Lesbók Morgunblaðsins - 08.05.1982, Blaðsíða 12

Gústaf Svtapríns
— höfundur lagsins Sjungom studentens Igckliga dag
18. marz 1852 söng stúdentakór í Upp-
sölum í fyrsta sinn opinberlega: „Sjungom
studentens lyckliga dag“, og síðan hefur sá
söngur yljað ungum og gömlum stúdentum
um hjartarætur hundrað og þrjátíu vor.
Það á að syngja og skrifa „sjungom", en
ekki „sjung om“, því að það á að lofa, hylla
eða lofsyngja hinn Ijúfa dag samanber
næstu Ijóðlínu: „látom oss fröjdas i ung-
domens vár“, ef menn vilja viröa hinn upp-
runalega texta.
Þegar litið er í söngbók og forvitnast um
höfund þessa lags, þá er nafn hans næsta
óvenjulegt í slíkum bókum: prins Gustav.
En hver var hann þessi prins, hvers konar
maður var hann og geröi hann eitthvaö
fleira merkilegt en þetta lag?
Því skal nú freistað aö svara hór og byrj-
að að gömlum og góðum íslenzkum sið aö
greina frá því, hverra manna hann var,
enda má fastlega búast viö því, aö flestir
íslendingar kannist við ýmsa úr ættum
hans.
Faðir hans var Óskar 1. Svfakonungur,
en afi hans Karl 14. Jóhann, sem var ætt-
faðir núverandi konungsættar í Svíþjóö og
hét áður Jean Babtiste Bernadotte. Hann
var marskálkur hjá Napóleoni, keisara,
þegar honum var gert það boö að veröa
krónprins í Svíþjóð. Kona Bernadottes,
marskálks, og því amma Gústafs var
Désirée, sem margir kannast viö af ævi-
sögu hennar, sem lesin var í útvarpinu hér
endur fyrir löngu, en hún var trúlofuð
Napóleoni um tíma. En með því að kvæn-
ast Désirée varð Bernadotte svili Jósefs,
bróður Napóleons, sem þvi varð mágur
ömmu Gústafs, prins.
Móöir Gústafs hét Jósefína Maximilíana
Eugenía Napóleona. Faöir hennar var
Eugéne de Beauharnais, sem var stjúpson-
ur Napóleons, þar eð hann var sonur Jós-
efínu, drottningar hans. Hún hafði misst
fyrri mann sinn, Alexandre de Beauharnais,
hershöfðingja, með sviplegum hætti, þar
sem hann var hálshöggvinn 1794. Napó-
leon var stjúpbörnum sínum góður faðir,
og þau mátu hann og virtu. Afa Gústafs,
prins, gerði hann að hertoga af Leuchten-
berg, fursta af Eichstatt og varakonungi
Ítalíu — og svo loks að kjörsyni sínum árið
1807. Og það sama ár eignaðist hinn ný-
orðni kjörsonur dóttur, Jósefínu, sem varö
móðir Gústafs. Napóleon veitti litlu telp-
unni tignarheitiö prinsessa af Bologna og
hertogaynja af Galliera ásamt eignarrétti
að höllinni í Bologna og landareigninni
Galliera. Móðir stúlkunnar var Ágústa Am-
alía, dóttir Maximilíans 1. Jósefs, konungs
í Bayern, og þar sem ætt hennar má rekja
til Gústafs Vasa, tengist núverandi kon-
ungsætt Svía hinni gömlu í gegnum móöur
Gústafs, prins.
Hinu stjúpbarni sínu, Hortense de Beau-
harnais, var Napóleon einnig góöur. Hann
gifti hana Loðvík Bonaparte, bróöur sínum,
sem hann gerði að konungi í Hollandi.
Þeirra sonur var Napóleon þriöji, Frakk-
landskeisari, sem því var bróöursonur
Napóleons mikla. Og þó! Eftir alla ættfræð-
ina get ég ekki stillt mig um að gera hér
athugasemd, eins og oft tíökast, þegar
ættir eru raktar. Ég hef það síöast úr
sænskri bók, sem heitir „Furöulegar stað-
reyndir" og kom út fyrir nokkrum árum, að
talið sé, að Napóleon 3. hafi veriö sonur
elskhuga Hortense, stjúpdóttur Napóleons
1., de Flahaut, sem aftur var, ef svo má
segja, opinber launsonur Talleyrands, hins
slynga og gáfaöa utanríkisráöherra Napó-
leons. Þannig eru áhöld um það, hvort
Napóleon 3. hafi verið nokkuö skyldur
12
Napóleoni mikla, en hann er þó allténd
skyldur Gústafi, prins, því að hann var son-
ur afasystur hans.
Þá hefur að nokkru verið frá því greint,
hverra manna hann var, höfundur lagsins
„Sjung om studentens lyckliga dag“, og er
þá komið aö honum sjálfum.
Frans Gustav Oscar, erföaprins Svíþjóö-
ar og Noregs og hertogi af Upplöndum,
fæddist 18. júní 1827 í Haga höll, sem er í
miklum og fögrum garði, sem Bellmann
hafði lofsungið nokkrum áratugum áður
(„Fjáriln vingad syns pá Haga“). í tilefni af
hinni vel heppnuöu fæðingu Jósefínu,
krónprinsessu, var þegar sama dag haldin
þakkarguösþjónusta í Haga höll, þar sem
biskupinn og sálmaskáldið góöa, Wallin,
prédikaöi með miklu málskrúöi aö þeirra
tíma hætti viö slík tækifæri. Hann sagöi
meöal annars: „Gústaf, borinn í skauti
brosandi náttúru, blundandi í vorsins
blómavöggu, kysstur af vorsins blíöa blæ,
þú með hið elskaða nafn. Safnaðu um þig
snillinni, listunum, sálargöfginni: talaöu
máli þeirra, vertu vernd þeirra.“
Þrátt fyrir orðskrúðið má segja, að þetta
hafi verið allspámannlega mælt. Vissulega
gat enginn fæðst i ríkinu til betri aðstööu til
að njóta hæfileika sinna, en það var ekki
eingöngu vegna veraldarauðs og tignar,
heldur engu síöur vegna áhuga foreldranna
á menntun og listum. 6 ára gamalt var
þetta fegursta barn, sem til var, meö ynd-
islegu, gáfulegu augun bláu og dökka, lið-
aða hárið, sett til mennta. Honum voru aö
sjálfsögöu fengnir beztu kennarar, sem
kostur var á þeim tíma, en svo lánlega vildi
til, að margir þeirra voru svo færir í sínum
greinum, að nöfnum þeirra er haldiö á loft
enn í dag. Á næstu árum nam Gústaf heim-
speki, sagnfræöi, norsku, því að hann var
einnig erfðaprins Noregs, söng, hljóðfæra-
leik og tónsmíðar og svo kristin fræði af
biskupnum.
Hann hafði fallega, bjarta rödd, næmt
eyra og óvenju glöggan skilning á tónlist.
Eftir að hann komst úr mútum, hafði hann
háa, hljómfagra tenórrödd. Óskar, faöir
hans, var mjög söngvinn og hljómnæmur,
og hið sama var að segja um alla syni hans,
en þeir voru fjórir prinsarnir. Elztur var
Karl, er síöar varö Karl 15., þá kom Gústaf,
síðan Óskar, er seinna varö Óskar 2., og
loks Ágúst, prins. Oft var því tekiö lagið á
þessu heimili og konunglega sungið. Mest-
ar mætur höföu þeir, eins og þjóðin öll á
þeim tíma, á lögum Ottós Lindblad, en
meöal þeirra var lagið, sem íslendingar
syngja viö kvæði Jóns Thoroddsens: „Vor-
ið er komiö og grundirnar gróa.“
í október 1844 ríkti mikil eftirvænting í
Uppsölum. Von var á tveim ungum prinsum
í hóp stúdenta þar. Þetta var þó sögulegri
viðburður fyrir háskólabæinn en nokkurn
getur hafa grunað. Að vísu ekki hvað nám
og vísindi snerti, en það er fleira, sem gildi
hefur í lífi flestra stúdenta. Ómetanlegt er
allt það, er á heilbrigðan hátt örvar til dáða
og lyftir huga, vekur bjartsýni og gleði.
Það voru látlausir prinsar, sem stigu úr
konungsvagni. Karl, þá nýorðinn krónprins,
18 ára, og Gústaf 17 ára. Síðar skrifaöi
skáldið Böttiger þannig um Gústaf: „Hann
kom ekki til okkar í konungsskikkju eða
með hertogakórónu á höföi. Hann kom
eins og vordagur, sem veit ekki af sinni
eigin dýrð, hreinn og bjartur, með rósir og
söng, allur svo hlýr, geislandi af lífi.“
Þeir bræður skiptu tíma sínum skyn-
samlega á milli alvarlegs náms og gleöi-
stunda. Gústaf hafði mestan áhuga á sagn-
fræði og naut í því efni tilsagnar E.G.
Geijers, prófessors, Ijóöskálds og tón-
skálds, og hann sótti fyrirlestra skáldsins
Atterboms í bókmenntasögu og annarra
merkra manna í lögfræði og heimspeki. En
margar stundirnar átti hann við píanóiö, oft
einn við tónsmíðar eða hann lék fyrir aðra,
sem hann var óspar á. Af öllu má sjá, að
hann hefur verið öðrum til fyrirmyndar í
námi og skemmtunum. Áhugi hans á tónlist
og söng hafði mikil áhrif á stúdentalífið í
Uppsölum og þeirra gætti um áratugi, því
aö fleiri uröu til þess en hann aö láta eftir
sig stúdentasöngva, sem áttu eftir að vera
sungnir um langa framtíö og eru margir
enn í dag.
Samkomustaður helztu listamanna og
andans manna í Uppsölum þá var heimili
Geijers í húsi því, sem kallaöist og kallast
enn Geijersgárden. í bréfi til unnusta síns
lýsir Agnes, dóttir Geijers, því þegar prins-
arnir komu þangaö fyrst í heimsókn: „Þeir
drukku te, spjölluðu og hlógu og voru svo
ástúðlegir og blátt áfram, að ég gleymdi
aiveg hágöfginni og fannst þeir bara vera
tveir kátir og geðfelldir stúdentar. Pabbi
lék á als oddi og spaugaöi mikiö viö Gúst-
af, prins, sem er alveg sérlega hláturmildur
... Hann er mjög laglegur og aölaöandi."
Og nokkru síöar skrifar Agnes unnusta
sínum enn: „Hann kom til að sýna pabba
lag, sem hann hafði samið, en pabbi hafði
látið hann fá textann. Síöan sátu þeir góða
stund viö píanóiö, spiluöu og ræddu sam-
an. Á eftir kom hann inn til okkar mömmu
og sat lengi og spjallaöi viö okkur um alla
heima og geima ... Hann er yndislegur —
svo heill, glaðlyndur og góöur og þar að
auki svo barnslega einlægur og óþvingað-
ur, að það væri ekki hægt annaö en að
þykja vænt um hann. Atterbom kallar hann
„yndisþoktfánn í unglingslíki". Fallegur er
hann óneitanlega, svo að maöur getur, eins
og Thekla segir, orðiö óstyrkur í hnjánum
af því að horfa á hann. Oröið engilfagur er
engar ýkjur, ef átt er við hann ...“
Gústaf, prins, fékk miklar mætur á Upp-
sölum og var þar nokkur misseri, en þó
ekki samfellt. Hann þurfti aö gegna ýmsum
skyldum sem konungssonur. Þannig var
hann einnig látinn stunda nám við háskól-
ann í Kristianiu, sem nú heitir Oslo. Her-
þjónustu þurfti hann einnig að gegna, og
hann var hinn fyrsti meöal sænskra prinsa
til að starfa í ýmsum ráðuneytum og opin-
berum stofnunum til að kynnast starfsaö-
feröum þar. i öllum störfum var hann mjög
nákvæmur og skyldurækinn, þótt hljómlist-
in, söngur og tónsmíðar, ættu hug hans
mestan.
Eftir Gústaf, prins, liggur fjöldi tónsmíða
frá þessum námsárum í víðtækri merkingu.
Mörg laga hans voru meöal þeirra, sem
mest voru sungin i Svíþjóö og víöar fram
eftir 19. öld og sum lengur. Þá samdi hann
einnig polka og valsa, hergöngulög og
sorgarmarsa, þar á meðal einn, sem hann
tileinkaði sjálfum sér. Þaö kemur víöa
fram, aö hann hafi boriö þann grun þungt í
brjósti sér, að hann yrði skammlífur. Þess
vegna hefur hann ef til vill haft næmari
tilfinningu fyrir lífinu, vorinu og dásemdum
þess er flestir aörir. Þegar þessi sonur
vorsins var 19 ára, samdi hann lagið: „Glad
sásom fágeln í morgonstunden/ hálsar jag
váren í friska natur’n."
Þessi fjörugi, ærslafulli og æskuglaði
vorsöngur hefur staöizt allar breytingar á
Óskar I. með son sinn Gústaf. Myndin var tekin í Niirnberg árið 1852. Sennilega er þetta eina
myndin sem til er af Gústafi prins. Hann lést nokkrum mánuðum síðar.