Lesbók Morgunblaðsins - 11.03.1989, Blaðsíða 7

„Plug in City“ - Hugmynd um borg. Vísbending um óendanlega möguleika tækn-
innar. 1964.
ríkislistaakademíuna í Frankfurt.
Þekktastur er Peter Cook þó eflaust fyr-
ir forsvar sitt fyrir Archigram, hópi ungra
arkitekta, sem spratt fram á sjónarsviðið í
Bretlandi með öllum þeim bægslagangi sem
fylgdi þjóðfélagshræringum þess tíma. Arc-
higram-hópurinn gerði óspart gys að úr-
ræðaleysi og stöðnun módemismans og var
óspar á sérviskufullar skrýtluhugmyndir um
byggingarlist undir kjörorðinu „Hvers vegna
ekki?“ Archigram eirði engu, vildi velta við
hvejum steini og varpaði fram þvflíkri ofg-
nótt hugmynda að nú, aldarfjórðungi síðar,
em þær enn frjór umræðugrundvöllur.
Archigram leit á borgina sem einskonar
framlengingu mannslíkamans, risavaxið
lífkerfí, sem væri hluti af lífkeðjunni. Þetta
lífkerfí þyrfti að endumýja sig, stundum
hægt, stundum skyndilega, líkt og þegar
myndbreytingar eða stökkbreytingar verða
í náttúmnni.
Samkvæmt skoðunum Archigram-hóps-
ins yrðu arkitektar að öðlast fullan skilning
á eðli þessa risavaxna lífkerfís og eiginleik-
um þess, svo beina mætti því og öllu sem
í því hrærist í réttan farveg. Þróun og eðli
þessarar lífvem yrði aldrei skilgreind í form-
úlum, reglum og alhæfíngarlausnum, heldur
höfðaði þetta til vitundar stéttarinnar og
skyns. Arkitektar yrðu að horfast í augu
við þetta ef byggingarlistin ætti að endur-
heimta stöðu sína sem mótandi menningar-
afl í stað þessa að daga uppi í eltingarleik
við reglur og skynlausan heim tækninnar.
Byggingarlistin skyldi leiða tæknina í stað
þess að „blindur leiði haltan" eins og raun-
in hefur ef til vill orðið.
Peter Cook setti fram dirfskufullar hug-
myndir um byggingar í tæknibúningi árið
1964 og nefndi á móðurmáli sínu „Plug in
City“. Þetta vom vísbendingar um þá óend-
anlegu möguleika.s em tæknin færði bygg-
ingarlistinni og ef til vill sérstaklega fram
sett til að ögra brezku afturhaldi. Archigram
undraðist hvað umhverfíð var skapað af
lítilli andagift. Þeir gerðu gys and and-
lausri hræðslu og fáfræði, sem sífellt leitaði
til fortíðarinnar að fyrirmyndum í fals-
draumum um sveitasælu, öryggi bemskunn-
ar og hinn gamla tíma.
Þótt þjóðfélagið beri enn klafa fáfræði
og arkitektar jafnt sem almennir borgarar
séu sem fyrr afskaplega hræddir við fmm-
legar hugmyndir og það að skera sig úr,
hafa verk eins og „Plug in City“ þó haft
sín áhrif og afleiðingar. Nægir í því sam-
bandi að benda á Pompidou-safnið í París
eftir arkitektana Rogers og Piano; byggingu
sem þótti á sínum tíma og þykir jafnvel
ennþá framúrstefnuleg. Þannig hefur það
fallið í hlut annarra en Archigram-hópsins
sjalfs að framkvæma hugmyndimar. Þeir
em ævilangt stimplaðir sem „hættuleg Qár-
festing". Hugmjmdafræðin hefur f þessu
tilviki eins og öðmm hlaupið samtfmann af
sér. Annars væri heldur ekki gagn í henni.
Framsetning hugmynda er öll auðveldari á
pappír en í raunvemlegri byggingu, þar sem
margskonar áhrifavaldar koma við sögu í
sköpuninni. Það er engin tilviljun, að sumar
áhugaverðustu byggingar sögunnar er að-
eins að finna á pappír.
Peter Cook hefur tekið að sér vanþakkl-
átt hlutvek tilraunaarkitektsins, sem raynir
stöðugt að sýna framá að „hið augljósa"
og „það hefðbundna" er ekki endilega „hið
eina sanna". ímyndir háns em í stöðugri
þróun; þær em vísbendingar og tilraunir,
sem oft mistakast, en em allar hluti af
heildarmyndinni, þar sem hverfulleiki er
eina lögmálið. Peter Cook staðhæfír aldrei,
né sýnir endanlega lausn. Hún e ekki til.
Hlutverk hans er fremur að skynja og túlka
tíðarandann. Hann er í einskonar einka-
krossferð i hugmyndaheimi byggingarlistar-
innar og afköstin em ótrúleg. Hugmynda-
flæðið er stöðugt og yfírleitt hefur hann
ekki gefíð sér tíma til að fínpússa hugmynd-
ir sínar fyrr en kannski á síðari ámm, þá
í samvinnu við Christine Hawley. Þeirra
samvinna hefur fært hugmyndimar nær því
sem kalla má byggjanlegt.
Viðfangsefni síðari ára hefur verið samr-
uni náttúra og byggðar. ímyndin er ljóðræn
og leikur sér með stef eins og myndbreyt-
ingu, lagskiptingu, vatn og tónlist. Peter
Cook er enn i hlutverki undiröldunnar í til-
raunastarfsemi í Bretlandi og hræringar
hans og áhrif í nær 30 ár, hafa varla farið
framhjá nokkmm núlifandi arkitekt.
Peter Cook, tilraunaarkitekt, hugmyndasmiður og aðal driffjöður Archigram-
hópsins, sem framleiddi nýjar hugmyndir og gerði gys að stöðnun og ótta við
það nýstárlega.
U M L
Um tungumálið
Imanni vex tilfínning af því að
tungumálið sé orðið líkast
sturluðu dýri sem étur grisl-
ingana undan sér (einsog
stundum má sjá í dýragörðum)
eða þá risaeðla sem ganar útí
kviksyndisfen (en það sést
hvergi lengur nema í skelfíleg-
um draumum). Og vissulega getur það
orðið martröð að hlusta á beinu útvarps-
sendingamar sem nú em hvarvetna
hafðar. Margoft er þá verið að pynda
vamarlaust tungumálið tilað segja hreint
ekkineitt.
Eins og margir fleiri hef ég verið að
hugleiða þetta.
Það fór heldur ekki framhjá mér að
þessar pyndingar tungumálsins keyrðu
fyrst um þverbak eftir að sérstakur
málfarsráðunautur fór að starfa hjá
Ríkisútvarpinu. Sem vonlegt er — því
hlutverk ráðunauts er yfirleitt það að
létta ábyrgð af hveijum og einum hinna.
Annað né meira gerir hann ekki. Vandi
lemstraðs tungumáls er viðameiri en svo
að ráðunautur geti leyst hann.
Sagt er að þeirsem nú em að taka
við gæslu tungunnar hafí ekki vaxið upp
við sömu kringumstæður og tungan á
sínum tíma spratt úr. Það er rétt. Rétt
er líka að þeim virðist ofviða að beita
orðtökum og mjmdlíkingum málsins af
tilfínningu. Undramargt kemur einsog
„þjófur úr heiðskím lofti" af vömm þessa
unga fólks. En hvað er það líka að sækja
í þann horfna heim þegar tungan ætti
að vera í fljúgandi endursköpun í munni
þess? Því að japla á fúnum tengslum
málsins við þá veröld sem var?
Tungumál er ekki bara spegilmjmd
þjóðarinnar sem talar það og skrifar.
Nema vitaskuld deyjandi tungumál.
Lifandi tungumál hleypir raunvem-
leika samtímans inná sig og verður þann-
ig mótunarafl hugsana, viðbragða, skoð-
ana, gagmýni og skilnings sem á endan-
um skefur hvap sjálfsblekkingarinnar
utanaf þjóðrembunni. Lifandi tungumál
mótar þjóðina sem er að móta það.
Þjóðrembuumhyggjan fyrir tungumál-
inu er að sínu leyti jafn falleg og hún
er vonlaus. Alverst er þó að þetta skuli
þurfa að vera umhyggja gjörgæsluþjóna
en ekki glaðbeitt framrás hinna ungu
og spræku sem engu eira.
En svona hagar nú til um þessar
mundir.
A þeim tímum sem íslensk tunga
þyrfti mest að brýna eggjar sínar uppá
nýtt og endurskapa sig tii að geta um-
skapað samfélagið sem hún þjónar em
opinber lejmdarmál orðin bæði mörg og
flókin. Persónulegt öryggi — sem aldrei
nokkumtíma var né verður til — hefur
verið gert að markmiði allra, ef ekki
trúarbrögðum. Núorðið skrifa menn blöð
og bækur, tala í útvarp og brosa í sjón-
varp fyrir náð hins opinbera. Öryggi
þeirra heimtar að talað sé bæði lítið og
óljóst um leyndarmál hinna altumve-
fjandi jrfirboðara. í stað vitsmunalegrar
gagnrýni kemur skammsýn hneykslun.
Stjómmálamannaþvaður í stað íhugunar.
Og fordómar setjast á bekkinn þar sem
gmnduðum skoðunum hefði mátt ætla
sæti.
Slævun og hægfara dauði tungumáls-
ins em í raun að vinna það verk sem
ritskoðun oftast leysir af hendi.
ÞORGEIR ÞORGEIRSSON
HUGRÚN
Til Morgun-
blaðsins í
tilefni 75
ára afmælis
Áfram þig öldin ber
afmælið blessist þér.
Engum það framhjá fer
fólkið þér ann.
Hækki enn hagur þinn
heiðraði vinur minn.
Togþráðinn tilvalinn
tíminn þér spann.
Fyrrum þú frækorn varst
frjómagnið í þér barst.
Þoldir þú lof og last
á langri ferð.
Reyfum úr færðist fljótt
fékkst snemma dug og þrótt.
„Árvakur" efldist skjótt
að allri gerð.
Alltaf í morgunmund
mætirðu á réttri stund.
Samveran léttir lund
og leiði þver.
Án þín ei vera vil
veistu á mörgu skil.
Ártuga brúar bil
sem betur fer.
Ellimörk engin berð
aðbúð er mikilsverð
málum, með góðri gerð
greinir þú frá.
Færir þú fréttir mér
fagnandi tek ég þér.
Málfarið oftast er
ágætt að sjá.
Vísa þér veginn enn
vökulir traustir menn.
Illgresi að baki brenn
best reynist það.
Farsældin fylgi þér
færðu þá ósk frá mér.
Framtíðin alltaf er
óskrifað blað.
Hugrún er skáldanafn
Filippíu Kristjónsdóttur.
ERLARAGNARSDÓTTIR
Vorþrá
Oft á vetrar köldu kveldi
kemur þrá í huga minn,
eftir sumri og sólareldi
sífellt löngun sterka finn.
Brátt mun ríkja vorsins veldi
verða bjartur himinninn.
Gott mun þá að bregða blundi
björtum vorsins morgni á
fuglar syngja í fögrum lundi
fegurð lífs og ástar tjá.
Ó hve sælt á ástafundi
ungum vini dvelja hjá.
Höfundur er húsmóðir í Hafnarfirði.
KARLÍNA HÓLM
Mjöli
Pappírsdægur:
svört, fjólublá
líða hjá,
mynda mjallarhrauk
á slitinn gólfdúkinn.
Naumur er tónn skammdegis.
Glotta grýlukerti,
hrökkva sönggyðjur
við staka tóna
af snæviþjökuðu þakskeggi,
snerta
mildileg blæbrígði
gullofinn streng,
sindrar
Ijós pappamjöll
í moll og dúr.
Höfundur er hjúkrunarfræöingur
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 11. MARZT989 7