Lesbók Morgunblaðsins - 13.09.1986, Blaðsíða 4

DAUÐINN BEIÐ
VIÐ HNOKKA
Dr. Jea.n Babtiste Charcot. Hann var orðinn vel kunnugur á íslandi
og sagði stundum „Oh, ma chére Islande“, — ó mitt kæra ísland.
Eftir þrjá daga, þann 16. september, eru liðin
50 ár frá þeim minnisstæða atburði, þegar
franska hafrannsóknaskipið Pourquoi Pas?
fórst í ofviðri við Mýrar. Þeir sem komnir
voru til vits og ára 1936, tala um þennan
50 ár eru liðinfrá
strandi rannsókna-
skipsins Pourquoi
Pas? eftir þrjá daga.
Þetta sjóslys vakti
ekki aðeins gífurlega
athygli hér, heldur og
um allan heim, því
leiðangursstjórinn dr.
Charcot var víðfrægur
heimskautakönnuður
og vísindamaður. f
þessari 14. fslands-
ferð sinni varð röð
atburða til að tefja
brottför skipsins frá
Reykjavík með þeim
afleiðingum, að það
komst aðeins út fyrir
Skaga og varð þá að
snúa við sökum fár-
viðris og með þeim
afleiðingum að það
strandaði á Hnokka-
flögu, utan við
StraumQörð á Mýr-
um og allir skipverjar
drukknuðu utan einn.
GÍSLISIGURÐSSON
TÓK SAMAN
atburð eins og hann hefði gerst í gær. Samt
hefur margur skiptapinn orðið síðan við
íslandsstrendur, ekki síst á stríðsárunum
síðari, þegar bæði togarar og flutningaskip
urðu skotmörk þýzkra kafbáta. Þá voru það
íslendingar sem fórust og að minnsta kosti
í einu tilviki hér uppi í landsteinum. Eftir
fjóra áratugi eru þeir sorgaratburðir famir
að fymast og yngri kynslóðin í landinu veit
lítið hvað kom fyrir Reykjaborgina og Goða-
foss. Aftur á móti hefur hún margsinnis
heyrt um strand Pourquoi Pas? af þeirri
einföldu ástæðu að Qölmiðlamir hafa verið
iðnir við að rifja þttta slys upp og það er
nú einu sinni svo, að nútímafólk virðist
hafa allt sitt vit úr ljölmiðlunum.
Heimsvidburður
Atburðarins verður án efa minnst víðar
en hér í Lesbók; til da;mis verður það gert
í sjónvarpinu. í útvarpinu var nýlega rifjuð
upp frásögnin um afdrif Reynistaðarbræðra
á Kili fyrir rúmum 200 árum og margoft
hefur mátt sjá eitthvað um það slys í blöðun-
um. Af einhverjum ástæðum hafa örlög
Reynistaðarbræðra og örlög Pourquoi Pas?
orðið Islendingum einstaklega hugstæð. En
hversvegna? I öðm tilvikinu em það fáeinir
menn og fénaður, sem úti verður, og í hinu
tilvikinu em það útlendingar sem dmkkna;
landsmenn þekktu þar aðeins nafn á einum
manni. Það var umfram allt vegna þessa
eina manns, dr. Jean Baptiste Charcot, og
skipsins, sem hann hafði gert frægt, að
þetta þóttu stórtíðindi um allan hinn vest-
ræna heim. Stórblaðið New York Times
hafði strax samband við annan blaðamann-
inn, sem kom á staðinn, Finnboga Rút
Valdemarsson frá Alþýðublaðinu og fékk
hjá honum ljósmyndir. Hinn blaðamaðurinn,
sem þama var með í för, Árni Óla frá Morg-
unblaðinu, hitti alveg naglann á höfuðið,
þegar hann sagði í ritgerð sinni í bókinni
Erill og ferill blaðamanns: „Hér var ekki
um venjulegt sjóslys að ræða, þar sem skip
ferst og margir menn drukkna, þótt slíkt
sé alltaf váveiflegur sorgaratburður. Hér
höfðu gerst heimstíðindi. Dr Charcot var
heimsfrægur maður. Merkir vísindamenn
og landkönnunarmenn um allan heim virtu
hann og dáðust að honum. Hann var einn
af óskasonum þjóðar sinnar. Fráfall slíks
manns er heimsviðburður, ekki sízt ef það
verður með sviplegum hætti.“
Ekki verður Feigum Forðað
Dr. Charcot var vel kunnugur á norður-
slóðum þegar hann fór í sína hinstu för á
heimskautsfarinu Pourquoi Pas? frá
Reykjavík. Hann hafði sjálfur lagt á ráðin
og haft umsjón með smíði skipsins árið
1907; það var þrímastra og hið fegursta
far, bar 445 tonn, var 46 metrar á lengd
og var sérstaklega styrkt til siglinga í ís.
Dr. Charcot var 69 ára þegar hann kom
hingað til lands í síðasta sinn og þótti bera
með sér göfgi og höfðingsskap í senn. Þess-
um fræga vísindamanni eru gerð skil í
ágætri grein dr. Bjarna Jónssonar, fyrrum
yfirlæknis á Landakoti, og kafla uppúr end-
urminningariti Thoru Friðriksson, sem hér
birtist einnig og er ástæðulaust að endur-
taka það sem þar er sagt. Eins og þar kemur
fram átti dr. Charcot orðið góða vini hér,
en var óvenju dapur við brottförina og þótt-
ist finna það á sér, að ekki mundi hann
oftar sjá ísland. Hann var hér þá í 14.
skiptið og mátti segja það sama um hann
og Grímur Thomsen kvað um Skúla fógeta:
„I fjórtánda skiptið frægan bar/festar um
hafið svanur."
Röð atvika varð til þess að tefja brottför
Pourquoi Pas?. Óheppilegar tilviljanir segja
sumir, aðrir tala um forlög og þá fomu
speki, að eigi verði feigum forðað. Dr.
Charcot hafði ásamt fleiri vísindamönnum
verið við rannsóknir meðfram austurströnd
Grænlands. Nú var förinni heitið til Kaup-
mannahafnar þar sem glæsilegar móttökur
áttu að bíða skipveija: danska Landfræðifé-
lagið ætlaði að heiðra dr. Charcot sérstak-
lega. Pourquoi Pas? var búið lítilli hjálparvél,
gufuknúinni. Hún bilaði og ketilviðgerð og
fleira, sem fram fór í Reykjavík, tafði brott-
för skipsins til 15. september. Þegar
Pourquoi Pas? létti akkerum um hádegis-
bilið var hæglætisveður á Faxaflóa, en
veðurspáin kl. 3 síðdegis varaði við sunnan-
stormi, sem mundi bresta á með nóttinni.
Þá var lægð að myndast suðvestur af
Reykjanesi og fór hún óvenjulega hratt yfír
og færðist mjög í aukana. Um miðnættið
var stormsveipurinn kominn norður á móts
við Reykjanes og innan lítillar stundar var
skollið á fárviðri með 12 vindstigum í
Reykjavík og á öllu Faxaflóasvæðinu.
Skemmst er frá því að segja, að Pour-
quoi Pas? komst eitthvert út fyrir Skagann.
Gonidec stýrimaður staðfesti það síðar, að
vélin stóð sig eftir þvf sem við mátti búast
og bilaði að minnsta kosti ekki. Það var þó
á hreinu, að hún hafði ekki mátt til að knýja