Lesbók Morgunblaðsins - 18.01.1986, Blaðsíða 10

Hvað værí Kaupmannahöfh án miðborgarínnar? Myndin er frá Ráðhústorgtnu.
Miðbæir og
verzlunarkjarnar
ð undanförnu höfum við íbúar höfuðborgar-
svæðisins heyrt mikið talað um miðbæi.
Talað er um gamla og nýja miðbæinn, miðbæ
á Seltjarnarnesi, í Mjóddinni, Kópavogi,
Garðabæ og Hafnarfirði og auk þess versl-
unarkjarna hingað og þangað. Því miður
vill brenna við í þessari umræðu, að ekki
sé gerður greinarmunur á þessu tvennu,
miðbæ og verslunarkjarna. Þar er þó all-
mikill munur á, einkum sögulegur og
menningarlegur. Ef við litum svo á að líf
okkar hafi eingöngu það markmið að fæð-
ast, starfa og deyja, og að umhverfið hafi
eingöngu þann tilgang að auðvelda okkur
það lífshlaup, má reyndar segja að nægi-
legt sé að borgir samanstandi af íbúðar-
og iðnaðarhverfum auk verslunar- og þjón-
ustukjarna sem fullnægi brýnustu þörfum
okkar. Flest okkar lifa þó fyrir eitthvað
meira en þetta og við ætlumst til að
umhverfi okkar hafi dýpri merkingu. Jafn-
framt því að borgir séu hentugar, viljum
við að þær séu fjölbreytilegar og að þar
séu notalegir staðir sem segi okkur sögu
og hafi upp á meira að bjóða en að aka í
gegn til að sinna brýnustu þörfum. Þarna
er eðlismunur á eiginlegum miðbæjum og
venjulegum verslunarkjörnum, mismunur
sem nauðsynlegt er að þeir skilji sem vinna
að skipulagi borga.
UPPHAFOGVÖXTUR
Miðborganna
Allar borgir hafa einhverntíma verið
litlar. Þær risu oftast þar sem tvær eða
fleiri flutningaleiðir mættust, þar sem þær
lágu best við samgöngum. Þær stækkuðu
út frá elsta kjarna sínum sem þá varö
einskonar vísir að miðborg, ef til vill aðeins
lítið markaðstorg eða verslunargata. Það
var með iðnbyltingunni að borgir á Vest-
urlöndum tóku að vaxa fyrir alvöru og
miðborgir eins og við þekkjum þær í dag
urðu til. Miðborgirnar lágu vel við sam-
göngum, þar voru til dæmis járnbrautar-
stöðvarnar, og því var sóst eftir að reisa
verksmiðjur i þeim eða nágrenni þeirra.
Mikill fjöldi fólks flutti inn til borganna
og miðborgirnar stækkuðu og þéttust, jafn-
framt því að fjöibreytni þeirra óx með því
að ýmis konar starfsemi dafnaði til að
fullnægja veraldlegum, félagslegum og
andlegum þörfum hins mikla innflytjenda-
hóps. Miðborgin varð hjarta borgarinnar,
hún var samkomustaður, menningarmið-
stöð, viðskipta- og fjármálamiðstöð og eins
konar risavaxið leikhús samfélagsins.
Hnignun Miðborganna
Þótt margar borgir stækkuðu hratt,
hélst stærð þeirra þó innan vissra marka,
sem miðaðist að mestu við göngufjarlægð
frá miðborginni. Með tilkomu bílsins
breyttist þetta allt þar sem þá var unnt
að ferðast mun lengri vegalengd til vinnu
eða verslana. Margar borgir tókt að vaxa
stjórnlaust, bæir og borgir uxu saman og
nýir borgarhlutar voru byggðir. Þetta
leiddi til umferðaröngþveitis í miðborgun-
um og skorts á landrými fyrir byggingar
og bílastæði. Brátt tóku því verksmiðjur
að flytja brott úr miðborgunum og ýmsar
verslanir fylgdu í kjölfarið. Ný iðnaðar-
hverfi risu í útjaðri borganna og síðan
einnig verslunarkjarnar. Segja má að með
aukinni útbreiðslu fjölmiðla hafi einnig
dregið úr félagslegu mikilvægi miðborg-
anna. Fólk eyðir nú miklum tima sem
einhliða viðtakendur ýmis konar frétta-,
fræðslu- og skemmtiefnis í blöðum, útvarpi
Eftir
BJARKA JÓH ANNESSON
Iðandi mannlífá góðviðrisdegi við Lækjartorg.