Lesbók Morgunblaðsins - 11.03.1989, Blaðsíða 5

ingamir voru sólgnir í þessa kraftmiklu
músík og enn liðu nokkur ár þar til bresku
bítlamir komu fram og sigruðu heiminn.
Dagbókin sem ég hélt árið 1959 kemur
að góðum notum þegar riQaðir eru upp liðn-
ir atburðir fyrir þrjátíu árum. Ég átti vest-
ur-þýskt Grundvig-segulbandstæki og tók
upp ótal spólur úr Keflavíkurútvarpinu og
ríkisútvarpinu sem innihéldu vinsælustu lög-
in eins og Personality, Lipstick in Your
Colour, sem Ellý Vilhjálms söng oft með
KK-sextettinum á þeim ámm, Kansas City
er Guðbergur Auðunsson söng og Angelia,
eitt af þeim lögum sem KK gerði einnig
vinsælt.
í myndasafni sem ég á í albúmi em nokkr-
ar myndir af skólafélögum er Gestur Bjama-
son tók, að mig minnir, og má sjá að fata-
tískan á þeim ámm var kannski ekki svo
ólík því sem gerðist_ meðal unglinga nú,
þrjátíu ámm síðár. Ámi Júlíusson í Ytri-
Njarðvík er í röndóttri blússu, þeir Baldur
Bragason, núverandi flugvirki hjá Flugleið-
um, Eðvald Bóasson, bæjarstjómarfulltrúi
Alþýðuflokksins í Ytri-Njarðvík, og Marinó
Jónsson, birgðavörður hjá vamarliðinu á
Keflavíkurflugvelli, í dökkbrúnum leður-
blússum utan yflr stælskyrtur þeirra ára,
ívar Reimarsson að vísu í úlpu, íjósgrárri,
og Eðvarð T. Jónsson, núverandi yfírmaður
hjá Pósti og síma í Færeyjum og fréttarit-
ari ríkisútvarpsins, í ljósgráum jakka. Þor-
valdur Benediktsson vélstjóri er í svartri
blússu og dökkri peysu og framan á peys-
una saumað með ljósu gami, GK sem þýðir
Gagnfræðaskóli Keflavíkur. Slíkum peysum
klæddust nemendur líklega tvo fyrstu bekk-
ina sem ég var í Gagnfræðaskólanum í
Keflavík á ámnum 1956-58. Þá vom galla-
buxur í tísku mjeðal stúlkna og pilta og
heilmikið innbyrt af gosi og sælgæti í
frímínútum í skólanum, ýmist hjá Danival
kaupmanni á Hafnargötunni, Þórði kaup-
manni í Blöndu eða á Mánabar, sem var
gegnt æ3kuheimili mínu á Hafnargötu 54,
og þá var einnig vinsæll samkomustaður
bakaríið til hliðar við skóverslun Sigur-
bergs, í næsta nágrenni við Nýja Bíó.
Fjölbreytt Skemmtanalíf
í ársbyijun 1959 hef ég samkvæmt dag-
bókinni séð myndina Syndir feðranna með
átrúnaðargoðum æskunnar og unglinga á
þeim ámm í aðaihlutverki, James Dean,
Natalie Wood og Sal Mineó, sem em nú
ekki lengur á meðal vor og íétust í blóma
lífsins. Skemmtanalíflð í Keflavík í lok sjötta
áratugarins var ákaflega fjölbreytt. í bæn-
um tvö kvikmyndahús, Nýja bíó og Félags-
bíó og samkvæmt dagbókinni helstu kvik-
myndaleikarar þeirra ára í kvikmyndum sem
sýndar vom í Keflavík, Eddie Lemmý Const-
antine, franskur að uppmna og lék aðallega
í spennumyndum, Gina Lollabrigida, Burt
Lancaster, Tony Curtis, Sophia Loren og
Kirk Douglas. Og meðal þeirra mynda sem
maður sá oftar en einu sinni vom King
Creole með Elvis Presley, Ungu hjónin með
Marlon Brando, Rock around the Clock með
Bill Hailey og hljómsveit og Water, Water
eða „Allt á floti alls staðar" í fslenskri þýð-
ingu, með Tommy Steel í aðalhlutverki, einu
helsta átrúnaðargoði unga fólksins meðal
breskra rokksöngvara.
Á Víkinni, sem Magnús Bjömsson veit-
ingamaður rak, var matsalur og kaffítería
á neðri hæð, uppi á lofti salur þar sem dans-
leikir vom haldnir. Þar léku stundum hljóm-
sveitir úr Reykjavík og óljóst man ég að
þar komu fram td. Fimm í fullu fjöri með
Guðbergi Auðunssyni sem helstu skraut-
flöður og einnig tríó Krístjáns Magnússon-
ar, söngvari Ragnar Bjamason. Ýmsar
frambærilegar hljómsveitir úr Keflavík urðu
til á þessum ámm í lok sjötta áratugarins.
í dagbókinni er getið um Spútnik-tríóið,
hljómsveit HJ, hljómsveit Guðmundar Ing-
ólfssonar, Rock sextett og helstu söngvarar
vom Einar Júlíusson, Engilbert Jensen,
Þorsteinn Eggertsson og stúlka sem lengi
var með mér í bekk í gagnfræðaskóla og
áður bamaskóla, tvíburasystirin Bima Guð-
mundsdóttir, sem búið hefíir vestur í Banda-
ríkjunum um langt árabil og mun hafa kom-
ið fram sem söngkona í aðeins örfá skipti.
Þá vorú helstu skemmtistaðir Ungó, Aðal-
ver í húsi Aðalstöðvarinnar og Samkomuhús
Njarðvíkur.
Ekki var óalgengt að erlendir skemmti-
kraftar er komu fram í Austurbæjarbíói í
Reykjavfk kæmu einnig fram í Nýja bíói í
Keflavík. í dagbókinni er getið um komu
dönsku söngkonunnar Gittu Henning og
kvartett3 Four Jacks sem skemmtu í Nýja
bíói laugardaginn 14. febrúar árið 1959.
Gitta var þá unglingsstúlka og svo að segja
heimsfræg þegar hún söng inn á plötu lag-
ið Mama og stemmningin slík í Nýja bíói
þennan laugardagseftirmiðdag þegar hún
söng lagið að það gleymist seint. Þá hefur
verið í Keflavík, samkvæmt dagbók minni
9. september sama ár, þeldökkur söngvari,
unglingspiltur sem þá var kominn í fremstu
röð rokksöngvara, Frankie Lymon. í dag-
bókinni: „Fór með Baldri og Ragga," líklega
átt við Baldur Bragason og Ragnar Guð-
laugsson, skólabræður úr gagnfræðaskóla.
Ragnar flutti síðar til Bandaríkjanna og
lærði flugvirkjun.
HRAKFÖLL í DANSMENNTINNI
Dansnámskeið voru af og til í Keflavík á
sjötta áratugnum, t.d. í Tjamarlundi og að
mig minnir undir stjóm Hermanns Ragnars
Stefánssonar, sem þá var búsettur f
Keflavík. Gagnfræðaskólanemendum var
boðið upp á þessa kennslu og um tíma var
ég þar innritaður, gat að vísu ekki með
nokkm móti lært einföldustu skrefín, hvað
sem ég lagði mig fram. Sat úti í homi,
fletti þýska unglinga- og poppblaðinu Bravo,
stakk því síðan í jakkavasann, búinn að lesa
mig til um það sem var að gerast í poppheim-
inum víða í Evrópu. Át upp úr nokkmm
ópalpökkum til að róa taugamar. Þá hrak-
fallasögu er ekki vert að rekja nánar. Auð-
vitað kolféll ég á lokaprófí frá dansskólanum
enda áhugamál allt önnur.
„SáumMikiðAf
Sætum STELPUM“
I þá daga var ekki íslenskt sjónvarp en
sjónvarp vamarliðsins á Keflavíkurflugvelli
var komið inn á nokkur heimili í Keflavík,
um eða eftir 1960. Við skólafélagamir grip-
um í spil f tómstundum, „tuttugu og einn“
og önnur spil er þá vom vinsælust, matad-
or, skák og svo var tennis oft á dagskrá á
Suðurgötunni veturinn 1958-59 á æsku-
heimili félaga míns, Gísla Ellimps, sem hafði
stórt kjallaraherbergi þar sem háð vom eft-
irminnileg einvígi og námið stundum víðs
fjarri. Keppnisíþróttir heilluðu unga drengi.
Og stundum var haldið til Reykjavíkur á
eftir meistaraflokksliði ÍBK í knattspymu,
ýmist á kappleiki á Melavellinum eða til að
skoða mannlífíð f höfuðborginni. Þá hafði
Guðmundur Guðmundsson (Gummi rauði),
piltur einu ári eldri en við flestir skólafélag-
amir, til umráða lítinn ljósbláan Moskvits
og við fengum stundum að koma með í
bíltúr við Gfsli Sighvatsson, núverandi skóla-
stjórí á Neskaupstað, Einar Magnússon
tannlæknir í Keflavík og greinarhöfundur
og í dagbók minni er greint frá einum slíkum
bíltúr á þjóðhátíðardaginn 17. júní 1959.
„Komum á vfgslu íþróttaleikvangsins í
Laugardal og fómm sfðan í Tfvolf í Vatn-
smýrinni og vomm þar á dansleik um kvöld-
ið, aðallega hjá KK og hljómsveit Áma Elv-
ars, sáum mikið af sætum stelpum, þorðum
ekkert, kveiktum bara í vindlum fyrir utan
skemmtistaðinn og ég drakk úr einni pilsn-
erflösku; félagamir fengu sér malt.“
Jóla- og áramótaleyfí í Gagnfræðaskólan-
um í Keflavík var ekki fyrr lokið mánudag-
inn 5. janúar 1959 samkvæmt dagbókinni,
en efnt var til mikilla óláta í skólanum.
Unglingar á þeim ámm vom ærslafullir og
fór oft mikið fyrir þeim. I stöðugri uppreisn
eins og áður er greint frá gegn öllu yfir-
valdi. Ef til vill hefur hin uppreisnargjama
rokkmúsík þeirra ára haft sín áhrif og þess-
ir leðurklæddu töffarar sem birtust á kvik-
myndatjaldinu, Marlon Brando, James Dean
og Elvis Presley sem eins og ögmðu viður-
kenndum siðvenjum eldri kynslóðarinnar.
oharðnaðir unglingar höfðu slík goð að fyrir-
mynd í hörðum heimi, sem stundum var
erfítt að fóta sig f, og viidu með einhveiju
móti vekja athygli á sér þó sumt af uppá-
tækjunum hafi auðvitað orkað tvfmælis. í
dagbókinni 6. janúar 1959, á þrettándanum
segir svo: „Mikið var um læti I skólanum,
t.d. sprengdu Magni og Ámi (Magni Sigur-
hansson kaupmaður og Ámi Júlfusson) tVo
kínveija inni á skólastofu og tvo á ganginum
í tilefni dagsins. Þorvaldur og Ólafur Sveins-
son (Óli Dúfa) vom kallaðir upp á kennara-
stofu vegna óláta og í dagbókinni er getið
um stöðug uppþot í skólanum meira eða
minna allan janúarmánuð 'árið 1959.
PÓSISTAFLOKKURINN
Þá höfðum við Þorvaldur Benediktsson,
sonur Benedikts Þórarinssonar, yfirlög-
regluþjóns á Keflavíkurflugvelli, stofnað
hreyfíngu innan skólans sem við nefndum
Pósistaflokkinn. Við reyndum í óvitaskap
að blása í glæður útkulnaðrar þjóðemis-
hyggju og lásum allt sem þá var að fínna
í blöðum og bókum varðandi þriðja ríki
Hitlers. Pósistaflokkurinn stóð aðallega fyr-
ir ólátum í Gagnfræðaskólanum og skömmu
eftir stofnun hans var ráðist í það verkefni
að gefa út málgagn fyrir flokkinn, Pósist-
ann, og komu út tvö tölublöð þar til blaðið
var loks bannað og útgáfan stöðvuð eftir
að síðara tölublaðið kom út og dreiflng þess
hófst. í dagbókinni kemur fram, að Eðvarð
T. Jónsson hafí verið ritstjóri. Hann var þá
skólaskáld og gerði töluvert af því að yrkja
og allt var það með endarími, höfuðstöfum
og stuðlum og mörg ljóðanna athyglisverð
af svo ungum manni að vera. Einhver breyt-
ing hefur þar orðið á varðandi ritstjómina;
ekki man ég betur en að ég hafí að lokum
tekið að mér ritstjóm blaðsins ásamt Þor-
valdi. En um alla tæknivinnu, uppsetningu
og frágang þessa fjórblöðungs sá Gestur
Bjamason og var verkið unnið í bflskúr við
heimili hans. Efni blaðsins var mest óhróður
um einstaka kennara, sem vom sakaðir um
að vera kommúnistar, og einhver gagnrýni
kom fram á bæjaryfirvöld, sem að okkar
áliti áttu að vera hliðholl hinum alþjóðlega
kommúnisma. Sátu þar þó meðal annarra
rótgrónir og virðulegir íhaldsmenn. í dag-
bókinni er Þorvaldur ýmist nefndur general
eða kanslari og ég hef fengið það virðulega
embætti að vera áróðursmálaráðherra. Aðr-
ir æðstu menn pósista vora Ólafur Sveins-
son, titlaður hermálaráðherra, Baldur
Skúlason í stöðu yfirlífvarðar Þorvaldar og
aðrir í flokkstjóm samkvæmt þijátíu ára
gamalli dagbók Gestur Bjamason, Halldór
Jensson, Ámi Júlíusson, Brynjar Hansson,
Karl Taylor, Magni Sigurhansson og Marinó
Jónsson. I dagbókinni er sagt frá afmælis-
veislu 13. janúar 1959 og að í veislunni
hafí Baldur Skúlason verið víttur fyrir aga-
brot í flokknum og ekki talinn kunna skil
á helstu æviágripum foringja þýskra nasista
og vísað úr flokknum þar til eftir mið-
nætti, að hann hafði játað syndir sínar og
tekinn inn aftur að lokinni leynilegri at-
kvæðagreiðslu og þá með naumum atkvæða-
mun. Pósistaflokkurinn var hreinræktaður
karlaflokkur og allt jafnréttistal hefur verið
okkur lítt að skapi. Þó vora með okkur í
bekk stúlkur, sem hefðu vel átt heima í
flokknum vegna mannkosta t.d. Elsa Kjart-
ansdóttir, Vigdís Böðvarsdóttir, Magnúsína
Guðmundsdóttir, Sigrún Albertsdóttir og
Ragnheiður Steindórsdóttir. Flmmtudaginn
12. febrúar er svo blaðið Pósistinn endan-
lega bannað og útgáfa þess stöðvuð af skóla-
yfirvöldum. í dagbókinni er getið um ein-
hver ólæti í skólanum af því tilefni. Á
sprengidag, tveim dögum fym, seldust 35
eintök af öðra tölublaði í skólanum. Um
kvöldið var grímudansleikur hjá gagnfræða-
skólanemendum; Spútnik lék fyrir dansi og
Engilbert Jensen söng með hljómsveitinni.
Aðstandendur blaðsins mættu og settu upp
grímu í tilefni dagsins.
Þegar ég riQa upp þessa löngu liðnu daga
þá finnst mér svona eftir á, að engin ástæða
hafi verið til að halda uppi harðri gagnrýni
á kennara í skólanum, sem flestir ef ekki
allir vora hinir mætustu menn og man ég
þá sérstaklega eftir þeim bræðram Biarna
og Ingólfí, Oskari Jónssyni, Óskari Ólafs-
syni og Rögnvaldi skólastjóra. Þaið virtust
bara engin takmörk fyrir því hvað uppreisn-'
argjömum unglingum, sem ómögulega gátu
fest hugann við námsbækumar, datt í hug
í námsleiða og uppreisn gegn öllu meðvituðu
og ómeðvituðu. Um vorið 1959 var þessi
„æskulýðshreyfing", Pósistaflokkurinn, að
mestu hætt starfsemi sinni. Það var helst
að við kæmum einstaka sinnum saman
heima hjá Þorvaldi, drykkjum kaffi eða
heitt súkkulaði, kveiktum á kertum, með
hakakrossinn á armböndum á hægri hand-
legg og flettum myndasafni frá dögum
þriðja ríkisins. Síðar var okkur vinsamleg-
ast bent á að hafa nú eitthvað þarfara við
tímann að gera en að herma eftir stjóm-
málahreyfíngu sem eins og allir vita leiddi
af sér meiri hörmungar fyrir mannkynið en
dæmi era til um fyr eða síðar.
GÓÐ Mannleg Samskipti
Það er margs að minnast frá löngu liðnum
dögum, áram og ekki nema fátt af því sem
hægt er að geta um 1 stuttri blaðagrein.
Keflavík í lok sjötta áratugarins var eins
konar sambland af sveit og þorpi, með inn-
an við þijú þúsund íbúa og byggðin svo til
eingöngu í næsta nágrenni Hafnargötu,
Suðurgötu og Hringbrautar. í þá daga ein-
hvem veginn eins og öll samskipti manna
hafi verið persónulegri og nánari. Keflvík-
ingar ræddust við yfír steinvegginn um
daginn og veginn eða við grindverkið sem
aðskildi lóðir. Lögregluþjónamir, Stígur,
Sigtryggur og Jens, eiginlega nánir kunn-
ingjar, sama gilti um kaupmanninn á hom-
inu, bæjarfógetann, bæjarstjórann eða
skattstjórann eða heimilislæknana, Bjöm
Sigurðsson, Ambjöm Ólafsson, Kjartan
Ólafsson, Guðjón í Ytri-Njarðvík og Karl
Magnússon.
I Keflavík á þeim árum vora stálpaðir
krakkar og unglingar í margs konar vinnu
og þá helst bæjarvinnunni, f fiski, losun og
lestun skipa við höfnina. Þá var Karl Eyj-
ólfsson, „Kalli í Strít“, sem bjó í stóru stein-
húsi við Aðalgötu í Keflavík, umboðsmaður
fyrir skip Eimskipafélagsins og dóttursonur-
inn, Karl Sævar, var hans hægri hönd.
Hafnarverkamenn vora sannarlega tilbúnir
að vinna á þeirra vegum, þó óharðnaðir
unglingar sem ekki þekktu til „Kalla í Strít"
héldu því sumir fram, að hann væri óhugn-
anlegt hörkutól. Annað kom á daginn við
nánari kynni og sérstaklega þegar kaupið
var sótt heim til hans og með launaumslagi
fylgdu stundum nokkrir konfektmolar í litla
lófa.
Ég lauk námi í Gagnfræðaskólanum vor-
ið 1959, eftir þijá vetur á skólabekk og
aðaleinkunin ekki það glæsileg að ástæða
hafí verið til að halda áfram og ljúka gagn-
fræðaprófi úr fjórða bekk. Satt best að segja
hef ég alla tíð séð eftir því að hafa ekki
haft meiri áhuga á skólanámi á þessum
áram. Við tók alvara lífsins; sá skóli sem
sumir vilja meina að sé hinn raunveralegi
skóli. í þá daga fannst manni heimurinn
vera eitthvað óendanlegt, án nokkurra endi-
marka, eitthvað stórfenglegt og þess virði
að kynnast nú nánar, t.d. með því að skoða
með eigin augum. En samt ótryggur og
þessar stöðugu fréttir í útvarpi af ofbeldi,
styijöldum og hungursneyð víða um heim
vora ekki beinlínis uppörvandi.
í heiðinni fyrir ofan þorpið vissi maður
svo sem af „Litlu-Ameríku", Keflavíkurflug-
velli, og skömmu eftir að ég hætti námi í
Gagnfræðaskólanum, í októbermánuði, var
ég kominn þar í vinnu hjá Sölunefnd vamar-
liðseigna að flokka sundur ýmislegt brota-
jám í stóram haug í heiðinni upp af Ytri-
Njarðvík. Sú vinna var þá á vegum Sæmund-
ar, sem rak efnalaug í Keflavík að mig
minnir. Vinnufélagar meðal annarra tveir
menn, sem báðir era nú látnir langt um
aldur fram og mikil eftirsjá að. Gunnar
Laxfoss Hávarðarson sem fórst á átjánda
aldursári með Stuðlaberginu í aftakaveðri
út af Reykjanesi, veturinn 1962, mikill efn-
ispiltur, og Sverrir Einarsson sem var verk-
stjóri í þessari vinnu, sfðan stöðvarstjóri á
Aðalstöðinni og eiginmaður frænku minnar
Auðar Jónsdóttur, yfirhjúkranarkonu á
Sjúkrahúsinu í Keflavfk.
Eftir að þeirri vinnu lauk kom tímabil
þar sem ómögulegt var að gera upp við sig
hvað tæki við. Við Pálmar Breiðfjörð lágum
yfir skákstöðum og tefldum skákir dögum
saman, vikum saman, Iitum upp á Keflavík-
urflugvöll til Þórhalls Vilhjálmssonar, sem
þá var þar ráðningarsljóri og hafði aðsetur
f gömlum hermannabragga til hliðar við
aðalhliðið inn á Keflavíkurflugvöll. Lengi
vel fengum við enga vinnu, umsóknareyðu-
blöð lágu inni hjá Þórhalli og þannig var
það í nokkrar vikur. Við Pálmar litum stund-
um inn á Víkina við Hafnargötuna og völd-
um plötur í djúkboxið. Og einmitt þá var
eins og við vildum aftur og aftur fá að
heyra Ragnar Bjamason syngja eitt af vin-
sælustu lögum ársins 1959, „Vertu ekki að
horfa svona alltaf á mig, ef þú meinar ekki
neitt með því.“
Loks kom að því að í nóvembermánuði
1959 var ég ráðinn í uppvask á hótelinu á
Keflavíkurflugvelli sem f þá daga var rekið
af bandaríska flughemum, a.m.k. eldhúsið
og matsalan, og íslenskur maður, Edwald
Fredriksen var þar yfirmaður að mig minnir.
Áður varð ég að ganga undir eins konar
„sótthreinsun", víðtæka læknisskoðun _ á
hersjúkrahúsinu á Keflavíkurflugvelli. Ég
átti nefnilega að gegna ábyrgðarstarfi í
uppvaski hjá sjálfum flughemum, hluta af
mesta hervaldi heimns og í slíku ábyrgðar-
starfi mátti maður ekki kenna sér nokkurs
meins og ekki til neins að koma með læknis-
vottorð vegna höfuðverkjar eða magapínu.
Nei, í uppvaskinu var maður f eins konar
herskyldu. Þar bragðaði ég í fyrsta skipti
spaghetti með nautahakki sem svona í end-
urminningunni er eins og hafi verið á mat-
seðlinum þrisvar til flórum sinnum í viku
ásamt einhveijum öðram álíka sterkum
mat. Það var vaktavinna þama á hótelinu
og unnið eitthvað um nætur. Ég tók þá
rútuna úr Keflavík upp á flugvöll skömmu
fyrir miðnætti, þá vora lög unga fólksins
spiluð í ríkisútvarpinu seint á kvöldin og
eitt lag mjög oft á dagskrá, þegar rútan
hélt af stað upp á flugvöll; „Einsi kaldi úr
eyjunum", með óðni Valdimarssyni. ..
Höfundur er rithöfundur og nseturvörður í
Reykjavík.
Leiðrétting
f 1. tölublaði Lesbókar 1989 birtist grein
um sálmaskáldið séra Valdemar Briem eftir
séra Flóka Kristinsson. Þar var rangt með
farið, að sálmurinn „Sigurhátíð sæl og blíð“
sé eftir séra Valdemar. Það rétta er, að
þessi sálmur er eftir séra Pál Jónsson, prest
f Viðvfk í Skagafírði og Myrká í Eyjaijarðar-
sýslu. Leiðréttist þetta hér með.
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 11.MARZ 1989 5