Lesbók Morgunblaðsins - 18.01.1986, Blaðsíða 5

' Jf X jgJ \
’í' ' sppp- 1 ■ ■;
Kristín í Nesi ásamt börnunum níu. F.v. fremri röð: Ólafur síðar bústjóri í Nesi, Kristin, Ásgeir lögfræðingur, Ásta húsúreyja í Reykja-
vík, Guðrún húsfreyja í Svíþjóð. F.v. aftari röð: Einar skipstjóri í BoIIagörðum á Seltjarnamesi, Lóa, Guðmundur skipstjóri og síðar
bóndi að Móum á Kjalamesi, Anna húsfreyja í Ráðagerði á Seltjamamesi og Valgerður húsfreyja í Mýrarhúsum á Seltjamamesi.
samfarir þeirra Guðmundar og Kristínar
farsælar, efni jukust, barnahópurinn
stækkaði þótt skjótur endi væri á bundinn.
Kristín lét mótvind ekki á sig fá og hélt
áfram rausnarbúi þar til hún lést árið 1945.
Systkinin í Nesi báru sterkt ættarmót.
Flest voru þau dökk yfirlitum, dökkeyg,
hvasseyg og snareyg. Ennið var hátt,
óstýrilátur makki og hvelfdur hnakki.
Framgangan var hvatleg. Á mannfundum
voru þau reif, glöddust í söng með hárri
raust og iðkuðu sum tónlist. I skapi voru
þau nokkuð hörð, stjórnsöm, föst í skoðun-
um og gáfu ekki eftir. Þau áttu ekki öll
skap saman og fjarlægðust hvert annað
með árunum. En tilbrigði voru mörg í stór-
um hópi.
MeðalFegurstu
Yngismeyja
Lóa kom í þennan heim klædd sig-
urkufli. Kristín móðir hennar sá fyrir að
henni myndu nokkuð önnur örlög búin en
systkinunum. Hún tengdist föður sínum
sterkum böndum og var í miklu uppáhaldi
þau ár sem þau áttu saman. Fráfall hans
varð mikið áfall þótt ekkert skorti í atlæti.
Hún var meðal hinna fegurstu yngis-
meyja hér um slóðir. Þær stöllur af Fram-
nesinu, Ólafía í Nesi og Ólafía í Ráðagerði,
báðar kallaðar Lóur, settu svip á bæinn
þegar þær komu gangandi eða ríðandi utan
af Nesi, fríðar og föngulegar. Þótt Lóa lyki
prófi frá Kvennaskólanum féll henni illa
hefðbundið skólanám og taldi aðrar brautir
vænlegri til þroska. Eigi að síður var stefnt
að því að koma Lóu til frekari mennta.
Um þær mundir kveðja örlögin dyra.
Sænsk hefðarfrú, biskupsdóttir frá Karl-
stad sótti landið heim og ferðaðist hér um.
Fer tvennum sögum af atvikum. Önnur að
frúin hafi fengið Lóu sér til fylgdar. Hin
sennilegri er að Guðmundur í Nesi hafi
verið á ferðalagi austur í sveitum þar sem
hann hitti konuna og fylgdarlið. Tóku þau
tal saman og lyktaði því með að hann bauð
þeim heim að Nesi. Þar spurðist konan
fyrir um menntun barnanna. Var henni
sagt frá áformum um lýðháskólanám í
Danmörku. Taldi hún slíkt óráð og sagði
sænska skóla vera betri. Bauð hún Lóu
þangað og útvegaði skólavist. Var skóla-
vistin afráðin. Um þær mundir var Lóa
að festa ráð sitt hér.
Hélt nú Lóa til náms í Svíþjóð við lýð-
háskólann kunna í Sáffle. Þá var þar í
mótun hreyfing sem síðar átti eftir að
hafa áhrif í sænskum stjórnmálum. Meðal
kennara voru tveir ungir menn sem urðu
áhrifamenn. Foreldrar annars þeirra,
Haralds Hallén, síðar prófasts og þing-
manns, höfðu spurnir af komu Lóu til skól-
ans. Töldu þeir syni sínum hættu búna,
skrifuðu honum og vöruðu við „den mörka
islándska damen med de tjocka flátorna"
eða dökka íslendingnum með þykku flét-
turnar, eins og þau komust að orði. Hvort
það var bréfið sem hafði tilætluð áhrif eða
ekki er ljóst að ekkert varð úr sambandi
þeirra á milli. Eigi að síður áttu þau eftir
að eiga langt stjórnmálasamband og börn
þeirra að eigast.
Lóurnar af Nesinu. Til vinstri er Ólafía
Þórðardóttir frá Ráðagerði en hún átti síðar
dr. Halldór Hansen yfírlækni.
ÍvarBaðUm
Hönd Dótturinnar
Við skólann var annar ungur kennari,
tvar Vennerström. Hann hefur væntanlega
ekki fengið aðvörunarbréf eða ekki látið
það hafa áhrif. Felldu þau Lóa og fvar
hugi saman. Hélt hann árið eftir til íslands
á fund Kristínar í Nesi og bað um hönd
dótturinnar að gömlum sið. Þegar Jjau
gengu í hjónaband í Reykjavík var Ivar
28 ára og Lóa 21. Settust þau að í Stokk-
hólmi 1910.
fvar Vennerström fæddist í Vermlandi
og gerðist eftir háskólanám blaðamaður
og forystumaður á vinstra væng Jafnaðar-
mannaflokksins og í verkalýðsmálum. Um
þær mundir sem þau Lóa áttust var hann
í stjórn æskulýðssambands flokksins og
mikið á ferðinni. 1912 verður hann ritstjóri
í Sollefteá og réðst þar gegn valdi stórfyrir-
tækjanna sem þá réðu víða lögum og lofum.
Hlutu jafnaðarmenn sigur og var fvar
kosinn á Ríkisdaginn 1914 þar sem hann
var þingmaður til 1936. Um skeið var
ágreiningur í flokknum og 1917 tók hann
þátt í stofnun nýs jafnaðarmannaflokks
og fylgdu honum flestallir í hans kjördæmi.
Hafði flokkúrinn ekki mikil áhrif í lands-
málapólitík, en því meiri á réttindi leigu-
liða og landbúnaðarverkamanna sem þá
voru svartur blettur í mannréttindamál-
um. Alþjóðleg stjórnmálaþróun og stjórn
Moskvumanna á Alþjóðasambandinu
leiddi til þess að flokkurinn, Vennerström-
arnir, eins og þeir voru kallaðir, sameinað-
ist Jafnaðarmannaflokknum á ný. ívar var
forgöngumaður í hervarnamálum. Ásamt
Hjalmar Branting, formanni flokksins, var
hann í nefndinni sem rannsakaði hin ill-
ræmdu Ádalsmorð, sem nú eru þekkt hér
vegna mikillar kvikmyndar um verkfallið.
Þegar Per Alhin Hansson stofnaði ráðu-
Lóa ogívará fyrstu samvistarárum sínum.
neyti sitt árið 1932 varð fvar hermálaráð-
herra. Var hann það til 1936 er hann varð
landshöfðingi í Vermlandi. Gegndi hann
embættinu til dauðadags 1946.
Eins og áður sagði settust þau Lóa og
ívar að í Stokkhólmi. Síðan voru þau um
skeið við Brunnsviks-lýðháskólann og
bjuggu síðan í Sollefteá til 1932.
En Nes-systurnar voru fleiri. Þær voru
miklar vinkonur Guðrún frá Nesi og Dóra
Þórhallsdóttir frá Laufási. Þær héldu utan
til náms í vefnaði og heimsóttu Lóu í Soll-
efteá. Þá var ívar á þingi og Karl Bergs-
tröm gegndi ritstjórastörfum á meðan
fyrir hann. Fór enn svo að Nes-systir felldi
hug til upprennandi stjórnmálamanns.
Áttust þau Guðrún og settust að í Helsing-
borg í Svíþjóð. Karl varð síðar einnig
þingmaður og forystumaður jafnaðar-
manna í Suður-Svíþjóð.
Stundum Þurfti Að
VerjaBörnin
Þótt efnahagur Lóu og ívars væri slæm-
ur var annað sýnu verra. Stjórnmálaátök
og hatur hreyfinga milli varð svo mikið
að stundum þurfti að verja börnin fyrir
aðkasti. Meira að segja biskupsdóttirin
sem Lóa dáði ung brást. Lóa hafði gefið
henni mynd af sér í ramma, svo sem þá
tíðkaðist. Þegar óvildar- og hatursöldur
risu hæst brást vinátta konunnar og hún
endursendi myndina. Henni var ekki
nægilegt að vera annarrar skoðunar en
eiginmaður Lóu, heldur þurfti að koma á
hana höggi þar sem viðkvæmast var. Þessir
örðugleikar settu mark á Lóu.
En veður skipast í lofti. Gengi ívars fer
smám saman batnandi. Þau fara að hafa
efni á því að koma hingað í heimsókn og
senda börnin til sumardvalar á Nesinu.
Þeim var boðið til fyrirlestrahalds í Banda-
ríkjunum upp úr 1920. ívar fær mikinn
áhuga á landinu og tekur að safna að sér
ritum um það. Þau kynntust íslenskum
stjórnmálamönnum og vöktu áhuga félaga
sinna á landinu.
f hópi stjórnmálamannanna hrærðist
Lóa Vennerström sem drottning. Sú reisn,
fegurð og gáfur sem vöktu athygli þegar
hún var hér ung voru í Svíþjóð í frjórri
mold. Maður hennar dáði hana og félagar
hans virtu. Ekki kann ég sönnur á því sem
sagt var, tel það raunar ólíklegt, að raun-
verulegur hermálaráðherra Svía hafi verið
íslensk kona. Þótt Lóa væri föst fyrir í
skoðunum bar hún mikla virðingu fyrir
manni sínum og starf i hans.
Enginn var þó í vafa hver stjórnaði
heima fyrir. Sú saga lifir enn meðal sæn-
skra blaðamanna að eitt sinn komu þeir í
hús hermálaráðherrans til að afla frétta.
Þeir biðu á neðri hæðinni og vissi ívar
ekki af þeim. Þá kallar hann niður: „Lóa,
á ég að fara í síðar nærbuxur?"
Nú er Karlstad í Vermlandi komin í
alfaraleið miðað við það sem áður var. Við
enda stórtorgsins er landshöfðingjahúsið.
í þeirri fögru byggingu var Lóa frá Nesi
húsfreyja frá 1936 til 1946. Segja má að
heimasætan frá Nesi, sem hafði mátt þola
ýmislegt á ferli sínum hafi þar fengið sess
sem hún sat með reisn. Hún var af „kon-
ungakyni" og aldrei uppnæm fyrir vegtyll-
um og vegsemd. Árið 1940 eignuðust þau
Lóa jörðina Glenni og tóku að undirbúa
hana sem dvalarstað þegar embættisferli
væri lokið. Fór svo að Guðmundur sonur
þeirra hóf þar búskap og tók við jörðinni.
Eftir að Lóa var orðin ekkja bjó hún um
skeið í Karlstad þar til árið 1952 er hún
flutti á jörðina þar sem hún bjó upp frá því.
Á Undan Sinni Samtíð Hér
Lóa hafði ung hrifist af íþróttum, hollu
líferni, einfaldleika í klæðaburði og til-
haldsleysi. Á þeim árum var slíkt framandi
hér á landi og þótti sérkennilegt. Glæsileik-
inn var fólginn í þeirri fegurð sem líkams-
hreysti, gáfur og lífsgleði spegla. Hún vakti
athygli fyrir frumlegan klæðaburð, ullar-
föt, prjónaða sokka og sólbrennda húð. Þá
gengu konur hér til heyskapar með slút-
andi skuplur til að verjast sól. Hún lagði
að fólki sínu að nota sjóinn og sólskinið.
Hún reyndi að stjórna umhverfi sínu í
vaxandi mæli. Stundum tókst það. Þessi
merkilega kona var í barnsvitund minni
sem ímynd Svíþjóðar hinnar köldu. Ég var
lítill drengur á hlaðinu í Nesi þegar ívar
og Lóu bar að garði. Hann var mikill á
velli og þéttvaxinn, snar í hreyfingum. Hún
var tággrönn, beinvaxin og létt á fæti.
Hann var með hatt, í tvídjakka og pokabux-
um í stíl og sportsokkum. Hið eftirtektar-
verða var samstillt og taktfast göngulag
'þeirra, athafnasemi, hraðar gönguferðir
umhverfis bæinn, túnið og út í Suðurnes.
Ekki sáu þau mig, sem ekki var von,
enda minnstur á stóru heimili. Eftir stríð
þegar Lóa var orðin ekkja, kom hún hingað
nærri hvert sumar á Gullfossi. Hún heim-
sótti þá sem hún vildi, lét aðra eiga sig.
Hún valdi sér viðmælendur. Síðar breyttist
það.
Fyrir kom að hún dvaldi á heimili mínu.
Þá átti hún það til að taka niður myndir
sem henni féll ekki að hafa uppi í her-
berginu sínu og stakk þeim inn í skáp. Hér
var kona sem valdið vildi hafa. Síðar bjó
ég hjá henni á Glenni og vann við búskap-
inn. Þá fann ég að hún ætlaði að stjórna
mér og hér væri að duga eða drepast. Ekki
veit ég hvort henni líkaði það smástríð.
Hvort okkar hafði betur veit ég ekki. Með
okkur tókst vinátta sem hélst æ síðan.
Kostur Lóu var stjórnsemi, sem gat orðið
ofstjórn.
Þegar litið er til baka yfir ævi Lóu frá
Nesi kemur upp í hugann göfugmannlegt
yfirbragð, stórmennska, gáfur, frami, löng
ævi ogellimæði hið síðasta.
Hún var kona sem hélt fram og dáði
sjálfstæða hugsun, ekki síst sjálfstæði ís-
lenskra kvenna. Konur að hennar skapi
voru þær sem ekki voru undirgefnar, trúar
eðli sínu, lifðu sjálfstæðu andlegu lífi í
hjónabandi og starfi. Hún mat líka þá
karla mikils sem höfðu sömu eiginleika.
Þrátt fyrir frábæra aðlögunarhæfni og
sænskukunnáttu, sem sló við mörgum Svía,
festi hún aldrei rætur í Svíþjóð. Hún varð
aldrei sænsk. Hún þráði ísland ætíð, þótt
hún hefði tæpast viðurkennt það í orðum.
Hún var alþjóðleg í hugsun og áhugamál-
um, kannski vegna þess að hún var rótslit-
in planta. Hún leitaði upphafs síns því
meira sem hún varð eldri, dvaldist í hugar-
heimi sínum við þá þætti sem höfðu mótað
hana unga. Traust íslendingseðli gerði
hana stóra. Það var lífsakkeri í brimrótinu.
Eggert Asgeirsson er skrifstofustjóri hjá Sambandi
fsl. Ilfeyrissjóöa.

LESBÖK MORGUNBLAÐSINS 18. JANÚAR 1986