Lesbók Morgunblaðsins - 10.01.1981, Blaðsíða 4

Yfir skrifborði prests nokkurs í Þýzka-
landi hékk mynd ein forn aö sjá og á
henni stóð prentaö gotneskum stöfum:
„Hún er mér kær, sú mæta frú.“ Og
undir stóö nafnið Marteinn Lúther. Mér
datt fyrst í hug, aö þarna heföi Lúther
veriö aö tala um konu sína, Katarínu, og
heföi það ekki verið óviöeigandi aö tala
svo um formóöur allra prestafrúa, ekki
aöeins lútherskra heldur og kalvínskra
og hver veit hvenær hinir kaþólsku
bætast í hópinn. En þaö kom samt á
daginn, aö hin mæta frú var ekki
Katarína, heldur kirkja Krists. Og af
kærleika til þeirrar frúar var þaö, sem
Marteinn Lúther hóf hamarinn á loft árið
1517 í Wittenberg. En ekki er þar meö
sagt, aö kærleikur siöbótarmannsins frá
Wittenberg til konu sinnar, Katarínu,
hafi veriö eitthvaö minni. í þessari grein
er ætlunin aö hugleiöa persónuleika
Marteins Lúthers og viöskipti hans viö
þessar tvær frúr í lífi hans, Katarínu og
kirkjuna.
Þaö var ekki fyrst og fremst áhugi á
guöfræöi Lúthers, sem dró mig á hans
slóðir í febrúar 1978, heldur fyrst og
fremst persónuleiki hans, forvitnin um
manninn Martein Lúther, borgara í
Wittenberg, forvitni um húsiö, sem hann
bjó í og um garöinn, þar sem Katarína
ræktaöi grænmetið og gæsirnar vöpp-
uöu um varpa. Þótt allir siðbótarmenn
ekki enn unnizt tími til aö henda reiöur á
öllu því sem meistarinn sjálfur sagði.
Hvaö sem því líöur, þá hafa fáar
byltingar í vestrænni sögu haft dýpri
áhrif á þróun vestrænnar menningar en
bylting þessa fátæka verkamannssonar
frá Saxlandi, sem ekki voru töm grófari
vopn en fjöðurstafur.
Sálgreiningarprófessorinn Erik H. Er-
ikson veltir því fyrir sér í metsölubókinni
„Hinn ungi Lúther“, hvaö það hafi í raun
og veru veriö, sem geröi þennan, aö því
er virtist ósköp venjulega 16. aldar
mann, aö upphafsmanni nýrrar aldar í
menningarsögulegum skilningi. Hvað
bjó í sál þessa manns, hvaða öfl ýttu
honum af staö, hver var leyndardómur
þessa mikla persónuleika? Erikson týnir
allt til sem vitaö er og álitið er um æsku
Lúthers og hann reynir aö raöa þessum
brotum saman til þess aö finna svör viö
nefndum spurningum, en þrátt fyrir
góöa viðleitni veröur hinn þekkti próf-
essor aö skilja viö spurninguna litlu nær
en hann tók viö henni. Leyndardómur-
inn blífur um þetta mikla stórmenni
sögunnar.
I klefa Ágústínaklaustursins í Erfurt,
þar sem Lúther var í 6 ár, er aö finna
upphaf siðbótarinnar, aö vísu ekki í
klausturklefanum sjálfum, heldur í
hjarta þessa unga munks, í ótta hans og
kvöl, angist hans og óbærilegum and-
legum þjáningum. Lúther hefur aldrei
dregiö dul á þessar ótrúlegu þjáningar
sínar, sem voru svo miklar, að margir
hafa freistast til þess aö halda, aö hér
hafi geöveikur maöur átt hlut aö máli.
Ekkert bendir þó til að Lúther hafi
fremstu víglínu hafi veriö athyglisveröir
menn hver á sinn hátt, er þaö þó hafiö
yfir allan vafa, aö meiri Ijómi leikur um
persónu Lúthers en t.d. Kalvíns, Zwingl-
is eöa annarra siðbótarmanna. Enginn
þeirra vekur viðlíka forvitni um eigin
persónu og Marteinn Lúther. Þessa
ályktun má líka draga af þeim fjölmörgu
verkum, sem gefin eru út á ári hverju
víös vegar um heiminn um Lúther og
guöfræöi hans, jafnvel þegar frá eru
skilin þessi um þaö bil 500 fræðirit, sem
koma út árlega um guöfræöi siöbótar-
mannsins. En þaö gat ekki minna verið,
því aö Lúther var óvenjuafkastamikill
rithöfundur á guðfræðilega sviðinu eins
og Weimar-útgáfan á verkum hans
sýnir, en þar er um aö ræöa heildarút-
gáfu á verkum hans og eru bindin nú
oröin 100 þéttprentuö í stóru broti og
allþykk — og er þá samt ekki allt á
þrykk út gengið, sem úr fjöðurstaf
siöbótarmannsins flaut. Og því er heldur
ekki aö undra, aö guðfræöingum hafi
nokkurn tíma átt við sjúklegar geötrufl-
anir aö stríða. Þekkt er sagan um þaö,
þegar Lúther var aö þýöa Nýja testa-
mentiö í kastalanum í Wartburg og
baröist viö angistina og efann og finnst
sjálfur djöfullinn vera aö ásækja sig, þá
henti hann, segir sagan, blekbyttunni í
djöfulinn og lenti hún í veggnum og
fylgir það venjulega sögunni, aö merki
þess megi enn sjá í veggnum. Ekki
reyndist þaö nú samt svo, þegar ég
lagöi leiö mína til kastalans. Stúlka ein,
sem starfaöi aö hreingerningum þarna,
sagði mér, aö sagan væri örugglega
uppspuni. Nú, ég lét þaö ekki á mig fá,
þótt mér fyndist þaö að vísu heldur
lakara.
Lúther var maöur 16. aldar, fyrir
honum voru djöflar og draugar veruleiki,
sem ekki var efast um, þeir áttu þaö
jafnvel til aö stela eggjum og smjöri frá
Margréti móöur hans. Aldrei losnaöi
Lúther viö slíka hindurvitnatrú. Hann var
barn síns tíma. Vafalaust hefur hann líka
lagt trúnaö á söguna um trappista-
munkinn, sem féll í þá freistni á
banabeði aö klæöa sig úr munkskuflin-
um rétt í andarslitrunum, en hver sá,
sem skildi viö þennan heim í munkskufli,
skyldi erfa vist í himninum án tafar og
sleppa viö hinn óþægilega hreinsunar-
eld. En þessi vesalings munkur kom aö
dyrum himnaríkis og knýr dyra, og þar
stendur heilagur Benedikt innifyrir og
neitar honum um inngöngu, þess í staö
fékk hann aö ganga meöfram veggjum
og kíkja á göt og sjá hinn dýrlega
fögnuö bræðranna, sem á undan hon-
um voru gengnir. Fyrir þrábeiöni bræör-
anna var honum leyft aö fara aftur til
Hugleiðingar
eftir ferð um
Austur-
Þýzkaland
1978.
Seinni hluti.
Séra Gunnar Kristjánsson Reynivöllum
LÁ slóðum
úthers
©