Lesbók Morgunblaðsins - 01.10.1983, Blaðsíða 4

Barbara Ann Kathe ásamt nokkrum nemenda sinna.
Fjölbreytni og lúsorka
einkenna
bandarískar bókmenntir
Barbara Ann Kathe heitir kona sú, sem í vetur leið var sendi-
kennari í bandarískum bókmenntum við Háskóla íslands. Bar-
bara er forseti enskudeildar St. Joseph’s College í West
Hartford í Connecticut, en kennir að auki enskar og bandarískar
bókmenntir við Columbíu-háskóla í New York. Hún skrifaði
magistersritgerð sína um William Faulkner, sem skóp Yokna-
patawpha-hrepp úr auðlegð eigin akurs, sem Faulkner sagði að
væri á stærð við frímerki en rúmaði þó Compson-, Sartoris- og
McCaslin-fjöIskyldurnar, mann fram af manni, og verður eng-
inn samur maður aftur sem hefur heimsótt þær. Það var líka
William Faulkner sem lét hafa eftir sér í frægu viðtali: „Lista-
maðurinn er hundeltur af púkum... Hann er að því leyti
algjörlega siðlaus að hann mun ræna, slá, betla eða stela frá
einum sem öllum til að ljúka verki sínu ... Fyrr er hann ekki í
rónni. Öllu er varpað fyrir róða: heiðri, stolti, siðprýði, öryggi,
hamingju, — öllu til að geta skrifað bókina. Rithöfundur hikar
ekki við að ræna móður sína ef þess gerist þörf; enda er „Óður til
grísks vasau ótalgamalla kvenna virði.“Þannig jók Faulkner við
rómantíska, goðsögulega ímynd rithöfundarins, en hún er óvíða
eins fyrirferðarmikil íhugum fólks og í Bandaríkjunum, eins og
vikið verður að síðar. Sjálfur var Faulkner hinn siðprúðasti
maður, sem hafði allt sitt á hreinu. En það er önnur saga ...
Barbara Ann Kathe hefur að auki tvær doktorsgráður í bók-
menntum. Fjallar önnur ritgerða hennar um Shakespeare, en
hin um Saul Bellow, landa hennar og Nóbelsverðlaunahöfund,
sem situr við vötnin og skrifar í Chicago. Barbara Ann Kathe
hefur að auki kynnt sér kvennabókmenntir og konur í bók-
menntum og vinnur nú að bók um þá mynd sem dregin er af
nunnunni í enskum og bandarískum bókmenntum. Til verksins
hefur hún hlotið rannsóknarstyrk frá Yale-háskólanum í New
Haven.
Ég hitti Barbðru Ann í húsakynnum enskudeildar Háskóla
íslands við Aragötu í Reykjavík, og við röbbuðum dagstund um
bókmenntir síðari ára í heimalandi hennar — sátum á skrif-
stofu sendikennara í kjallara hússins, en hún er af þeirri stærð
að opna þarf dyrnar af og til svo tveir fái dregið andann þar
inni.
Barbara Ann Kathe
Guðbrandur Gíslason
ræðir við Barbara Ann
Kathe, sem var í vetur
sem leið sendikennari
í bandarískum bók
menntum við Háskóla
íslands.
Tilgangslaust
stríð
— Eftir seinni heimsstyrjöld-
ina komu út í Bandaríkjunum
margar skáldsögur, þar sem
stríðið var sögusviðið og höf-
undarnir lýstu reynslu sinni af
styrjöld og túlkuðu afstöðu
sína til hennar. Nægir að minn-
ast á CATCH 22 eftir Joseph
Heller, THE NAKED AND
THE DEAD eftir Norman
Mailer og FROM HERE TO
ETERNITY eftir James Jones.
Nú eru liðin allnokkur ár síðan
Bandaríkjamenn hurfu af víg-
vellinum í Víetnam, en samt
hafa fáir orðið til að túlka
reynslu þjóðarinnar þar í
skáldsögum sem orð er á ger-
andi. Hvað veldur?
— Þar kemur ýmislegt til.
Stríðið í Víetnam var óvinsælt
meðal almennings í Bandaríkj-
unum. Fólki upp til hópa þótti
það fjarstæðukennt og til-
gangslaust eða var áhugalaust
um það, þannig að orka þjóðar-
innar beindist ekki að Víet-
nam-stríðinu í sama mæli og
gerðist í seinni heimsstyrjöld-
inni. Þetta kann að vera ein
skýringin.
— Nú voru flestir þeirra sem
börðust í Víetnam lágstéttar-
drengir og úr minnihlutahóp-
um, þeir sem sáu engan kost
vænni í þjóðfélaginu en gerast
4
sjálfboðaliðar í hernum. Há-
skólamenn voru eins sjaldséðir
og hvítir hrafnar í þessu stríði.
Kann þetta að hafa dregið úr
endurspeglun stríðsreynslunn-
ar í bókmenntunum?
— Má vera. Bandaríkjamenn
upp til hópa fundu til sektar-
kenndar út af Víetnam-stríðinu,
og reyndu að þegja það í hel eft-
ir að því lauk. Það er ekki fyrr
en nú upp á síðkastið að almenn
umræða um stríðið og hlutskipti
þeirra sem þar börðust hefur
hafist. Svo má ekki gleyma því
að nokkrar góðar kvikmyndir
hafa verið gerðar sem fjalla um
veru okkar í Víetnam.
GelgjuskeiÖ
sjónvarpsins
— Vel á minnst: kvikmyndir.
Eru kvikmyndir og sjónvarp
ekki búin að hertaka frítíma
alls þorra Bandaríkjamanna?
Er bóklestur ekki orðinn sér-
iðja sérvitringa?
— Við verðum að gera okkur
grein fyrir því að tækniþróun og
vísindi herja nú mjög á manns-
hugann, og hóta því að breyta
honum, samfélaginu og náttúr-
unni svo ekki verður aftur snúið.
Marshall McLuhan hefur sagt
að fjölmiðlarnir séu einskonar
framlenging af manninum sjálf-
um, og hann bendir réttilega á
að menningarsamfélag nútím-
ans sé orðið fráhverfara hinu
prentaða máli og láti sjónvarpið
þess í stað mata sig. Það er því
leitt til þess að vita, að tæknileg
þróun sjónvarpsins skuli ekki
hafa átt samleið með menning-
arlegu gildi þess efnis sem það
flytur. Sjónvarpið var orðinn
tæknilega fullkominn miðill
fyrir tveimur áratugum, en það
er ekki enn búið að slíta
barnsskónum hvað efnisval
snertir. Sjónvarpinu hefur enn
ekki tekist að finna sér hæfilegt
hlutverk í þjóðfélaginu. Það sést
á því, að því meiru sem sjón-
varpað er því óánægðari verða
áhorfendur. Rétt er að lestrar-
venjur bandarískra barna hafa
breyst mjög — þau lesa einfald-
lega ekki lengur, og það hlýtur
að vera hverjum hugsandi
manni áhyggjuefni. Áhyggju-
efni vegna þess, að í raun og
veru getur ekkert komið í stað
bókarinnar. Bókmenntir krefj-
ast þátttöku þeirra sem leita á
náðir þeirra og þar er fjallað um
mannlegt eðli og gildi þess, og
síðast en ekki síst um einstakl-
inginn, sjálfið. Það munu alltaf
verða til einstaklingar sem lesa
bækur.
Og til að svara spurningu
þinni beint: bóklestur er ekki
sériðja sérvitringa í Bandaríkj-
unum — þótt margir þeirra séu
hinir mestu bókaormar — held-
ur les þorri fólks í Banda-
ríkjunum bækur dags daglega.
— Hvers kyns er það lestrar-
efni helst?
— Eins og gefur að skilja er
bókasmekkur lesenda í jafn fjöl-
mennu landi og Bandaríkjunum
ákaflega fjölbreyttur. Mjög mik-
ið er lesið um tæknileg atriði og
ýmis sérsvið, vísindaskáldsögur
eru vinsælar, og skáldsögur sem
gera vitsmunalegar kröfur til
lesenda seljast einnig vel. Þá má
ekki gleyma afþreyingarbók-
menntunum, sem firnin öll er