Lesbók Morgunblaðsins - 13.09.1986, Blaðsíða 14

„Ég var sú síðasta
sem kvaddi hann“
Kafli úr
endurminningum
Thoru Friðriksson
um dr. Charcot
Kistunum raðað upp á Place du Par-
vis íParís, en minningarathöfn fór
fram íNotre Dame-kirkjunni.
___í síðasta sinn
leggur „Pourquoi
Pas?“ af stað frá
San Servan, litla bænum rjett hjá St. Malo,
sem Charcot þótti svo næmt um, af því að
tvö skip hans, le Francais og Pourquoi Pas?
höfðu verið smíðuð þar og hann átti þar
marga kunningja, bæði á smíðastöðinni og
meðal sjómannanna, því að margir höfðu
verið hásetar hjá honum allt frá fyrstu heim-
skautsferð hans. En tryggð var eitt af
aðaleinkennum þessa göfuga manns.
Eldri dóttir hans gifti sig árinu áður, en
faðir hennar vildi að hjónavígslan ætti að
fara fram í hinni litlu og gömlu kirkju í San
Servan. Ef dóttir hins fræga Charcots hefði
gifzt í einni skrautkirkjunni í París, þá hefði
það verið viðburður í heimsborginni og hann
þurft að bjóða fjölda mikilmenna, sem voru
vinir hans; en það var honum á móti skapi.
í brúðkaup dóttur sinnar vildi hann aðeins
bjóða þeim, sem höfðu verið hásetar og fje-
lagar hans á hinum hættulegu ferðum hans.
Hann sat þama umkringdur einungis af
sjómönnum, konum þeirra og dætrum; þetta
þótti honum vera sín rjetta fjölskylda og
allir gestirnir ljómuðu af gleði af því að sjá
átrúnaðargoð þeirra hamingjusaman. Þar á
meðai var sjómaður, sem nú var í góðri
stöðu, en á tveimur Suðurheimskautsferðum
hans hafði verið þjónn og gengið um beina.
Tuttugu og fimm ár voru liðin síðan, en
kunningskapurinn jafnan haldizt. Honum
var ætlað sæti við háborðið, en þá sneri
hann sjer til Charcots og beiddi hann að
hann við þetta hátíðlega tækifæri, enn þá
einu sinni mætti þjóna gömlum húsbónda
sínum og bera mat og vín fyrir gesti hans
eins og forðum. Um þessa hæversklegu bón
þarf ekki að fjölyrða, hún lýsir svo mikilli
virðingu og ást á gamla skipherranum, að
allir komust við, ekki sízt Charcot, sem
kunni svo vel að meta hina sönnu vini sína.
Um morguninn hinn 16. júlí, áður en
„Pourquoi Pas?“ lagði út í síðustu för sína,
gekk Charcot einn til altaris í þessari litlu
óásjálegu kirkju. Hann kvaddi prestinn með
handabandi og sagði svo við þá, sem eftir
honum biðu:
„Nú er jeg reiðubúinn."
Jeg vissi auðvitað að von var á „Pour-
quoi Pas?“ hingað um sumarið, en ekki fyrr
en seint í ágúst. Charcot var vanur að koma
við á Akureyri á útleið en hingað á heim-
leið. Jeg varð því mjög undrandi er jeg einn
morgun í júlímánuði frjetti að „Pourquoi
Pas?“ lægi við hafnarbakkann. Jeg flýtti
mjer að heilsa upp á hann og var hann hinn
Dr. Charcot og Thora Friðriks-
son á Þingvöllum 10. sept. 1936.
Þetta er síðasta myndin, sem
tekin var af dr. Charcot.
kátasti og þegar jeg Ijet undrun mína i
ljósi, svaraði hann: „Má jeg ekki sjá
Reykjavík í sumarskrúða, það hef jeg ekki
sjeð síðan árið 1902."
Jeg fann samt á honum, að hann var
allsendis óánægður með stjórnmálaástandið
í Frakklandi. Hann sagði meðal annars:
„Mjer finnst Frakkland vera eins og kona,
sem jeg hefí elskað heitt, og sem nú mun
valda mjer sárum vonbrigðum," og hann
bætti við „vitið þjer, Thora, að mjer fínnst
að jeg gæti vel hugsað mjer að lifa á ís-
landi síðustu æfidaga mína".
Jeg hló að honum og sagðist þekkja hann
allt of vel til þess að trúa þessu: „Þjer eruð
of gamall Parisien (Parísarbúi) og getið
ekki lifað annars staðar."
Hann brosti, en muldraði eitthvað um,
að hann elskað einveruna og snjóinn, eins
og hann svo oft áður hafði endurtekið.
Hann stóð hjer við aðeins í nokkra daga
í þetta sinni og dró það úr samveru okkar,
að stórt skemmtiferðaskip franskt „Lafay-
ette“ kom um sama leyti og með því voru
ýmsir menn, sem hann þekkti, og þótt hann
sjálfur segði að sjer leiddist skemmtiferða-
menn fremur öllum öðrum, þá átti hann
sjálfur ósjálfrátt mikinn þátt í því, að þess-
ar skemmtiferðir til Svalbarða, íslands og
Noregs urðu tízka, svo mikið hafði hann
talað og skrifað um löndin í Norðuríshafínu.
Jeg hafði kvatt hann í sól og sumri, en
þegar hann kom hingað aftur 3. september,
var veðrið farið að spillast og mjer þótt það
ills viti að „Pourquoi Pas?, hið fallega, hvíta,
þrímastraða skip, kom ekki siglandi inn á
höfnina fyrir fullum seglum, heldur var það
danska varðskipið „Hvidbjömen" sem dró
það inn. Svo var mál með vexti, að í Græn-
landshafí hafði það hreppt illt veður og
mikinn ís og 30. ágúst fjekk frakkneski
ræðismaðurinn hjer M. Zarzecki loftskeyti
frá Charcot þess efnis, að vjelin í skipi hans
hefði bilað nokkuð fyrir norðan ísland og
hann þyrði varla að treysta því, að skipið
kæmist leiðar sinnar hjálparlaust. Hvort
ekkert skip væri hjer, sem gæti komið til
hjálpar. Ræðismaðurinn fjekk því „Hvid-
björnen" til þessarar ferðar.
Viðgerð á vjelinni var undir eins hafin,
en hún var ekki fullgjörð fyr en hinn 13.
sama mánaðar. Voru það síðustu forvöð
fyrir Charcot, hann átti að vera kominn til
Kaupmannahafnar á tilsettum degi, því að
þar stóðu til hátíðarhöld til heiðurs Charc-
ot, en Danir vom honum mjög þakklátir
fyrir hve vel honum hefði farizt við nýlendu
þeirra við Scoresby Sund í Grænlandi og
hve samvinna við frönsku vísindamennina
1932-1933 hafði verið góð o.s. frv. Charcot
dáðist mjög að stjórn Dana á Grænlandi og
mátti ekki heyra talað um, að einangmnar-
stefna þeirra væri ekki góð. „Grænlendingar
eru góð og saklaus þjóð og þeir mega vera
Dönum eilíflega þakklátir fyrir að vemda
þá gegn drykkjuskap og öðmm löstum
heimsmenningarinnar“.
Vegna viðgjörðarinnar stóð hann lengur
við í þetta sinn en vant var, hann var þó
alltaf að vinna á hverjum degi við að semja
skýrslur og rita brjef, en þess á milli nutum
við vinir hans góðs af honum og að mjer
fannst meira en ella. Þó var hann ekki
áhyggjulaus, en ráðningu á þunglyndi því,
sem jeg við og við las í augum hans, fjekk
jeg í rauninni ekki fyr en síðasta kveldið,
en þá skildi jeg, að hann var stöðugt að
hugsa um, að næsta ár yrði hann 70 ára,
og þá væri að líkindum fyrir það tekið að
hann færi fleiri ferðir með „Pourquoi Pas?“,
sem auk þess var farið að verða gamalt.
„Við höfum elzt saman og við, skipið
mitt og jeg, emm tengd órjúfandi böndum,
það er hluti af sjálfum rnjer." Þetta var
satt. „Pourquoi Pas?“ var einkennilega
smíðað og eftir hans eigin fyrirsögn, og
skipasmiðurinn Cholet sagði, að það væri
svo rammbyggilegt að það gæti ekki liðazt
í sundur þótt það strandaði. Allir, sem á
því höfðu verið, hvort það vom sjómenn eða
vísindamenn, vom ásáttir um, að það væri
lifandi — hefði sál. Sálin var auðvitað Charc-
ot sjálfur. Hann setti þannig sitt mark á
allt og alla sem í kringum hann vom, menn
eða málleysingja. Ást hans á dýrum var
viðbrugðið. Hásetarnir gættu þess jafnan
að hafa með sjer kött á skipinu, þegar þeir
lögðu í langferð með honum og þeir höfðu
gaman af, að taka eftir, hve fljótur köttur-
trntm

/, r í