Lesbók Morgunblaðsins - 10.01.1981, Blaðsíða 13

Vísur
Síðari hluti
Shakespeare utan aö, var hámenntuð
kona, haföi þýöan og aölaöandi málróm
og söng vel. En hún var spíritisti og varö
æ sannfæröari í þeirri trú sinni. Hún haföi
skilið viö mann sinn, en eftir aö hann lézt,
birtist hann henni og hún taldi sig geta
talaö viö hann daglega. Jóni var ekki
meira en svo um þetta. Kristín, systir
hans, viidi, aö hann kvæntist Ellu, en
hann gat ekki fengiö sig til þess. Síöan
segir Jón: „Hún var mér annars trygg og
trú, unz ég kvongaöist Adrienne de
Chazal áriö 1920.“
Kristín kynnti Jón fyrir ekkjufrú de
Chazal, en hún kom til London frá
Mauritius til aö gera leit aö syni sínum,
sem var méðal hinna „týndu“ hermanna í
styrjöldinni. Jón aöstoöaöi hana viö
skriftir í sambandi við leit hennar. Hún
lýsti þannig eyju sinni, aö hún virtist vera
jarönesk paradís, svo að Jón segist hafa
veriö farið aö dreyma um aö búa í friöi og
ró þarna fjarri skarkalanum, stríösæöinu
og blóðsúthellingunum í Evrópu. Þau Jón
uröu mjög samrýmd af samvinnunni, og
systir hans þótti nú bera vel í veiöi, því aö
Adrienne var auöug og börn hennar af
fyrra hjónabandi voru öll vel gift. „Tókust
svo ráöahagir meö okkur Adrienne, og
má segja, aö systir mín réöi mestu um
það,“ segir Jón.
Sn.J. segir í minningargrein sinni, aö
einhver kunningja hans hafi hitt Jón
morguninn, sem vígslan skyldi fara fram,
og sagt viö hann: „Svo aö þú ætlar aö
gifta þig í dag.“ „Ég veit þaö ekki, ég er
ekki aiveg búinn aö ráöa þaö viö mig,“
svaraöi Jón í mestu einlægni. Sn.J. segir
um konu Jóns, aö hún hafi veriö vel
menntuö, prýöilega skynsöm, Ijómandi
faileg og haft í ríkum mæli þann eiginleika
franskra kvenna aö vera fyrirmyndar
húsmóöir. Allt hafi einnig virzt benda til
þess, aö skapsmunir hennar hafi veriö
svo sem bezt yröi á kosiö, hún hafi gert
heimiliö einkar aöiaöandi og ánægjulegt
hafi verið aö koma þangaö og hitta hiö
menntaöa fólk sem heimsótti þau.
En þaö var alltaf ætlunin aö halda til
Mauritius, og þangaö fóru þau brátt, þó
aö allar tímasetningar vanti í ævisögu
Jóns í sambandi viö hjónabandiö og
feröalagiö til og frá Mauritius. Tólfti kafli
bókarinnar heitir „Undraeyjan Mauritius"
og er 26 síður. En þó er lesandinn engu
nær um hjónabandiö, og hiö eina, er þaö
varöar, er þetta: „Kona mín lét reisa
handa okkur hús uppi á hásléttunni, en
þar er loftslag miklum mun hollara en
niöri viö ströndina. Hún var oftast
viöstödd allan þann tíma dagsins, sem
unniö var aö smíöi hússins, því aö ef hún
heföi ekki gætt þess, mundu verkamenn-
irnir hafa slegiö slöku viö. Húsið var
ágætt og frá því dýrðleg útsýn til
Sumir voru orönir ólíka rykfallnir og
skræöurnar, sem þeir voru aö grúska í á
British Museum. Hér er gamall safn-
gestur, sem Eggert Guómundsson hef-
ur teiknað.
fjallahringsins, rétt eins og í Reykjavík.“
Og síðan ekki söguna meir, og 13. kafli
bókarinnar hefst þannig: „Dvöl mín á
Mauritius varö skemmri en ég haföi
ætlaö. Ég lagöist veikur af malaríu, svo
hættulega, aö læknar réöu mér aö fara til
Evrópu strax og ég væri ferðafær."
„En þá er ég var kominn aftur til
Evrópu, fór óg heim til íslands. Ég fór
allvíöa, hitti æriö marga aö máli og haföi
mikiö gaman af feröinni, þó aö störf mín í
British Museum löðuðu mig aftur utan.“
Og þá var hann þangað kominn aftur
og átti eftir aö sitja þar í um 20 ár enn,
unz hann fyrir góöra manna tilstilli fór
heim til ættjaröarinnar, er hagur hans var
orðinn mjög bágur, enda var hann þá
búinn aö lifa alla beztu vini sína. Tekjur
hans í Englandi voru ávallt stopular og
aöallega fyrir greinar, sem hann ritaöi í
blöö og tímarit, en þær voru óteljandi,
enda var Jón sívinnandi. Hann haföi og
kennslu í einkatímum og varö lektor í
íslenzku og dönsku viö King’s College í
London 1918.
Síöustu ár ævinnar dvaldi hann á
Elliheimilinu Grund, en lestrarsalur
Landsbókasafnsins varö einnig athvarf
hans í staö British Museum. Skal engum
getum aö því leitt, hversu hann, heims-
borgarinn, hefur unnað hinum breyttu
högum. Þegar hann eitt sinn fékk nokkurt
fé til umráða hér, brá hann sér þegar í
staö til London og dvaldi þar, meöan féð
entist.
Síöustu mannlegrar aöhlynningar naut
hann hér i skjóli kaþólskrar stofnunar, St.
Jósefsspítala, og fór vel á því, þar eö
hann haföi ávallt boriö mikla viröingu fyrir
kaþólskri kirkju, og svo haföi hann
auðvitað verið góövinur Meulenbergs
biskups.
Sveinn Ásgeirsson.
Lestrarsalur í British Museum. Um veru sína þar segir Jón í ævisögu ainni: „Óhætt er mér aö
segja þaó, aó ég hef varið miklu af tíma mínum og vinnu í hálfa öld í bókasafni British
Museum til aö leita þar uppi allt, sem íslandi er viökomandi — og á mörgum þjóötungum:
ensku, frönsku, þýzku, ítölsku, hollenzku, spönsku, ungversku, pólsku og rússnesku —
jafnvel kínversku
og hindústani. Hef
ég ávallt haft viö
höndina menn,
sem hafa verið
boónir og búnir til
þess aö þýöa fyrir
mig þaö, sem ég
hef ekki skiliö.
Þannig hef ég unn-
ió fyrir Frón borg-
unarlaust í hálfa
öld...“
Mikið djásn er þvogli þinn
Þingvísur eru sérstök tegund tæki-
færisvísna. Allsstaöar á íslandi er ort,
alþingisstaöirnir á Þingvöllum og í
Reykjavík eru ekki undanþegnir þeim
andlegu hræringum, sem sækja á
íslenska hagyröinga. Og þessi kveö-
skapur er af ýmsu tagi, en sjaldnast er
þar um áróöur aö ræöa, heldur miklu
fremur góölátlegar og gamansamar
athugasemdir um menn og málefni. í
Ijóðabók sem út kom 1904 og hét
Nokkur kvæöi birtist eftirfarandi vísa
um langorðan þingmann:
Mikiö djásn er þvogli þinn,
þaö veit guó á hæöum.
Þú þurrkar innan þingsalinn
meö þínum löngu ræðum.
Þaö hafa menn fyrir satt að vísan sé
ort um Hallgrtm Sveinsson biskup, en
auk síns kirkjulega embættis var hann
lengi konungkjörinn þingmaöur. í
meöförum almennings hefur oft veriö
sett „gull“ í staö „djásn", sem er hið
upphaflega og rétta. Nafn höfundarins
kemur í næstu línu. Eftir hann eru allar
vísurnar í þessum þætti.
Þorsteinn Gíslason skáld og ritstjóri
f. 1867 d. 1938, var meðal áhrifarík-
ustu manna í menningarlífi þjóöar
sinnar um sína daga. Hann þýddi
úrvalsrit og gaf út, var ennfremur
ritstjóri blaöa og tímarita um þjóðmál
og listir. Hann var smekkmaöur og
geðþekkur persónuleiki. Á fyrstu tug-
um aldarinnar varð heimili hans í
Reykjavík, samkomustaöur ungra
skálda og mörg þeirra birtu fyrstu Ijóö
sín í tímaritum hans Óöni og Lögréttu.
Sjálfur var Þorsteinn ágætlega skáld-
mæltur. Hér veröa birtar nokkrar
ferhendur eftir hann:
1.
Ennþá laufgast eikargrein,
ennþá léttist sporió,
ennþá litkast akurrein,
ennþá heilsar voriö.
2.
Ofar sólin skín þó ský
skundi um himinsalinn.
Geisli og skuggi skjótast því
í skollaleik um dalinn.
Tvær vísur, er saman eiga:
Yfist sjárinn. Byrðing ber
burtu Kári stríóur.
Hægt af báru heim í sker
hljóöur márinn líöur.
Heimaö snú þú þreyttur, því
þér er búin sængin
á malarhrúgu í klettakví
aö hvíla lúinn vænginn.
Næstu vísur eru teknar úr kvæðinu
Skammdegi.
Kaldir vindar kemba fjúk
á klökugu bæjarþaki.
Móöir dagsins, sól, er sjúk,
sefur aö fjallabaki.
Úti er þögult allt og hljótt.
En í hásal kvelda
kyndir voldug vetrarnótt
vafurloga elda.
Brúnadökk í blárri höll
brennir köldum Ijósum.
Situr við og saumar öll
svellin gylltum rósum.
Þreytt af leit um loftiö hátt
líknar, sorg aö hugga,
gleður augað lítið, lágt
Ijós í stofuglugga.
Þorsteinn Gíslason gaf út nokkrar
Ijóðabækur, en nokkuö langt var á
milli þeirra, ein var gamankvæði úr
Reykjavíkurlífinu. En bestu lausavís-
urnar og náttúrulýsingarnar voru í
elstu bókunum.
Á himni leikur skin við ský,
sko, hve heimur nú er fagur.
Mararspegil mætast í
morgunn, kvöld og nótt og dagur.
Þorsteinn var austfirðingur og maö-
ur getur auöveldlega séö fyrir sér
firðina, djúpa og þrönga. Eitt kvæö-
anna frá æskustöðvunum heitir Þrum-
ur, hér er ein vísa af þremur:
Drynja sköll í skýjahöll,
skelfur völlur undir fæti.
Hrynja fjöllin ofan öll?
En þau tröllalæti.
Hér viröist hvert orö vera á réttum
staö. Allir þekkja vorkvæöi Þorsteins,
sem oft er sungið í útvarpiö. Þar er
þessi vísa:
Ljósið loftin fyllir
og loftin verða blá.
Voriö tánum tyllir
tindana á.
Og aö lokum þessi alkunna vísa um
vorhimininn:
Þú ert fríóur, breiöur, blár,
og bjartar lindir þínar.
Þú ert víöur, heiöur, hár,
sem hjartans óskir mínar.
Þess má aö lokum geta, aö einn af
sonarsonum Þorsteins gaf út Ijóöabók
nú í jólakauptíöinni. Sjaldan fellur
epliö langt frá eikinni, annars kunnari
sem stjórnmálamaöur.
Jón Gunnar Jónsson.