Lesbók Morgunblaðsins - 18.09.1982, Blaðsíða 12

Valtýr Stefánsson ritstjóri velti því fyrir Thomas Mozley sagöi, að leiðarahöfund- John Thadeus Delane, ritstjóri The Tim-
sér, hvort menn gætu oröið blindir á ar væru eins og tígrisdýr. es.
sjáballi.
Blöð og blaðamenn I
Blýþynnan varð að leiðara
Dr. Guðmundur Finnbogason,
landsbókavörður, vildi kalla
blaðamenn sjála, af því að þeir
„sæju“ fyrir almenning það sem
væri að gerast umhverfis þá og
um heim allan. Guðmundur
hafði séð í nokkra daga auglýs-
ingar í Mbl. um væntanlegt
pressuball, og málleysan gekk
fram af honum. Kallið ballið
sjáball og bláðamennina sjála,
sagði hann. Valtýr Stefánsson
ritstjóri var ekki lengi að grípa
þetta á lofti og fór „að velta því
fyrir sér,“ hvort menn gætu orð-
ið blindir á sjáballi.
Raunar voru „veltur“ Mbl. á
allra vörum þessi árin, Mogginn
„velti fyrir sér“, og aðrir tóku
undir, „hvort sköllóttir menn
gætu vitað eitthvað upp á hár,
hvort menn, sem sneru bökum
saman samhryggðust, hvort
hungurmorða menn væru saddir
lífdaga, hvort silfrið, gefið kær-
ustunni væri skotsilfur" og öðru
í svipuðum dúr. Valtýr birti
þessar veltur í sérstökum smá-
letursdálki, sem hann kallaði
„úr daglega lífinu". Efnið í
„daglega lífið“ var heyjað úr
ýmsum áttum, einnig bárust
uppástungur um velturnar
næstum af öllu landinu.
Snögg umskipti
Fyrsta „sjáballið" 1940 þótti
setja svip á bæinn. þar var dr.
Guðmundur einn af ræðumönn-
um, en hann var vissulega einn
snjallasti ræðumaður, sem þá
var uppi. Ballið þótti okurdýrt,
25 kr. á mann, og þarna var
samt boðið upp á dýrindis fjór-
réttaðan kvöldverð, með undir-
leik sjálfs dr. Urban, og doktor-
inn stjórnaði einnig tvísöng úr
óperettunni „Brosandi land“.
Bjarni Asgeirsson alþm. fór með
þingvísur og Brynjólfur Jóh.
söng gamanvísur. En með þessu
pressuballi átti auk þess að hefj-
ast nýr þáttur í sjálfu þjóðlíf-
inu. Framvegis var ætlast til að
forsætisráöherrar landsins
flyttu jafnan stefnuskrárræður
sínar á ársfagnaði blaðamanna.
Þarna flutti Hermann Jónasson
forsætisráðherra sína ræðu og
(næstum ótrúleg!) niðurstaða
hans var þessi: „Eg held að
nokkrir örðugleikar verði á
stjórnarsamvinnunni og viður-
kenni að fram kunni að koma
mál, sem valda kunni samvinnu-
slitum, en held þó að þingið
verði stutt og stjórnarsamvinn-
an haldist." Þetta var árið 1940.
Sjáballið stóð í fulla tíu tíma
og um það leyti, sem menn
hugðu til heimferðar kl. 5 um
morgun, bárust inn á dansgólfið
tíðindi, sem vöktu mikinn fögn-
uð, en höfðu líka í för með sér að
viðstöddum blaðamönnum var
ekki til setunnar boðið. Fiski-
bátur, sem dögum saman hafði
verið talinn af, kom óvænt fram
suður í Grindavík. Um hádegi
næsta dag spurðist til a.m.k.
eins blaðamanns, Valtýs Stef-
ánssonar ritstjóra, suður með
sjó, þar sem hann var búinn að
skrifa upp sögu sex sjóhraktra
skipverja, heimtra úr helju.
Níu sendiherrar
Haustið áður, í ágúst 1939, fór
nokkur oröstír af gamla blaða-
mannafélaginu fyrir að útvega
þjóðinni níu sjálfskipaða sendi-
herra í Kaupmannahöfn. Þetta
gerðist með þeim hætti, að fé-
lagið bauð til tíu daga bílferðar
um landið, til Þingvalla, Akur-
eyrar, Mývatns, síldarævintýris
á Siglufirði og kaldranalegrar
Kaldadalsófærðar, níu dönskum
ritstjórum frá Kaupamanna-
höfn, eyjunum og Jótlandi með
þeim árangri að ritstjóri Poli-
tikens, Gunnar Nielsen, lýsti því
yfir í ferðalok, „að vitað væri að
Islendingar ættu aðeins einn
sendiherra úti í heimi, en upp
frá þessari stundu ættu þeir
tíu“. En hér kom strik í reikn-
inginn. Einmitt sama daginn og
gestirnir komu utan af landi til
Reykjavíkur, komst heimurinn í
uppnám út af því að Stalín og
Hitler höfðu gert með sér
bandalag. Upp frá þeirri stundu
hugsuðu dönsku ritstjórarnir
um það eitt að komast heim, áð-
ur en stríðið skylli á. Um tengsl
við Danmörk hefir ekki verið að
ræða síðan, þannig reyndi aldrei
á tíu sendiherrana nýju.
Ekki tókst heldur vel til um
„sjálana". Nafnið festist aldrei í
tungunni. Víðar en á Islandi
hefir menn greint á um hvaða
heiti hentaði blaðamönnum. I
Englandi kalla menn sig ýmist
journalista eða newspapermen,
en í Ameríku bara newspaper-
men. Amerísk kona, sem skrif-
aði í The Times, kvaðst heldur
vilja láta kalla sig newspaper-
woman, heldur en „dömu“
journalista. Samt verður sá sem
þetta ritar að láta í ljós þá skoð-
un, að Elín Pá í broddaskóm og
fjallagalla sómdi sér vel undir
heitinu „lady journalisti".
Mynd hefir verið dregin upp
af blaðamönnum, eins og þeir
gerast bestir. Wickham Steed,
ritstjórinn frægi (Manchester
Guardian), segir í bók sinni
„Trhough Thirty Years“: „Góðir
blaðamenn þurfa að hafa dregið
að sér og melt alla speki forn-
aldar, heimspeki nútímans,
þekkingu vísindamanna, allt
sem máli skiptir í efnahags-, fé-
lagsmála- og stjórnmálasögu
eigin þjóðar, þurfa að geyma
þetta í brjósti sér og leiða síðan
á leiðinni úr ensku
í íslenzku, en leið-
arar eru daglegur
höfuðverkur á
blöðum og sú var
tíð, aö Arni frá
Múla púaði úr heil-
um pakka af Mary
Blossom yfir leið-
ara blaðsins.
Eftir Pétur Ólafsson
fram í dagsljósið það sem millj-
ónir lesenda vilja heyra í hæfi-
legum smáskömmtum." Ekki
svo erfitt! Ekki má gleyma
„töfragrip“ blaðamannsins, sem
annar frægur Breti, Blumen-
thal, ritstjóri, vekur athygli á:
„Blaðamaður er sá, sem aflar
frétta, undirbýr þær og birtii;,
hann er hornsteinn sjálfrar
blaðahleðslunnar, og fréttablað
án töfragrips hans, er vonlaust
og dauðadæmt."
„Skringilegt," mun margur
segja, er hann heyrir eina skýr-
ingu af mörgum á orðinu „leið-
ari“, forustugrein. Þetta er
dregið af enska orðinu „lead“,
segja sumir, sem útleggst blý.
Fram til allra síðustu ára var
allt blaðaletur blýletur. Eitt
sinn tóku menn upp á því að
setja sérstakar blýþynnur á
milli línanna í forustugreinum,
til að auka línubilið og gera með
því þessar sérstöku greinar
meira áberandi heldur en aðrar
greinar á sömu síðu. Þær urðu,
ef svo má segja, hvítari en ann-
að lesmál. Þannig varð enska
orðið „leader" til. Um leiðara
breskra blaða segir Clarendon
lávarður: „að þeir móti, berg-
máli og leiðbeini — allt í senn —
almenningsálitinu í Englandi".
Mozley, klerkur og leiðaraskrif-
ari, bjó til þessa líkingu: „Það
kann að taka aðeins tvær til
tvær og hálfa klukkustund að
skrifa forustugrein, en hins ber
líka að gæta, að leiðaraskrifar-
inn er allar aðrar stundir eins
og tígrisdýr, tilbúið að stökkva."
Um eitt skeið skrifaði Árni frá
Múla leiðara í Mbl. Hann settist
jafnan við skrifborð sitt kl. 5
síðdegis og hafði lokið verki kl.
sjö til hálf-átta. En vitað var að
hann kom alltaf rækilega undir-
búinn. Til gamans mætti segja
frá því, að erfitt reyndist stund-
um að finna hann í öllu reykhaf-
inu, er hann hafði oft púað heil-
an May Blossom pakka á þessari
stuttu stundu. Óhætt er að segja
að leiðari Árna — svo einn sé
nefndur — um „hægra brosið“,
„hafi mótað, bergmálað og leið-
beint" — allt í senn — almenn-
ingsálitinu á íslandi á sínum
tíma.
Lífsreglur
Harðar kröfur eru gerðar til
blaðamanna og margir hafa
glímt við að setja þeim lífsregl-
ur. Kunnar eru lífsreglur
Willmotts Lewis, bornar fram í
erindi, fluttu við Yale-háskól-
ann i Bandarikjunum:
1) Taktu vinnu þína alvarlega,
en aldrei sjálfan þig.
2) Hafðu hugfast að engin lausn
fæst á vandamálum þjóða sam-
stundis.
3) Gleymdu því ekki, að í 99 til-
fellum af hundrað er ekki verið
að deila um rétt eða rangt, held-
ur rétt eða rétt, og iðulega eru
þeir, sem hafa langar útskýr-
ingar á takteinum, að undirbúa
jarðveginn fyrir þá, sem ærnar
afsakanir nota.
4) Minnstu þess einatt, að for-
dómar eru óheiðarlegir, ekki síð-
ur þeir, sem reistir eru á þjóðar-
stolti en aðrir.
5) Varastu óþarfa fjálgleik,
einnig innibyrgða gremju, því að
í bestu málefnum jafnt sem hin-
um verstu er illt og gott tvinnað
saman.
6) Sé þér illa við einhvern mann
eða þjóð, eru þúsund líkindi til
að feillinn sé þinn, en ekki
náungans.
7) Vertu við því búinn að hið
góða eða hið vonda gufi upp,
þegar nánar er að gætt.
8) Beiðstu þess á hverju kvöldi,
að svokallaðar heildarniðurstöð-
ur eða rökréttar ályktanir beri
ekki ofurliði það sem raunveru-
lega er að gerast.
9) Vertu við því búinn að ann-
arleg áhrif reyni að trufla
sjálfstæða hugsun þína, og þar
eru hættulegastar skýringarnar
sem líklegastar virðast.
10) Vita skaltu að ættjarðarvin-
ir, sem halda því fram að konur
í þeirra eigin landi séu skírlífari
og stjórnmálamennirnir vitlaus-
ari en í öðrum löndum, hafa
rangt fyrir sér í hvorutveggja og
eru sennilega rangsnúnir í öllu
öðru.
„Kænskubrögð“
og snilli
Víkjum nú snöggvast að
heimsfrægum enskum blaða-
manni, sem talinn var öðrum
12