Lesbók Morgunblaðsins - 15.01.1978, Blaðsíða 5

Fyrst ætla ég að kanna, hvort visinöin
séu að rifa sig laus frá hugmyndafræði
og forboðnum viðfangsefnum til að ná
aftur stöðu sinni sem drottning þekk-
ingarinnar. I þvi tilfelli yrði það drottn-
ing, sem mikið hefði látið á sjá eftir
langa fangavist innan veggja jafn for-
dómafullra greina og félagsfræði, upp-
eldisfræði og byggingarlistar. Engu að
siður verður þess vart, að vísindin eru
allt í einu farin að gefa sig að bannhelg-
um og forboðnum viðfangsefnum: til
dæmis arfgengum eiginleikum þynþátta
og kynja.,1 list, menntun og skólum má
einnig greina hægan andvara, sem gæti
orðið að hressilegri golu og hróflað við
þeirra einráðu vitfirringu, sem hefur
gert tvær kynslóðir kúgaðra manna rugl-
aðar i kollinum.
„Við sjáum greiniiega ný-rómantísk einkenni:
Hreinni heim, tærara vatn, nánari tengsl við náttúr-
una, endurnýjun hins persónulega gildismats — og
ímyndunina, sem alltaf snýr aftur til okkar, um
svokölluð EIGINLEG VERÐMÆTI"
Þeim fjöigar óðum, sem farnir eru að
þreytast mjög á flatneskjujöfnuði, sam-
ræmingu hugsunarháttar og niðursoð-
inni hugmyndafræði. En þeir eru ekki
margir, sem þora að vekja máls á þeirri
spurningu, sem varðar grundvallar atr-
iðið: Er ákveðin hugmyndafræði ðmiss-
andi fyrir venjulegt fólk? Við vitum,
hvað það er erfitt að hugsa, það er at-
höfn, sem útheimtir fleiri orð og hugtök
en fólk hefur til umráða. Það krefst
einnig skerpu o'fe einbeitni að meta hlut-
ina hvern og einn sjálfstætt. Orðaforð-
inn í Noregi er minni en í öðrum lönd-
um, eins og kunnugt er — af þjóðlegum
ástæðum.
Stórfelldustu mistökin, sem stefnan í
menningarmálum hefur valdið, varðar
hinn nýja skóla. Viðurkenning þessa er
þó góðs viti. Hvaðanæva úr heiminum
berast fregnir um átakanlega ósigra
nýrra hugsjöna í uppeldismálum. Þar
sem hinir betri námsmenn í skólunum
tilheyrðu hinum ,,æðri‘' stéttum sam-
félagsins, beindist gagnrýnin að þeim
atriðum, sem voru ,,úrvalinu“ hagstæð.
Frá sjónarmiði réttlætis var þetta rétt.
Hlutverk hins nýja skóla er þess vegna
ekki, að góðar gáfur fái notið sin, heldur
aö bæta treggáfuðum nemendum upp
þann hnekki, sem hin slaka frammistaða
gæti valdið þeim þjóöfélagslega. Nú lítur
út fyrir, að sjálft vandamálið hafi verið
misskilið. En þegar nemendurnir koma i
skólann, er það of seint. Hin samfélags-
legi jöfnuður er stjórnmálalegt markmið
Adam Smith og Karl Marx — báðir steindauðir.
„í hinum norska hrísgrjónagraut eru engar möndlur.
Við verðum að leita til útlanda tií að kanna, hvort
verið sé að hugsa eitthvað nýtt, eða hvort allt
verði áfram annaðhvort Marxismi eða kapítalismi,
annaðhvort hægri eða vinstri".
fyrir alla þjóðina. í skólanum verður að
miðla þekkingu. og hæfileikar nemenda
eru gefnar stærðir, þangað til samfélagið
hefur náð lengra i jöfnuöi.
i þokkabót komu svo vonbrigðin yfir
því, að hinum vitlausu markmiðum
skyldi ekki einu sinni verða náð. Það
hefur ekkert dugað að draga úr kunnátt-
unni eða dulbúa skussa og vel gefna
nemendur. Að þvi leyti er allt eins og
áður og, svo undarlegt sem það er, —
meira að segja verra en áður, en aðeins
með þeim mun, að nú læra allir minna —
einnig hinir vel gefnu — þó aó þeir séu
æ fleiri ár í skólanum.
Þau greinilegu falsrök, að kunnáttan
hafi ekki minnkað heldur dreifzt á fleiri
svið, eru nú orðið lítið notuð. I hinu
róttæka, sænska blaði, Dagens Nyheter
(9.9.1977) segir I grein undir fyrirsögn-
inni: „Ráðleysi og svartsýni í skólamál-
um“, að í 10 nýútkomnum bókum um
skólamál sé alls staðar viðurkennt, að
hin nýjastefna ískólamálum (sem hefur
gengið lengst í Svíþjóö) hafi algerlega
brugðizt. Hvorki ,,jafnaðarviðleitnin“ né
hin markvissa hjálparstarfsemi í þágu
slakra nemenda hefur borið tilætlaðan
árangur. Höfundarnir eru sammála um
það, að ástandið í þessum efnum sé verra
en áður var. í Danmörku eru vonbrigðin
engu minni. í ,,Information“ (16.7.1977)
segir í grein undir fyrirsögninni:
„Menntun á að efla, — ekki spilla", aö
augljóst sé, að nemendurnir séu nauð-
aldir á tormeltum, afstæðum hugtökum
(riki, lýðræði, pólitiskri hugmynda-
fræði, heimsveldastefnu, kapitalisma
o.s.frv.). Þessi heildarhugtök séu kennd
eins og kverið forðum. Nemendurnir
tengi þau ekki við neitt. Það, sem vanti,
sé hlutlæg þekking á staðréyndum og
viðburðum, mál, sem agað sé með mál-
fræði, og stærðfræði.
Eg hef áður látið fljós þá hugmynd, að
hnignun menntunar, ófarir stefnunnar í
skólamálum ( og minnkandi orðaforða)
ásamt afturför i almennri greind megi
kannski skýra sem dulin öfl, sem muni
hafa hemil á hinni allto’f hröðu þróun
tæknimenningarinnar. En þá erum við
þvi miður farnir að sökkva okkur niður i
vafasamt grufl og heilabrot á borð við
heimspeki Oswalds Spenglers. En er það
svo víst, að hinar sögulegu „ævikenning-
ar“ Spenglers hafi verið svo vitlausar?
Við skyldum þó ekki lika eiga eftir að
vera vitni að upprisu Spenglers? Mér er
næst að halda þaö. En Spengler myndi
skýra einkenni menningarinnar nú á
dögum á þá leið, að ævin væri senn á
enda.
Eg minntist á, að við værum svo háðir
hinum hugmyndafræðilega matseðli, aö
i dag (eins og á miðöldum) er hættulegt
að rannsaka viss vandamál visindalega.
En einnig hér veröur vart nýrra vind-
átta. Félagslíffræðingarnir hafa lagt
fram „óheppileg" gögn, sem benda ein-
dregið til þess,- að margar hinna lofs-
verðu tilrauna til jafnræðis með kynj-
unt, k.vnflokkum og stéttum rekizt illa á
áhrekjanlega, arfgenga eólisþætti.
Atferlishættir mannsins og konunnar
(og likamsbygging) hafa verið óbreyttir
eöa stöðugir í meginatriðum í nær öllum
menningarsamfélögum um þúsundir
ára. Hið mannlega atferli er einfaldlega
arfgengt. (Hlutverk konunnar inn á viö,
en mannsins út á við.) Þetta er náttúru-
lega hrein karlmannstignun, og félags-
liffræðingarnir hafa líka mætt heiftar-
legri mótspyrnu. En þeir halda því samt
fram nteó jafnaöargeði, að kvenréttinda-
hreyfingin muni lognast út af sjálfu sér,
af því að kvenréttindakonur giftist
sjaldnar og eignist færri börn. Að lokum
muni það verða börn þeirra. sem ekki
eru kvenréttindakonur, sem muni ráða
erfðeiginleikunum. Það er kannski gert
Sjá nœstu 1
siðu
©