Lesbók Morgunblaðsins - 18.09.1982, Blaðsíða 13

blaðamönnum fremri í
„kænskubrögðum atvinnugrein-
arinnar". Afrek hans á heims-
friðarþingi í Berlín árið 1878 er
talið „til sígildra sagna í annál-
um blaðamennskunnar". Að
þessu sérstaka afreki verður
vikið í annarri grein, þar sem
einnig verður fjallað um við-
skipti dr. Gríms Thomsens og
konunglegs ensks leyndarskjala-
varðar. Blaðamaðurinn hét de
Blowitz og var útsendur frétta-
ritari Lundúna-Times.
Eitt sinn árið 1874 var de
Blowitz staddur í París ásamt
aðalritstjóra blaðs síns, Delane.
Saman fóru þeir á þingfund í
Versölum og hlýddu þar á langa
ræðu, sem öldungurinn Thiers
flutti. Engar ráðstafanir voru
gerðar á þeim tímum til að
koma fregnum af þingfundum í
Frakklandi með hraði til Lond-
on. Ritstjórinn sagði við blaða-
manninn, er þeir skildu á braut-
arstöðinni í París: „Alveg væri
dásamlegt, ef okkur hefði auðn-
ast að birta þessa ræðu í blaðinu
á morgun.“
Síðan heldur de Blowitz
áfram: „Varla var Delane horf-
inn sjónum, er snarvitlaus
hugmynd greip mig. Þarna stóð
ég og reyndi aðferð, sem ég
hafði stundum notað áður og
nota enn. Ég lokaði augunum og
reyndi af öllum sálarkröftum að
kalla fram í hugann myndina af
Thiers í ræðustólnum. Ég hafði
hlustað með athygli á hvert orð
sem hann sagði, og nú fannst
mér eins og ég gæti heyrt hann
tala. Ég fór umsvifalaust á sím-
stöðina í Rue de Grenelle, fann
Dálkarnir í Times voru langir og hvorki fyrirsagnir né myndir til
aö rjúfa þá.
þar tóman símaklefa og ritföng
og beitti upprifjunaraðferðinni.
Ég lokaði augunum, sá og
heyrði, opnaði þau aftur og
skrifaði. Þarna skrifaði ég alla
ræðu monsjörs Thiers og hún
var jafnóðum símsend til Lond-
on.
Næsta dag þegar Delane rit-
sjóri opnaði blað sitt, sá hann
þar tvo og hálfan dálk (og dálk-
arnir í Times voru langir!) með
ræðu sem hann hafði hlustað á í
Versölum síðdegis daginn áður.
Svo að vikið sé aftur að lífs-
reglum blaðamanna, þá er ein
gullvæg og hún er sú að jafnan
skuli gæta hófs í meðferð á upp-
lýsingum, sem fengnar eru hjá
öðrum. Á þessum árum var de
Blowitz eitt sinn staddur i
knattborðsstofu franska utan-
ríkisráðherrans Decazes greifa,
er komið var með símskeyti til
ráðherrans. Eitt skeytið virtist
setja Decazes öldungis'úr jafn-
vægi: „Veistu hvað ég er að
heyra?“ sagði Decazes. „Derby
(breski utanríkisráðherrann)
var að kaupa af Ismail (höfð-
ingja Egypta) 200.000 hlutabréf
í Suez-skurðinum. Hann hefir
reynt með öllum hugsanlegum
ráðum að halda þessu leyndu
fyrir okkur. Þetta er hneisa.
England er með þessu að taka
skurðinn í eigin hendur. Ég bið
þig að segja frá þessu og bæta
því við að ég hafi heitið því að
Derby skuli fá þetta borgað ...“
de Blowitz kveðst undir eins
hafa gert sér grein fyrir hvílík
feiknar áhrif fregn þessi myndi
hafa um alla heim, og einnig
verða til stórfellds ávinnings
fyrir hann sjálfan og blað hans.
Hann greip til pennans, en hik-
aði. „Ég sá fyrir mér utanríkis-
ráðherra Frakklands og Bret-
lands í hnakkarifrildi og einnig
meinbægni og illgirni annarra
ráðherra, sem hjá stóðu og
reyndu að eitra andrúmsloftið.
Ég lagði pennann frá mér og fór
heim.“
Daginn eftir var de Blowitz
kvaddur í franska utanríkis-
ráðuneytið. „Decazes þreif báðar
hendur mínar og sagði hrærður:
„Þarna sýndir þú að þú ert
sannur vinur ráðherrans —
sannur friðarvinur. Ég mun
aldrei gleyma hvað þú gerðir
fyrir mig — fyrir okkur. Þú
fórnaðir metnaði þínum sem
blaðamaður og lést ábyrgðar-
tilfinninguna ráða. Trúðu mér,
minningin um hið síðara verður
hinni fyrri betri.““
Út úr þessu atviki er kannske
hægt að draga ákveðinn móral,
sem áðurnefndur ritstjóri,
Wickham Steed, orðar þannig:
„Menn í opinberu lífi ættu að
varast að „ala“ blaðamenn á
skoðunum sínum, en hitt er þó
verra er blaðamenn láta duga að
komast yfir fréttir og birta allt,
sem þeir heyra. Þeir ættu að
gjalda líku líkt, gæta jafnan
hagsmuna þeirra, sem sýnt hafa
þeim trúnað, og eins alls al-
mennings, sem þeir þjóna."
Gildir þetta ekki enn í dag?
Næst verður sagt frá afreki de
Blowitz, er hann lék á Bismarck
fursta í Berlín og einnig frá
viðskiptum dr. Gríms Thomsen
og konunglega enska leynd-
arskj alavarðarins.
Af læröum
og leikum
Frá sólarupprás til sólar-
lags heitir minningabók séra
Jakobs Jónssonar f. 1904, kom
út nýlega. Þaðan tek ég þessa
mynd: „Lítil stúlka í þorpinu
hafði veikst, og varð máttvana
í fótum. Heimilið var mjólk-
urlaust. Mamma sendi mig á
hverjum morgni í alllangan
tíma til hennar með mjólk í
fötu. Fyrst var ég harla tregur
til þessara sendiferða, en
smám saman urðu þær mér
einskonar nautn. Svo var það
einn fagran vormorgun, að
móðir litlu stúlkunnar bað mig
að koma til hennar. Það var
glaðasólskin í herberginu.
Móðirin tók veiku stúlkuna
upp úr rúminu og setti hana
fram á gólfið. Þar stóð hún
böðuð í morgunsólinni, ber-
fætt. „Sjáðu“ sagði móðir
hennar. „Hún er farin að geta
gengið, og það er mikið að
þakka mjólkini, sem hún
mamma þín hefur sent henni."
Þetta var dýrleg stund. Dá-
samlegur og hljóður fögnuður
greip mig, og mér fannst nafn
móður minnar ofið inn í birt-
una, sem lék um veika barnið.
Litla stúlkan komst til fullrar
heilsu ...“
Það má skilja það á frásögn
séra Jakobs að slíkar minn-
ingar hafi mótað líf hans og
gefið honum styrk til að pre-
dika.
Foreldrar séra Jakobs og
yngra bróður hans Eysteins
fyrv. ráðherra, voru Jón
Finnsson lengi prestur á
Djúpavogi og kona hans Sig-
ríður Hansdóttir Beck. Hér er
saga úr bókinni, sem nokkuð
mun lýsa séra Jóni:
„Margt fólk var samankom-
ið, þar á meðal þjóðkunnir
menn. Rætt var um daginn og
veginn, en áður en varði barst
talið að landsmálum. Einn úr
hópnum, sem var áhugamaður
og mikilsmetinn, var stórorður
um andstæðinga sína, sem
hvergi voru nálægir. Fleiri
tóku undir. Myndirnar voru
málaðar með sterkum litum og
ekki allir drættirnir sem feg-
urstir á að líta. Faðir minn
hafði setið hljóður og ekkert
lagt til málanna. Hann lét
hvern mæla það sem vildi. En
allt í einu skaut hann orði inn
í: Ég met menn eftir því
hvernig þeir tala um andstæð-
inga sína. — Það varð dauða-
þögn í stofunni." Já, það var
engu likara en viðstaddir
hefðu verið lostnir óþyrmi-
legum kinnhesti. En lesendur
góðir, ekki ætla ég að rekja
frekar efni þessarar bókar.
Séra Jakob hefur alltaf ver-
ið mikill frásagnarmaður.
Hann hefur víða farið, var
ungur prestur í vesturheimi í
nokkur ár meðal íslendinga,
frá því segir hann hér. En
hingað var hann kominn til
starfa á stríðsárunum og hlaut
að hafa töluverð viðskipti við
soldátana hér. Jakob hefur
líka mikið ferðast um heiminn
með vakandi athygli, en mest
hefur hann þó ferðast í hugan-
um og fylgst með stefnum og
straumum í guðfræði og
skáldskap.
Oft hef ég hlustað með
ánægju á þægilega rödd séra
Jakobs í útvarpinu. Stundum
hef ég skrúfað fyrir presta, en
aldrei fyrir hann.
Guðmundur Þorsteinsson
frá Lundi heitir aldraður mað-
ur. Hann hefur töluvert ritað í
blöð og tímarit og þættir eftir
hann verið fluttir í útvarp,
stundum hefur hann gert það
sjálfur. Hann er austfirskur að
ætt, bróðir Guðfinnu skáld-
konu, sem mest ritaði undir
Erlunafni, en er víst ekkert
skyldur eða tengdur Guðrúnu
frá Lundi. Hann hefur mestan
part ævinnar verið sveitamað-
ur, en ekki alltaf á sama stað.
Guðmundur hefur gefið út
þrjár bækur í elli sinni. I einni
eru ljóð, annari þættir um
þjóðhætti og í þeirri þriðju
dulrænar sögur úr eigin
reynslu, vandamanna eða ná-
kunnugra, allar hressilega
vottfestar eins og vísindamað-
ur hefði að unnið. Guðmundur
er góður sögumaður og ritar
gullaldarmál og það er því
gaman að lesa margar af sög-
um hans. En einn stórgalli er
á þessari dularbók hans. Hann
segir ekki hlutlaust frá, heldur
er á ólíklegustu stöðum að
senda þeim tóninn, sem hugs-
anlega eru vantrúaðir eða
jafnvel þeim, sem hafa aðrar
skoðanir eða breyta öðruvísi
en honum gott þykir. Þá lýta
bókina miklar endurtekningar
og sömu setningarnar koma of
oft. Þetta hefði allt mátt laga
með útstrikunum og það gert
bókina margfalt læsilegri, og
þó er þetta í rauninni ágæt
bók.
Mikið af sögunum eru um
svokallaðar andalækningar og
drauma. Gaman þegar sagt er
frá dýrum. Minnisstæðastar
eru mér tvær frásagnir þar
sem hestur og hundur vitja
eigenda sinna í draumi:
Gamall hundur hafði verið
skotinn og hræi hans kastað í
gjótu. Hann kom í draum hús-
bónda síns votur og kaldur. Þá
kom í ljós að legurúm Snata,
eða hvað hann nú hét, hafði
fyllst af vatni. Hundurinn var
svo grafinn á góðum stað.
Annar bóndi átti góðan reið-
hest, sem kominn var á þann
aldur að hann gat ekki lifað
lengur sér eða öðrum til
ánægju. Hann var því færður
til slátrunar, þangað sem stór-
gripum er lógað. Kjöt og há
átti að leggjast inn í kaupfé-
lagið, en haus og ganglimi ætl-
aði bóndi að grafa. En nú tókst
svo illa til, að þegar bóndi kom
að vitja leyfanna, vantaði einn
fótinn, var þó vel leitað. Bóndi
varð að láta sér það lynda og
flutti þetta heim með sér.
Næstu nótt dreymdi hann
hestinn, var hann all dapur-
legur og haltraði á þremur fót-
um. En samt gat hann sýnt
húsbónda sínum, hvar týnda
fótarins var að leita, hafði
hundur komist á blóðvöllinn
og dregið feng sinn á afvikinn
stað. Bóndi gerði sér á ný ferð
í kaupstaðinn, og gat gengið
að fætinum. Gróf hann svo
þetta allt, eins og fyrirhugað
var. Sagan öll. Auðvitað er hér
verið að segja frá því um hvað
sögurnar fjalla, þessar tvær
sem ég nefni, en mín orð gefa
enga hugmynd um frásögn
höfundarins.
Jón úr Vör
13