Lesbók Morgunblaðsins - 04.07.1981, Blaðsíða 13

aö andi manna á borö viö Condé, Eugen
og Marlborough slokkni, áöur en líkamslíf-
inu lýkur, og aö hinir mestu snillingar skuli
enda sem fávitar.“
En sjálfur naut „Fritz gamli" þeirrar gæfu
aö vera viö fulla andlega heilsu til hins
síöasta, en hann varö 74 ára gamall. Þegar
hann var sjötugur, kom hann mjög á óvart
meö riti sínu, „Um þýzkar bókmenntir".
Friðrik mikli haföi sagt frægum bók-
menntamanni eitt sinn: „Síöan í barnæsku
hef ég ekki lesið neina þýzka bók, og ég
tala málið eins og kúskur." En á efri árum
gerist hann gagnrýninn á máliö og þykir
þýzk tunga vera „langorð, óþýö, hljómlaus
og hálffrumstæð".
Friörik var ekki meðal þeirra, sem byrja
fyrst fyrir alvöru aö framkvæma hlutina um
sjötugt. Þegar um sextugt sagöi hann í
bréfi til Voltaire, aö hann væri orðinn
„gamall, gigtveikur og hrumur". Og tíu
árum síðar segir hann: „Maður verður aö
horfa meö hugarró móti þeirri stund, sem
bindur enda á heimskupör okkar og
þjáningar... Því fer svo fjarri, að ég harmi
þaö, að líf mitt sé brátt á enda, aö mér er
miklu ofar í huga aö biöja áhorfendur aö
afsaka, aö ég hafi sýnt þá óskammfeilni aö
lifa svona lengi, hafi orðiö þeim til leiöinda
og þreytt þá meö því aö vera þeim til byröi
þrjá fjóröu hluta aldarinnar, sem er langt úr
hófi fram.“
Voltaire, sem Friörik skrifaðist á við
ævilangt, var mun betur á sig kominn um
sjötugt. Tíu árum áöur haföi hann tekiö aö
kaupa land í Sviss. Þar ætlaöi hann aö
stofna eins konar fyrirmyndarríki, lýðveldi
meö bændum og handiðnaöarmönnum,
sem urðu aö gjalda honum skatt, en hann
lét þá framleiöa alls kyns hluti til aö selja
meö hagnaði. Til dæmis úr. Og silkisokka
úr silki, sem þeir höföu sjálfir ofið. Úrin
seldi hann til Rússlands. Þegar hann var
hálfáttræður, 1771, skrifaöi hann Katrínu
miklu á þessa leiö:
„Ég var aö frétta þaö, aö nýlenda mín
heföi veriö aö senda af staö stóra kistu af
úrum. Ég búinn aö skamma vesalings
iðnaðarmennina duglega. Þeir hafa mis-
notað góðsemi yöar. Þeir hafa gengiö of
langt í ákafa sínum. í stað þess aö senda úr
fyrir 3000 eöa í mesta lagi 4000 rúblur, eins
og ég brýndi fyrir þeim, sendu þeir úr fyrir
8000 rúblur ...“ Voltaire taldi þó, aö
keisaradrottningin myndi geta notaö úrin á
einhvern hátt, til dæmis til gjafa.
Voltaire var hinn mesti vinnuþjarkur
fram á elliár og var einnig slunginn
kaupsýslumaður. Þegar hann lézt 83ja ára
gamall, erföi frænka hans, frú Denis, eignir
hans, sem námu samkvæmt núgildandi
kaupmætti um 10 milljónum v-þýzkra
marka.
Einn af þeim, sem byrjaöi á einhverju
nýju um sjötugt og reyndar meö miklum
árangri, var Konrad Adenauer. Skömmu
áöur, í október 1945, höföu brezku hernaö-
aryfirvöldin vikiö honum úr stööu yfirborg-
arstjóra í Köln, sem Bandaríkjamenn höföu
skipaö hann í. í uppsagnarbréfinu stóö:
„Þér megiö hvorki beint eöa óbeint taka
þátt í neinu stjórnmálastarfi af nokkru
tagi.“
Adenauer varö meira aö segja aö
yfirgefa heimaborg sína. Þrátt fyrir þetta
bann viö afskiptum af stjórnmálum, sem
þó var brátt mildaö og loks fellt niöur, sneri
Adenauer sér aö því af alefli aö byggja upp
Flokk kristilegra demókrata.
„Stofnun nýs stjórnmálaflokks var erfið
viö þær ömurlegu aöstæöur, sem þá ríktu í
Þýzkalandi“, skrifaöi Adenauer nær 20
árum síðar eftir aö hafa veriö kanslari
Sambandslýöveldisins Þýzkalands í 14 ár,
en hann haföi átt ríkan þátt í stofnun þess
og var þá enn formaður flokksins. „Þaö var
mikill skortur á lífsnauðsynjum, og örviln-
unin í stjórnmálum og áhugaleysi á öllu,
sem þau varöaöi meöal flestra Þjóöverja,
dró kjarkinn úr mönnum.“
Adenauer varö kanslari á sama aldri og
Bismarck var veitt lausn sem slíkum, og
haföi þá hinn síöarnefndi veriö heilsutæpur
lengi. En anldlegt og líkamlegt atgervi
Adenauers var meö eindæmum. Níutíu og
eins árs las hann gleraugnalaust og þaö
marga tíma á dag, því aö ævina alia var
hann vinnuþjarkur meö afbrigöum og
keppti aö því á hverjum degi aö hafa sitt
skrifborö hreint.
Ýmsir páfar eru álíka aödáunarverö
fyrirbæri, hvaö aldur snertir. Sem dæmi má
taka Gregor IX. sem var nær áttræður,
þegar hann var kjörinn páfi og baröist
síöan í 14 ár af mikilli hörku fyrir heimsveldi
páfastólsins. Sagnfræðingurinn Paul Herre
skrifar: „Atorka Gregors IX. og hertogans í
Feneyjum, Enrico Dandolo, á efri árum, en
þeir voru samtíöa í hálfa öld, er dæmi um
líffræöileg furöuverk á miðöldum." Dand-
olo varö hertogi 85 ára gamall og var
foringi fyrir þeim her krossfara, sem vann
og rændi Konstantinópel 1204. Þá á hann
aö hafa verið oröinn 97 ára gamall. Þó er
þaö nú ekki alveg víst. Því aö fæöingarár
Dandolos er jafn óvisst og málarans
Tizians, sem sagöur er hafa veriö orðinn
nær 100 ára, þegar hann varö fórnarlamb
farsóttar, en haföi veriö sístarfandi fram að
því. Þaö var áriö 1576. En enginn vafi er á
því, aö Tizian hafi verið meö fulla starfs-
orku milli sjötugs og níræös, eins og þeir
voru á þessari öld Pablo Picasso og Oskar
Kokoschka.
Þegar Goethe varð sjötugur, sagöi hann
í bréfi til Boisserée: „Aldur minn og heilsa
leyfa enga áhættu framar. Ef maöur ætlar
aö lifa áfram, þá veröur aö halda sig aö
siöum og venjum. Karlsbad reyndist mér
svo vel í fyrra, aö ég er ákveöinn í því frá
meira en einu sjónarmiði aö fara þangaö
aftur í yor.“ En svo fór hann næst sér til
hressingar til Marienbad, og þar varö hann
ástfanginn í síðasta sinn (af Ulriku von
Levetzow). Og á þeim næstu tólf árum,
sem hann lifði, skrifaöi hann og fullgeröi
fjölda verka, þar á meöal seinna bindiö af
„Vilhelm Meister", „Faust ll“, síöasta hlut-
ann af „Skáldskap og sannleika" og
annaöist útgáfu á bréfum þeim, sem fóru á
milli hans og Schillers.
En þetta voru ekki ný verk, heldur öllu
fremur hiröing uppskeru. Og svipaö á
einnig viö um Leopold von Ranke, hinn
mikla frumkvööul á sviöi sagnfræði. Hann
hóf aö rita „Mannkynssögu" sína 85 ára
gamall! „Ég hef alltaf hugsað mér,“ skrifaöi
hann Bismarck 1877, “aö sagnfræöingur
yröi að vera gamall. Hann veröur aö lifa og
vera í návist viö heildarþróun mikils
tímabils til aö vera fær um aö dæma um
fyrri tíma.“ Ranke átti þá fimm og hálft ár
ólifað, og á þeim tíma skrifaði hann og gaf
út níu bindi mannkynssögu sinnar, sem var
4500 prentaöar síöur! Eftir lát hans voru
gefin út þrjú bindi í viöbót af því, sem hann
lét eftir sig.
George Bernard Shaw var sjötugur,
þegar hann hlaut Nóbelsverðlaunin. Tíu
árum áöur haföi hann skrifaö í bréfi til vinar
síns: „Ég er oröinn gamall og lúinn." En
hann hélt þó áfram aö lifa og starfa
ótrauður og bjóst ekki einu sinni viö dauöa
sínum þegar hann bar aö fyrir slys. En
Shaw haföi eitt sinn sagt: „Maöur á aö vera
aö læra fram til 100 ára aldurs, sinna
störfum sínum milli 100 og 200 og draga
fyrst ályktanir sínar eftir aöra öldina."
—Svá— úr „Die 2eit“.
Sverrir Norland
Vísur Siguröar frá Katadal
Siguröur Jónsson var fæddur áriö 1888,
bjó fyrstu búskaparár sín á Tjörn á
Vatnsnesi, síðar á Ásbjarnarstöðum og
síöast í Katadal og hefir veriö kenndur viö
þann bæ. Siguröur lést áriö 1945, þá 57
ára aö aldri.
Sigurður var hagyröingur góður og eru
margar af vísum hans í minnum manna enn
í dag.
Ég ætla hér aö fara meö örfáar vísur eftir
Sigurö, en Siguröi kynntist ég sem ungur
maöur, var hann tíöur gestur á æskuheimili
mínu, Ytri-Kárastööum, gisti þar jafnan, er
hann átti leiö í kaupstaö hingaö til
Hvammstanga. Hlakkaöi ég gjarnan til er
von var á Siguröi, svaf hann jafnan í
herbergi meö okkur strákunum, og finnst
mér alltaf, þegar ég hugsa um þá daga, aö
í strákaherberginu hafi hann átt heima, aö
hann hafi veriö strákur, í jákvæöri
merkingu, þar til yfir lauk.
Fyrstu vísurnar, sem ég les orkti Sigurð-
ur um veturinn 1920, sem mun hafa oröið
mörgum bóndanum hér um sveitir erfiður:
Hefur skæður vetur vald
veöra æöi stýrir.
Vefur klæöi, fannafald,
Fögur gæöi rýrir.
Hlýju banna hretin köld,
heyiö manna þrýtur.
Dæmin sanna, sauöafjöld,
sultinn kanna hlýtur.
Get ég, ýta glatist auöur,
gagnar ei nýta vorsins þráin,
fönnin hvíta hylur hauöur,
helst til lítiö sér á stráin.
Og á eftir vetri kemur vor, en um vorið
kveður Siguröur:
Fjöllin hæru fella traf,
fitlar blær í runni.
Jöröin grær og grænkar af
geislanæringunni.
Sólin bæöi landi og lá
Ijósa slæöu gefur.
Lækir flæða lindum frá
Ifkt og æöavefur.
Þegar faömar fjöllin há
fyrstí sólarbjarminn,
breiöu krónublómin smá
birgja næturharminn.
Þá eru vísur um rauöan hest er höfundur
átti, en Siguröur var hestamaöur góöur og
Rauöur afrekshestur:
Þegar Roöi rænustór
rennur troöinn völlinn,
líkt sem gnoð um Kembingskór
kljúfi boöaföllin.
Viö ei stendur fótafrár,
frosnar lendur særir.
Góöu kenndur, happahár,
hugann endurnærir.
Hreysti og fráleik heldur svo
hann á fáa maka,
þá sem ára-tugi tvo
talið fá til baka.
Þennan klárinn mest ég met
mettan þori hreinu.
Tuttugu ára, tók hann fet
tólf, í skrefi einu.
Siguröur átti rauöblésótta hryssu, af-
buröa hross aö fegurö og léttleika. Hann
lánaöi Blésu, stúlku, sem aö ferö lokinni
kvaöst mundu borga honum vel, því unun
heföi veriö aö sitja á hryssunni. Þá varð
þessi vísa til:
Vefjan nála, ei veröa mér
víst aö táli gjöldin,
ef þú málar mynd af þér
mín á sálar spjöldin.
Sigurður átti rauöskjótta hryssu sem
kölluö var Kúa. Á sumrin datt af henni
ennistoppurinn og varö hún ansi kollót á
aö líta.
Það var á þeim árum þegar stúlkur
geröu mikiö af því aö láta klippa á sig
drengjakoll, sem kallaö var. Siguröur kom
meö hryssuna á bæ í nágrenninu og sagöi
húsbóndinn á bænum eitthvaö á þá leið aö
hún væri í tískunni þessi, og átti þá viö
hryssuna. Þá kvaö Sigurður:
Líkt og hinar merin mín
mikiö þráir sollinn.
Hún er oröin heldur fín
hristir drengjakollinn.
Af ýmsum tilefnum hefir Siguröur ort
eftirfarandi:
Ekki veröur gatan greiö,
getur valdiö meini,
ef aö hver á annars leið
illum kastar steini.
Hver einn þarf að hafa friö
hann þá hvílir dáinn.
Hafna skalt þú hrædýrssiö.
Hættu aö bíta náinn.
Reynslu margra og raunir jók,
aö reynast sór í engu tryggur
er aö vera eins og bók,
sem opin fyrir hverjum liggur.
Horfin gleöi öll er oss
ei sé téöan bata.
Slæmt er veóur, hungraö hross,
heldur freðin gata.
Þeir sem tjá aö þrifleg drós
þungan kveiki harminn
sumir ættu aö sjá viö Ijós
sinn í eigin barminn.
Böl er sveinum biö og hik
best í leyni gengur.
Þetta eina augnablik
ætti að treinast lengur.
Ekki kyssa mey óg má
mór er skylda aö baki.
Aöeins njóta ylsins frá
einu handartaki.
Mörgum óar meina fár,
meyja sóast tryggöir.
Aldrei gróa sumra sár
sem aö prófa brigöir.
Oft og tíðum á ég biö
auös hjá blíóu spöngum.
Þar má stríöa vonin viö
verstann kvíöa löngum.
Þó um lýöi lastaskraf
látir tíöum hljóma,
heiður nýóir öörum af
ei þig skrýöir sóma.
Eftir aö hafa hlýtt á eldhúsdagsumræöur
í útvarpinu orti Siguröur:
Berst mér aö eyrum öfga oröaflaumur
ákaft er flutt, því tíminn reyníst naumur.
Hugsjónir engar, hatur nóg og blekking,
háróma skraf, en vantar ró og þekking.
Best fyrír lýði, er brýnt meö stórum oröum,
breyta og færa allt úr róttum skoröum.
Ábyrgöarleysi í öllum sínum störfum,
eygja ei mun á kröfu og sönnum þörfum.
Og aö lokum:
Þó veröld breiöi véla bönd,
vandi eyðist kífsins,
Guös þig leiöi gæskuhönd
grýttu á skeiöi lífsins.
13