Lesbók Morgunblaðsins - 18.09.1982, Blaðsíða 3

Myndlist í Sovétríkjunum
hefur verið heldur einangrað
fyrirbæri frá því félagi Stalín
& Co. ákváðu, hvað henni
væri fyrir beztu: Að sýna
raunveruleikann — en ekki
eins og hann er — heldur eins
og hann ætti að vera. Þetta
hefur verið nefnt sósíal-
raunsæi og hefur verið í af-
skaplega litlum metum í hin-
um vestræna heimi. Annars
hefur langtímum saman farið
heldur litlum sögum af
myndlistarþróun í Sovétríkj-
unum og helzt að birtar hafi
verið myndir af einstaka
verkum, sem andófsmenn
gegn hinni opinberu stefnu og
„neðanjarðarmálarar" hafa
gert. En einnig þær hafa ekki
vakið verulega athygli; þar er
ekki heldur neinn ferskleiki á
ferðinni. Nýjar hugmyndir
virðast eiga erfitt uppdráttar
austur þar og jafnvel „neð-
anjarðarlistin" svokallaða er
einatt eins og bergmál af ein-
hverju, sem fyrir löngu er
kaupa, setti fram verðtilboð
og sagði kommisörunum á
ljósan hátt, að þeir væru ekki
að verzla við neinn Rockefell-
er. Verðið hefur ekki verið
látið uppskátt, en samningur-
inn gekk í gegn og Ludwig gat
efnt til meiri háttar sýninga
á sovézkri nútímalist á stöð-
um eins og Stadtmuseum í
Köln og Neue Galerie í Aach-
en. Þarna gaf að líta 100 mál-
verk, 450 grafísk verk og 10
höggmyndir.
Ludwig kýs sjálfur að tala
um listaverkin sem „heimild-
ir“ um sovézka myndlist;
sjálfur veit hann full vel að
þetta framlag Rússa til sam-
tímalistar verður lítils metið.
En hversvegna? Vegna
þess að verkin eru yfirleitt
þess eðlis og þeirrar ásýndar,
að sæmilega fróður sýn-
ingargestur sér ekki betur en
þau séu öll frá því fyrir fyrra
stríð. Sumt gæti verið eftir
Chagall eins og hann málaði
framanaf, annað gæti verið
Wladimir Jankilewski læröi í listaskóla aö mála eins og
raunsæismálarar 19. aldar, en fór síöan aö mála abstrakt og
Krúséff kallaði hann smitbera.
orðið alkunnugt á Vestur-
löndum.
Þýzkur iðjuhöldur hefur
gefið bæði sérfræðingum og
almenningi í Evrópu óvenju
gott tækifæri til að meta nú-
tíma myndlist frá Sovétríkj-
unum. Sá heitir Peter Ludwig
og hefur náð að sanka saman
auði með framleiðslu á bolsí-
um og öðru sælgæti, en fyrir-
tæki hans heitir Leonard
Monheim Chocolate Co. Herr
Ludwig er 57 ára og hefur
notað auð sinn um árabil til
að safna listaverkum hvað-
anæva úr veröldinni og eru í
safninu ólíkustu munir, allt
frá miðaldahandritum til
popplistaverka eftir braut-
ryðjendur þeirrar stefnu í
Ameríku, Jasper Johns og
Roy Lichtenstein.
Ludwig hefur átt verzl-
unarviðskipti við Rússa, sem
kaupa af honum bolsíur og í
viðskiptaferðum austur
þangað, hefur hann notað
tímann og litið á hvaðeina,
sem á boðstólum var í mynd-
list. Hann útbjó lista yfir öll
þau verk, sem hann hugðist
eftir Matisse, van Gogh eða
Cézanne. Samt er aðeins ein
þessara mynda máluð fyrir
1950.
Þarna eru dæmi um gljá-
andi sósíalrealisma: Tveir
rússneskir geimfarar eftir
Yuri Koroiyov, sem veitir for-
stöðu sýningarhúsi í Moskvu.
En stór hluti málverkanna er
þó fjarri hinni skyldugu
glansmynd sósíalrealismans
og sýnir manneskjuna í ein-
semd sinni, t.d. „Hús nærri
járnbrautinni" eftir Alexand-
er Petrov, sem sýnir gamla
konu stara út um glugga um
leið og járnbrautarlest þýtur
framhjá.
Ludwig hefur í hyggju að
efna til farandsýninga á þess-
um sovézku „heimildum", en
síðan verður þeim komið
fyrir á sérstöku safni. Eins og
við mátti búast, hafa evr-
ópskir gagnrýnendur farið
hörðum orðum um sýning-
arnar; þeir álíta að verkin
gefi þá fölsku hugmynd, að
sovézk yfirvöld hafi slakað á
klónni í opinberu eftirliti með
því, hvað sé leyfileg list.
„Misskilur
heimur
mig“
Kristján Fjallaskáld
Vm það bil viku eftir að
þessi Lesbók er borin í hús,
var kominn kafsnjór fyrir
norðan í fyrra, svo að ryðja
þurfti vegi, jafnvel í lágsveitum
Eyjafjarðar, þegar fé var ekið
til slátrunar, og auðnaðist ekki
fyrr en um miðjan maí eftir
nýgengnar stórhríðar. Fénaður
var á gjöf fram í júní og þótt
sumarið hafi verið gott með
köflum, hefur veturinn minnt á
sig af og til. Snjóað hefur í fjöll
á frostnóttum, hafísinn lónað
skammt vestur undan og spáð
slyddu, þegar þessar línur eru
skrifaðar 1. september. í sum-
um byggðum verður eflaust
naumur heyfengur og kannski
óþarfi fyrir forsjármenn
bænda að hafa af því þungar
áhyggjur, að of mikið verði sett
á í haust. Sums staðar kemur
það af sjálfu sér, að fé heldur
áfram að fækka. Bændur rísa
ekki undir hey- og fóðurbætis-
kaupum ár eftir ár eins og nú
er komið.
Gamlir menn þykjast vita
það úr sögunni, að í lok aldar
megi búast við verra árferði.
Auðvitað kemur það ekki jafn-
illa við okkur nú og áður. Það
verður enginn hungurmorða
lengur á íslandi. Samt sem áð-
ur fylgja harðindum mikil áfoll
fyrir einstakar fjölskyldur í
þeim byggðarlögum, sem harð-
býíust eru. Sómasamleg lífs-
kjör eru afstæð og samanburð-
ur óhjákvæmilegur þegar met-
ið er hvað sé viðunandi. Á tím-
um hárra vaxta og verðtrygg-
ingar verða áfíillin langvinnari
en ella og við búið, að undir
eftirköstunum verði ekki risið
nema skamma hríð af því að
verðbólgan léttir ekki undir
eins og áður, heldur sígur í.
Þetta er uggvænlegt, af því að
við erum ekki undir þetta búin
og höfum ekki lært að lifa með
því. Þess vegna hlýtur alvarleg
röskun á þjóðfélagsháttum að
fylgja slíkri peningaþróun, sem
m.a. hefur þær afleiðingar, að
skilin milli bjargálna og vef
stæðra annars vegar og hinna
verst settu hins vegar hljóta að
dýpka. Við sjáum þetta líka, ef
við athugum þau skilyrði, sem
ungt fólk hefur nú til að eign-
ast híbýli á frjálsum markaði.
Hvaða möguleika hefur það, ef
úthlutunarmenn félagslegra
gæða í steinsteypu sniðganga
það eða ef það vill einfaldlega
fara sömu leið og foreldrarnir?
Sáralitla, um það höfum við
dæmin, að rösk hjón hafi gefist
upp á miðri leið og erfiðleik-
arnir jafnvel eyðilagt sambúð
þeirra ofan i kaupið. Slíkir
persónulegir harmleikir eru að
gerast allt í kringum okkur.
Þjóðfélagsmein af þessu tagi,
þegar þegnarnir sitja ekki
lengur við sama borð, hlýtur að
hafa örlagaríkar afleiðingar, ef
það fær næði til að grafa um
sig.
Almcnna bókafélagið hefur
gefið út íslenzkt Ijóðasafn í
sex bindum, Kristján Karlsson
bókmenntafræðingur valdi
kvæðin af stakri kostgæfni og
næmum smekk. í úrvalinu eru
margar perlur, sem lítill gaum-
ur hefur verið gefinn. Eitt
þeirra er erindi eftir Kristján
Jónsson Fjallaskáld. Það höfð-
ar sterkt til manns, ef maður
gefur sér tóm til að íhuga þau
' kjör, sem heiðarhúinn varð að
una fyrr á öldum, þeir sem
undir verða í þjóðfélaginu.
Fjallaskáldið var mest lesið
allra skálda um sína daga.
Tungutak þess er alþýðunnar
og engu síðra en listaskáldsins
góða. Ævi þess er sígilt dæmi
um, að sitthvað sé gifta og
gjörvileiki. Erindi Fjalla-
skáldsins er þannig:
Misskilur heimur mig,
misskil ég einnig hann,
sig skilið sízt hann fær,
sjálfan skil ég mig ei;
furða’ er því ei, þótt okkar
hvorugur skilji skaparann.
Erindið ber yfirskriftina
Misskilningur. Hann er í því
fólginn, að menn geti vænst
þess a.m.k. í svo nánu sambýli
sem á Islandi, að einn sé
náungi annars og allir eigi ein-
hverra kosta völ. Nútímamað-
urinn á erfitt með að setja sig í
spor vinnumannsins á Langa-
nesströnd, enda voru örlög
hans svo gjörólík okkar
reynslu sem mest getur verið.
En samt sem áður er einmana-
leikinn jafnsár og áður og víða
ungt fólk, sem líður engu betur
eu Fjallaskáldinu forðum.
tíeiskleikann í orðum þess
skortir vitaskuld hina skáld-
legu dýpt, en beiskjan þarf
ekki að vera minni fyrir það.
Sumarið sýnist ætla að verða
stutt og haustið lofar ekki
góðu. Veturinn hefur kvatt
dyra með svo áþreifanlegum
hætti, að bændur hljóta að búa
sig undir það versta. En það er
ekki aðeins í náttúrunni, sem
það sýnist ætla að vetra
snemma núna. Efnahagsleg
frostnepja er tekin að leika um
þjóðfélagið og horfur á að
kuldinn kunni að bíta áður en
varir. Við höfum tök á að
klæða hann af okkur og
kannski sleppum við með
skrekkinn í þetta sinn. En þá
er að muna að vera betur und-
irbúinn næst. Þjóðfélagið get-
ur ekki frekar en bændur lifað
á hey- og fóðurbætiskaupum til
langframa, safnað eyðslu-
skuldum erlendis og látið
íistnlíu
Halldór Blöndal
3