Lesbók Morgunblaðsins - 15.01.1978, Blaðsíða 7

BÆTT HEILSA
- BETRA LÍF
í'æuir um heilbrigðismál,
siúkdóma,
1
lækningar og
íyrii 'byggjan d i aðgerði r.
Hinn
þögli
dauðvaldur
eftir dr. Michael Halberstam
Hár blóðþrýstingur hefur
stundum verið nefndur „dauð-
valdurinn þögli“; hann leggur
menn sem sé hljóðalaust að
velli. Oftast nær verður ekki
vart neinna sjúkdómseinkenna,
og menn ugga ekki að sér fyrr
en það er um seinan. Suma
leggur þessi vágestur í gröfina
öllum á óvart, öðrum veldur
hann varanlegri örkumlun, en
styttir ævi enn annarra um
mörg ár.
Nú er ekki hægt að koma i
veg fyrir háan blóðþrýsting.
Ekki er heldur hægt að lækna
menn af honum. Samt sem áður
mætti fækka fórnarlömbum
hans stórlega frá þvi, sem nú
er. Það er nefnilega auðvelt að
finna hann i mönnum, og það er
líka hægur vandi að hemja
hann, ef rétt er að farið. En
málið er því miður ekki einfalt.
Hvorki fleiri né færri en 23
milljónir Bandaríkjamanna
þjást af háum blóðþrýstingi —
og þriðjungur þeirra veit ekki
af því. Þar að auki er talið, að
nærri helmingur þeirra, sem
vita af sjúkdómi sinum fái ekki
viðhlítandi læknishjálp við
honum. Þetta er að sjálfsögðu
ótækt, og hefur nú um fimm
ára skeið verið farin upplýs-
ingaherferð í Bandaríkjunum
til þess að brýna fyrir mönnum,
bæði leikum og lærðum,
hætturnar af háum blóðþrýst-
ingi og kenna þeim að bregðast
rétt við honum.
Fyrst er náttúrulega að hafa
uppi á sjúkdómnum. Bezt væri,
ef tækist að fá alla eldri en 18
ára til þess að láta athuga blóð-
þrýsting sinn árlega. Sumum
hópum manna er sérlega hætt
við háum blóðþrýstingi, og er
einkar áriðandi, að það fólk láti
mæla blóðþrýsting sinn árlega
að minnsta kosti. Meðal þeirra,
sem hættast er við háum blóð-
þrýstingi eru:
— fólk eldra en fimmtugt.
— konur komnar úr barneign.
— ófrískar konur,
— fólk, sem á blóðþrýstings-
sjúka foreldra.
Því má bæta við, að blóð-
þrýstingssjúklingar reykja
mjög margir' og eru þyngri en
æskilegt er, en hvorugt er þetta
þó talið valda háum blóðþrýst-
ingi beinlinis.
Það er mikils vert, að læknar
segi sjúklingum sínum blóð-
þrýsting þeirra, en sjúklingarn-
ir leggi hann á minnið og láti
mæla á nýjan leik á hverju ári.
Meðalhár blóðþrýstingur er tal-
inn í tölunum 120/80. Fyrri tal-
an, 120, gefur til kynna þrýst-
inginn í æðunum meðan hjart-
að slær slag; sú síðari, 80, merk-
ir þrýstinginn milli slaga. Fari
blóðþrýstingur upp í 140/90
kann að vera einhver hætta á
ferðum og ætti þá að mæla
þrýstinginn aftur innan fjög-
urra mánaða. Fari hann alla
leið upp i 160/95 er orðið illt í
efni og kann að vera þörf sér-
stakrar meðferðar. Hár blóð-
þrýstingur veldur því, að hjart-
að vinnur meira en ella, og það
getur aftur Ieitt til hjartaáfalls.
Einnig getur hár blóðþrýsting-
ur skaddað smáæðar í nýrum
eða augum og valdið nýrnabil-
un eða blindu.
Nú er alls ekki vist, að hætta
sé á ferðum, þótt blóðþrýsting-
ur manns mælist nokkuð hár
einu' sinni eða tvisvar. Hins
vegar á þá skilyrðislaust að
mæla þrýstinginn aftur. Lækki
hann ekki, er fram líða stundir
verður að grípa til einhverra
ráða til þess að halda honum að
minnsta kosti í skefjum. Verð-
ur þá fyrst aðð gera sjúklingn-
um grein fyrir því, að blóð-
þrýstingurinn muni ekki lækka
úr þessu og sé eina vonin að
koma í veg fyrir það, að hann
hækki — en til þess að svo megi
verða verði sjúklingurinn að
neyta viðeigandi lyfja ævilangt
og jafnvel temja sér reglulegar
líkamsæfingar og sérstakt
mataræði að auki.
Það getur reynzt læknum all-
erfitt að fá sjúklinga til að
sætta sig við þetta. Mörgum lízt
ekki á blikuna, er þeirn eru
birtar þessar framtíðarhorfur,
og sumir verða jafnvel hinir
verstu. Margir þeirra kenndu
sér einskis meins áður en þeir
komust að þvi, að blóðþrýsting-
ur þeirra var of hár, en hafa
ýmis óþægindi af lyfjunum,'
sem þeir fá við þrýstingnum og
er ekki furða þótt þeir séu
óánægðir með skiptin. Sem bet-
ur fer hafa flestir blóð-
þrýstingssjúklingar vit á þvi að
fylgja fyrirmælum lækna sinna
og halda áfram að neyta fyrir-
skrifaðra lyfja eftir, að búið er
að hemja þrýstinginn. En þvi
miður eru alltaf einhverjir,
sem hætta að neyta lyfjanna,
þegar frá líður og gera sér ekki
grein fyrir því, að það er stór-
hættulegt hcilsu þeirra og jafn-
vel lífi.
Blóðþrýstingssjúklingar
þurfa mjög á að halda hjálp og
tilsjón ættingja, vina og sam-
verkamanna. Það þarf að fylgj-
ast með því, að þeir neyti
nauðsynlegra lyfja, borði holl-
an mat, fái nægan svefn og
líkamsæfingu, og komist ekki i
uppnam að óþörfu. Til þess, að
svo megi verða þurfa sjúkl-
ingarnir stöðugrar aðstoðar og
umhyggju; en það verður ekki
nema allir, sem hlut eiga að
máli geri sér grein fyrir því,
hve mikið er í húfi.
Þjóðminjar
Þór Magnússon Þjódminjavc/rdnr
Frúarstofa
/
Árnesi
í Árnesi í Trékyllisvík i
Strandasýslu, gömlum kirkju-
stað og prestsetri fyrrum
stendur lítið timburhús á hlað-
inu, síðast notað sem útiluis en
gegndi fyrrum göfugra hlut-
verki. Þetta var í eina tíð
fbúðarhús, sem Guðrún Ólafs-
dóttir, þá prestsekkja í Árnesi
lét reisa handa sér á árunum
1882—83 að manni sínum, sr.
Sveinbirni E.vjólfssyni látnum
og bjó i sfðan.
Séra Sveinbjörn var sonur
Eyjólfs alþm. í Svefneyjum
Einarssonar, en hann var
prestur í Árnesi frá 1843 til
1881. Siðara kona hans var
Guðrún Ólafsdóttir, dðttir
Skáld-Rósu og fyrri manns
hennar Ólafs Ásmundssonar.
Séra Sveinbjörn Eyjólfsson
lét af prestsskap 1881 en var
áfram i Árnesi til dauðadags
árið eftir. Sagan segir, að er
haiin var látinn hafi Guðrún
ekkja hans látið reisa þetta
litla íbúðarhús handa sér til
þess að þurfa ekki að fara
brott af jörðinni og svo mikið
er víst, að húsið hefur verið
nefnt og kallast enn Frúar-
stola.
Þetta er lítið hús, eins og
inyndin ber með sér, einfalt í
sniðum og liefur verið að lík-
indum stofa og gangur svo og
eldhús og líklega eitt smáher-
bergi enn. Kunnugir þekkja
vafalaust húsið frá því er það
var uppá sitt bezta, en fyrir
ókunnuga er erfitt'að gera sér
grein f.vrir því í öllum atrið-
um, því að búið er að rífa úr
því mestalla iniiréttingu.
Þó má sjá, að þetta hefur
verið vandað hús og snvrtilegt
í öndverðu. Loftinu í stofunni
hefur verið skipt i reiti og vel
smíðað spjaliíþil á veggjum.
Madti með talsverðri vinnu
koma luisinu í sitt gamla horf,
og það er einmitt ætlunin er
tímar líða, þvf að Frúarstofan í
Árnesi var tekin á fornleifa-
skrá 1977. Er því ætlunin að
það standi áfram á sínum stað,
en það er merkilegt vegna
sögu sinnar og einnig hefur
þessi luisgerð vei'ið óvenjuleg
á þeim tima, þegar landsmenu
bjuggu flestir enn I torfbæjum
og einungis þeir. er nieira
máttu sín, gátu leyft sér að búa
í timburhúsi.