Lesbók Morgunblaðsins - 28.04.1984, Blaðsíða 6

spyrja hvaða spurninga sem er, en það er
einnig frelsi sem felst í því að vera innan
hefðarinnar. Hið akademíska er í því fólg-
ið, að greinar guðfræðinnar, svo sem
sagnfræði, ritskýring og heimspekilegar
spurningar, eru einnig kenndar í öðrum
deildum Háskólans. En forsenda tilvistar
guðfræðideildarinnar er sú, að hún gengur
út frá spurningunni um Guð sem í senn
gildri spurningu og mikilvægri spurningu.
Ella væri hún trúarbragðafræði."
— Voru ekki prestarnir fremur
embættislegir fyrrum?
„Um aldamót voru evrópskir guðfræð-
ingar svo uppteknir af sínum diplómata-
jökkum og hörðu höttum, að þeim stakk
ekki bros á vör. Þeirra vörn fyrir guðfræð-
inni var að viðhalda formlegum tengslum
milli ríkis og kirkju, þ.e. milli guðfræði-
deilda háskólanna og ríkisins. Og þá hætti
guðfræðin að vera gagnrýnin. Hér á landi
var þetta einnig mjög embættislegt, prest-
urinn í diplómat og þéraði alla. Sr. Jakob
braut þetta niður af ásetningi, vildi eyða
embættismannsfasinu. Saga er til af því
þegar sr. Jakob kom til Norðfjarðar, ný-
vígður prestur að sunnan. Súðin lagðist að
bryggju, og sóknarnefndarformaðurinn
bjóst til að fara um borð að taka á móti
nýja prestinum. En þarna stóð þá séra
Jakob í pokabuxum með sixpensara, og
formaðurinn hætti við að taka á móti þess-
um presti. Séra Jakob segist að vísu aldrei
hafa átt pokabuxur né sixpensara, en sag-
an er góð, þótt ekki sé sögulega sönn!“
— Hið þjóðlega er býsna sterkt í
íslenskri kristni?
„Lúther hefur verið ásakaður fyrir að
gera þjóðfélagið veraldlegt. En því var
öfugt farið. Hann vildi helga daglega lífið.
Þess vegna efldi hann hinn kristna ein-
stakling til ábyrgðar. En einstaklings-
hyggjan hertók okkur á 19. öldinni, og þá
dvínaði hið þjóðlega. Daglegir, kristilegir
siðir lögðust af, t.d. borðbænin. Áður sat.
hver með sinn ask, og menn fóru með bæn,
sbr. vers sr. Hallgríms: „Þurfamaður ert
þú mín sál/ þiggur af Drottni sérhvert
mál.“ Þá var sungið til matar, sungið til
ferðar, og siðir voru við kirkjugöngu. Áður
en gengið var til altaris safnaðist fólkið
saman, og hver gekk til síns náunga og
sættist við hann. Á seinni hluta 19. aldar
var farið að hlæja að þessu. Bölvuð
hræsni, sögðu menn. Þá lögðust skriftirn-
ar einnig niður."
— Hvað um rannsóknir í guðfræði-
deild?
„Við erum allir að fást við sömu spurn-
inguna: Um trú og þjóðfélag. Sama spurn-
ingin í ýmsum myndum í hverri grein guð-
fræðinnar: Maðurinn og Guð, lífið og trú-
in.“
— Til þess að þjóðfélagslegt gildi
guðfræðinnar komi fram, held ég að
menn þurfi aö fara að eins og Clemens
af Alexandríu. Þessi mikli guðfræð-
ingur fornkirkjunnar hóf feril sinn
með því að skrifa rit um sið og trú
fyrir ungt fólk.
„Ég hef mikla ánægju af því að halda
námskeið innan safnaðanna. Þar koma
fram margar góðar spurningar. Mér finnst
þetta vettvangur fyrir lifandi guðfræði.
Hinir gömlu skiptu guðfræðinni í þrjár
greinar eftir sviðum þjóðfélagsins: Barna-
lærdómurinn, presturinn í prédikunar-
stólnum og akademísk guðfræði. Þeir
höfðu reglu á hlutunum."
MATTHIAS JOHANNESSEN
Grát ástkæra fósturmold
„ Miör hæddu konur at okkur
þá er vit várum yngri. “
(Egta)
„Og einhvers staöar, þótt enginn vissi hvar, var
heilinn, sem samræmdi alla starfsemina og ákvaö
stefnuna, sem kraföist þess, aö þetta brul fortiöar-
innar skyldi varöveitt falsaö, og hitt gert aö engu . .
fortlöin var þurrkuö út . .. þegar tortiöin hefur veriö
endursköpuö i þeirri mynd, sem þörf augnabliksins
krefst, þá er þessi nýja utgáta fortlöin, og engin
önnur fortlö hefur nokkru sinni veriö til ..."
(George Orwell, Nltján hundruö áttatlu og fjögur.)
„Myndbönd breyta lifsvenjum Fiji-eyjaskeggja
. . . Þeir horfa á allt að 20 Dallasþætti / rykk . . . „Uf
mitt hefur gerbreytzt, ég er hættur aö lesa, hætt-
ur aö tala viö fólk, ég bara drekk og glápi á mynd-
band . . . “ “
(Frétt i Morgunblaðinu)
1
Þegar trúboðinn fræddi okkur um ástandið í Eþíópíu
skildum við loks hvað Lao Tze átti við
með orðunum: að vitur maður þurfi ekki að ferðast
til að afla sér þekkingar og hann þurfi aldrei
að fara frá flutningsvagninum, ennfremur
þessa litlu áminningu: Svo segja vitrir menn
að því meir sem ég stundi afskiptaleysi
að sama skapi komist börnin betur til manns.
Fólk kemst bezt af, sé því lofað að eiga sig.
Og trúboðinn kom með andrúm leirkofans
inn íglæstan sal samverjanna.
2
Við getum margt lært af kynþáttum Afríku, sagði
trúboðinn og bar okkur vitneskjuna um geitur
Eþíópíu, ljón Afríku, bar okkur fréttir af erlendum
þjóðum: Unnt er að þekkja allan heiminn
án þess að koma út fyrir hússins dyr, og hann kom
með Afríku til okkar eins og veganesti langrar
óvissrar ferðar. Marxistarnir banna þeim að eiga biflíu,
sagði hann, svo þeir kaupa tvær, en grafa aðra í jörð.
Andi dalsins deyr ekki. En þeir herjast alla ævi
við púka og drísildjöfla annars lífs, óttast ekkert meir
en eilífar kvalir dánarheima, þar sem öxulgatið
veltir áfram vagni allrar tilveru. Því taka þeir
boðskap Krists með slíkri gleði að ég þekkti ekki
fangaðarerindið fyrr en ég flutti
það inn í leirkofa fólksins í Eþíópíu: til þess að hver
sem á hann trúir glatist ekki, heldur hafi eilíft Hf.
En við getum ekki síður margt af þeim lært, hélt
trúboðinn áfram: einmanáleiki er ekki til í tungum
Eþíópíumanna, en nú sitja orðhagir menn við steðja
og smíða þetta vestræna orð úr leifum hrynjandi menningar.
Samfélag stórra fjölskyldna vekur traust
og öryggi, en baðstofuhlýja leirkofans er okkur
að eilífu glötuð. Tökum hana ekki frá þeim, né gráa
hárið, tákn vizku og þekkingar, en ekki elli og hrörnumir.
Barn er ekki óvelkominn gestur, heldur blessun
ogfögnuður frjósamrar jarðar, einstæð móðir
óþekkt hugtak. Þeir deyja úr leiðindum í sænskum
sjúkraskýlum, en lifa erfiða sjúkdóma af
í leirkofunum umhverfis Jágan og frumstæðan
feldbeðinn og slátra geit á miðju gólfi. Þetta
gætum við lært af Eþíópíumönnum, sagði trúboðinn
og varaði eindregið við vestrænum hagræðingarfulltrúum
marxiskum guðleysingjum, ofstækisfullum múhameðstrúar-
[mönnum
(en þó ekki trúboðum að öðru leyti), svo að þetta
frumstæða umhverfi fagnaðar oggleði megi lifa, en
umfram allt: þetta samfélag órjúfandi tengsla
milli guðs og manna. En því væri þó ekki að neita
að menn sýndu karlmennsku sína í þessu trúverðuga
framandi landi með því að drepa Ijón eða afhenda
væntanlegri unnustu afskornar hreðjar af næsta manni.
Nú eru fá Ijón eftir í Eþíópíu og Iæknar fara
mjúkum höndum um voðasár þessa vilta skógar
og senn færist einmanaleikinn eins og dalalæða
yfir land og þjóð.
3
Að lokinni langri dvöl erlendis koma ungir menntamenn
aftur heim til Afríku, koma heim með flutningsvagninn sinn
og segja: Við erum orðnir hvítir menn undir svörtu hörundi.
Eyjar í hafinu.
4
Óttaslegin horfum við upp á Afríku eins og Egil
blindan og ósjálfbjarga í eldhúsi matselja að Mosfelli
einan og blindan og löngu hættan að vega mann og annan,
þolandi þá niðurlægingu að falla einn saman, þá
niðurlægingu eina sem skáldi og vígamanni er ekki
samboðin: að liggja fyrir fótum þjónustukvenna, mega ekki
baka sig við eldinn og bera harm á hvarma hnitvöllum: Statt
þú upp, segir hon, ok gakk til rúms þíns ok lát oss vinna
verk vár. Egill stóð upp ok gekk til rúms síns.
5
Megi ungir Eþíópíumenn halda áfram að sækja kraft karlmennsku
sinnar í ljónsöskrið!
Svo að einmanaleikinn sæki ekki á kynstofnana
eins oggigt á fúinn líkama.
Svo að þeir verði ekki kviksettir vegna síns gráa
hárs.
Svo að þeirgeti haldið áfram að slátra geit á miðju gólfi
leirkofans.
Svo að sál þeirra verði ekki hvít undir svörtu
hörundi.
Svo að þeir megi halda áfram að standa hver við annars hlið
eins og tré frumskógarins.
Svo að þeir megi lifa í töfrurn og æði sínu,
að land þeirra megi lifa.
6
Að Afríka megi lifa í ljónsöskri, nýslátraðri geit
og gráu hári.
Titill Ijóösins er nafn á skáldsögu eftir Alan Paton.
R
Flestir íslendingar sjá til hafs,
og meginhluti þeirra hefur haft
viðurværi sitt af sjónum a.m.k.
einhvern hluta ævinnar. Fyrr á
öldum voru ungir menn sendir
til sjóróðra úr sveitunum. Nú
búa flestir í þorpum, bæjum og
borgum við sjávarsíðuna. Það er
því ekki að undra þótt skáld
okkar og hagyrðingar hafi mikið
ort um hafið. 1923 safnaði Guö-
mundur Finnbogason lands-
bókavörður saman í allstóra bók
sýnishornum slíks kveðskapar.
Þar leita ég fanga að þessu sinni.
Fyrst draumavísur og stökur
sem enginn veit hver ort hefur:
Er á ferðum engin töf,
ckki er gott að skilja.
Sigli ég yfir sollin höf,
svöl er næturkylja.
Djúpum ofar hættuhyl,
hlaöinn þungum vanda,
samt ég horfi sjónum til
sólarfegri landa.
Reyndist okkur ráöafátt
á Ránar stefnufundum.
Faðmlög hef ég önnur átt
hjá Ytribæjarsprundum.
Eg er á floti út við sker,
öll er þrotin vörnin,
báran vota vaggar mér.
Þú veist hvað notalegt það er.
Aldan freyddi, öidin kveiö,
Ægir reiddi hramminn,
höggið greiddi, hrönnin reið
til heljar leiddi Gamminn.
Undir þvölum unnarstcin
iil er dvöl um nætur.
Og sífeld kvölin söm og ein
að sjá þitt böl, þú grætur.
Þó kólgu vafinn kroppur minn
hvíli á votum beði,
í Ijósaskiptum leita ég inn
og langar í horfna gleði.
Vér höfum fengið sæng í sjó,
sviptir öllu grandi.
Höfum þá á himni ró
hæstan guð pn'sandi.
Fer ég djúpt í fiskageim
fjærri hringasólum.
Þó ég sé dofinn dreg ég mig heim
til dóttur Narfa á Hólum.
Gagnslaus liggur gnoö í laut,
gott er myrkrið rauða.
Halur fer með fjörvi braut.
Fár er vin þess dauða.
Lætur skeiða „Svaninn“ sinn
sels um breiða móa.
Hefur leiði út og inn,
oft með veiði nóga.
Landsynningur leiður er,
lýir fíngur mína.
Barnaglingur ekkert er
í honum syngur heyrist mér.
Báran hnitar blævakin,
borða titrar kjóinn.
Sólin glitar gullroðin
guðdómsrit á sjóinn.
Ennþá Kári óður hvín,
æðir sjár á löndin,
ógnarbára yfír gín,
er í sárum ströndin.
Sortinn bægir sólu frá,
saman snæinn rekur.
Út á sæinn ýtar gá,
ef að lægja tekur.
Skarða-Gísli orti í banalegunni:
Voöablandin lífs er leiö,
loðir strand við rýrðar.
Hroöin andar skal nú skeið
skoða landið dýrðar.
Hér er andarskeið kenning,
merkir andvana lík.
Nú skulum við taka vísur úr
bókinni eftir nafnkcnnda höfunda.
Verða þá fyrst fyrir okkur stökur
eftir hina landskunnu Sandsbræð-
ur:
Ægir gljár viö Ijósbjart land,
leikur már um dranga.
Faðmar bára svartan sand
meö silfurtár á vanga.
Þessi er eftir Sigurjón Friðjóns-
son. En Erlingur Friðjónsson orti:
Nóttin heldur heimleið þar
himins feldur blánar.
Logar eldur ársólar
yst í veldi Ránar.
Og Guðmundur á Sandi:
Þar til hinsti dagur dvín,
djörfum huga, gljúpri sál
Rán og Ægir syngja sín
Sólarljóð og Hávamál.
J.G.J.
6