■■: ■■ '•
tí ncriup pff JmtHandi
y Joklunúi/Lnmífín
Isiands fjöll. Hliitfailsleg hæð fjalla sýnd.
skrautritari og hlaut heiðurs-
merki og heíðursskjai fyrir
skrautritun 1911, og hefur það
vafaiaust verið m.a. fyrir kort-
ið, sem hann teiknaði í tilefni
af aldarafmæli Jóns Sigurðs-
sonar, og birtist mynd af því
með grein þessari. Hann mun
hafa gefið út milli 30 og 40
kort, flest varðandi sögu lands
ins, einnig minningarspjaíd
Eimskipafélags ísJands og
HaUgríms Péturssonar, sem áð-
ur var nefnt, en þau spjöld
komu bæði út 1914. Þá hef ég
áður minnzt á Islandskort
hans, sem fræg eru og margir
nemendur hafa lært á.
KVONFANG SAMÚHLS
Hinn 20. október 1892 geng-
ur Samúel að eiga Mörtu
Elísabetu Stefánsdóttur gull-
smiðs i Hítarneskoti. Þau eign-
uðust 3 börn, og var hjóna-
band þeirra ástrikt, en Marta
dó réttum 10 árum á undan
Samúel. Hann virti konu sína
framar öllu öðru og henni til-
einkar hann merka bók, sem
ísafoldarprentsmiðja gaf út ár-
ið 1930, raunar með styrk Al-
þingis, og nefnist Saga Islands.
Línurit með hliðstæðum annál-
um og kortum.
Tileinkunin iýsir ást hans og
hiýju til Mörtu konu sinnar og
er á þessa leið: „Þetta litia rit
er með ást og virðingu íyrst
og fremst tileínkað elskutegri
eiginkonu minni, Mörtu EJisa-
betu Stefánsdóttur, en þar
næst öllum sögu- og ættjarðar-
vinum."
SAGA ÍSLANBS
Mig langar þvínæst að minn-
ast eilitið frekar á „þetta litla
rit" hans, sem hann nefnir svo
ai aJþekktri hæversku, þvi að
það geymir svo gagnmerka
hluti, og full þörf er á því, að
það sé endurprentað. Margar
fallegar myndir prýða það,
einkanlega af IsJandi (upp-
hieyptu), einnig kort, sem
snerta landnám íslands, en þó
er sá hlutinn sem stærstur er
og merkilegastur ótaiinn, en
það eru iínuritin, með hliðstæð-
um annálum og kortum, en
sökum þess, hvernig þau eru í
iögun er vont að gefa hugmynd
um þau með birtingu mynda af
þeim, en þó skal gerð tiJraun
til þess.
MENNING FÓLGIN I
SKILNINGI Á FOKTÍfl
OG NÚTffl
1 inngangi ritsins, sem er
hinn íróðlegasti, speglast vel
ást Samúels á Jandi og þjóð.
Hann hefur verið einiægur ætt
jaióarvinur, og stenzt ég ekki
freistinguna að birta örfáar
iinur úr innganginum. Þar seg-
ir m.a. á bls. 10—11:
„Andlegt líf þjóðanna stend-
ur venjulega í nánu hlutfalli
við fjölgun og fækkun
ibúanna, — ekki sízt okk-
ar einangraða iands. Þegar
manndómur, kjarkur og fyrir-
byggja sigrar erfíðleikana,
fjölgar fólkinu, en lúti þessír
hæfileikar í lægra haldi fyrir
óbiíðu náttúrunnar og óstjóm,
fækkar því. Þetta ber línurit-
ið greinilega með sér."
Siðan segir: „Nú er þjóðin i
flestum efnum á uppgangs- og
framfaraskoiði. Frelsi í öilum
efnum, innan mannúOBegs þjóö-
skipulags, er fengið. Einstakl-
ingurinn á nú að mega njóta
orku sinnar undir verndar-
væng laga og réttar. Trúfrelsi,
atvinnufrelsi, ásamt aðgangi að
hverju því starfi og menningu,
er hvern fýsir og hann hefur
löngun og þrek tií, iiggur op-
ið fyrir.“ Og siðar á bls. 11
skrifar Samúel:
„En — allar skjótar breyt-
jngar eru athyglisverðar,
engu að siður heiium þjóðum
en einstaklingum. Úr deyfð og
20 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
9. janúar 1972