Lesbók Morgunblaðsins - 03.11.1990, Blaðsíða 6

Karlsbrúin í Prag. Mannfjöldinn á brúnni er að mestu leyti
ferðamenn.
Gata í Prag.
Havel á leið til að ávarpa þjóðina í til- Gylltur Trabant á fótum er eitt af þvísem mætir vegfarandanum á götu íPrag.
efni dagsins - og Dubcek kemur út úr
forsetahöllinni.
freista þess að sjá hinn merka mann en
vorum greinilega ekki ein um það, því fljót-
lega dreif að fólk úr öllum áttum, eins og
það sprytti upp úr jörðinni og áður en varði
hafði myndast stór hópur framan við kast-
aladymar. Þarna biðum við góða stund og
eins og í ofvæni eftir Havel, leikritaskáldi
sem hafði byijað að skrifa þegar hann var
í hemum af því að það var svo leiðinlegt
og lítið að gera. Þegar hann losnaði þaðan
hélt hann skrifunum áfram og hafði skrifað
mörg leikrit og þótt ekkert þeirra fengist
sett á svið í heimalandinu varð hann frægur
meðal þjóðarinnar, og nú var hann orðinn
forseti, og allir biðu hans í ofvæni.
Annað slagið opnuðust dymar svo að sjá
mátti inn og upp á fyrsta stigapall þar sem
nokkrar manneskjur stóðu, en enginn Hav-
el. Svo kom allt í einu maður út úr höllinni
og var á svipinn eins og honum væri fullkom-
in alvara, og bað fólk að færa sig svo bflarn-
ir kæmust að, og svo komu bílamir og enn
opnuðust dymar og lokuðust, og enn var
enginn Havel, ekki einu sinni á stigapallin-
um.
Ég hafði komið mér fyrir uppi á svolítilli
upphækkun og hafði ágæta yfírsýn, bæði
yfir dymar og mannfólkið sem virtist taka
biðinni með stóískri ró. Það eru þó ekki allir
í heiminum að flýta sér, varð mér hugsað,
og í sama mund opnuðust hallardymar og
Havel skaust inn í bfl og keyrði burt. Dubc-
ek kom fast á eftir en þurfti að ganga spöl-
kom að sínúm bíl, en hann var líka horfinn
áður en varði og loks vom einungis eftir
nokkrirembættismenn sem útlending varðar
síst um.
Þá höfðum við bæði séð Havel og Dubc-
ek, en langaði nú mest til að seðja okkar
óskaplega hungur. Frá því að við komum
til Prag hafði verið gengið undir okkur frá
morgni til kvölds og snúist í kringum okkur
eins og við væmm merkilegt fólk, og því
komum við okkur saman um að það minnsta
sem við gætum gert, væri að bjóða Tatjönu
í mat. Við ákváðum að hafa engin orð um
það en setjast inn á næsta matsölustað,
panta mat og borga án þess að hlusta á
mótbámr Tatjönu. Einmitt þá stakk hún
upp á því að við fengjum okkur að borða.
Staðurinn var ekki langt undan, lítil matkrá
og fullsetin eins og slíkir staðir vom ævin-
lega, en þó pláss fyrir fjóra gesti. Við sett-
umst við lítið borð og verklegur kvenmaður
búinn í matargerðarleg föt kom til okkar,
og þær Tatjana skiptust á nokkmm orðum.
Skömmu síðar fengum við hið dæmigerða
gúllas og knudel með hálfum lítra af bjór,
og allir veraldarinnar þjóðarleiðtogar blikn-
uðu hjáTslíkri dásemd.
Það er indælt að vera ferðamaður í
ókunnri borg og ganga sig svangan, og fá
sér svo að borða, og þá spillir ekki að matur-
inn sé bæði vel útilátinn og ódýr. Og þann-
ig var það einmitt í þetta skipti, við átum
ágætis gúllas og knudel og bjórinn var sér-
lega góður, og áður en við gátum maldað
hið minnsta í móinn var Tatjana búin að
borga og komin út á götu að halda ferðinni
áfram.
Um kvöldið var enn verið að minnast
dagsins, 21. ágúst 1968, og í sjónvarpinu
fengu Tékkar í fyrsta skipti að sjá myndir
af innrásinni. Við íslendingarnir vorum ekki
að sjá neitt nýtt en jafnvel þó húsráðendur
okkar væm að sjá þessar myndir í fyrsta
skipti, myndir af óeirðum þar sem ótöluleg-
ur fjöldi fólks stóð í annarlegri baráttu við
brynvagna og skriðdreka, þá gátu þeir ekki
stillt sig um að láta nokkrar. gamansögur
fylgja með lauslegri endursögn textans.
Það er fátt skemtmilegra en að geta hleg-
ið lítillega að andstæðingi sínum, einkanlega
ef hann er óvígur her, og rétt eins og til
að lífga upp á tilvemna brugðu Tékkar á
það ráð að fjarlægja gatnamerkingar um
allt land ellegar snúa þeim við. Þetta bar
tilætlaðan árangur og varð innrásarliðinu
til lítillar skemmtunar sérstaklega fyrstu
dagana þegar hlutir urðu að gerast hratt
en Rússar að sama skapi ókunnugir í Tékkó-
slóvakíu. Það gerðist því eitt og annað
spaugilegt fyrstu dagana eins og eftirfar-
andi saga ber með sér.
Til að koma á röð og reglu í Prag sendu
Rússar af stað gríðarmikla lest hlaðna tækj-
um, mönnum og vistum til borgarinnar. Til
að tryggja gæfu lestarinnar var hún blessuð
í hvert skipti sem blessun var við komið og
þegar hún fór loksins yfir landamærin var
hún svo þmngin heilagleik að slíkt var ann-
ars óþekkt frá lokum seinna stríðs. Á tímum
innrásarinnar höfðu þegar verið lagðir lest-
arteinar í hring umhverfis Prag, en þar sem
allar merkingar vora horfnar og landslagið
nánast einkennalaust á þeessum slóðum,
varð að fá tékkneskan leiðsögumann svo
lestin kæmist örugglega klakklaust á
áfangastað, maður skyldi aldrei treysta á
blessunina eina saman á erlendri gmnd.
Þegar leiðsögumaðurinn heyrði hvert ferð-
inni var heitið, þá varð hann fyrst myrkur
á svip en sagði svo, á bjagaðri rússnesku
sem hann annars hvorki talaði né skildi, að
þeir ættu langa Ieið fyrir höndum. Eftir vel
dags ferð í Tékkóslóvakíu fóra Rússarnir
að ókyrrast og spurðu hversu langt væri til
Prag, en Ieiðsögumaðurinn hristi aðeins
hausinn og svaraði með vorkunnarlegu sak-
leysi, „það er langt“. Og svona hélt lestin
áfram ferð sinni, hring eftir hring umhverf-
is borgina uns hún varð eldsneytislaus,
matarbirgðirnar nánast þrotnar.
Gamansögur sem þessi eru Tékkum tam-
ar í munni, enda lætur þeim öðrum betur
að segja skemmtilegar sögur og ljóst að
þeir hafa engu gleymt frá því góði dátinn
Svejk fór í stríðið forðum daga með sögur
af frændum sínum og gestum Bikarsins.
Það var í gömlu húsi.
Stóllinn ruggaði hægt.
Eilífðarlegt marr hans
var líkt og stef við rign-
inguna. Hún féll haust
leg fyrir utan gluggana. Það var einsog tvö
hljóðfæri léku saman Iag um minninguna.
Gömul kona sat í stólnum. í litlu her-
bergi. Við einn vegginn var gamall dívan
með mörgum ábreiðum og púðum. Smáborð-
um hafði verið dreift um herbergið. Þau
voru hlaðin postulínsstyttum.
í einu horni stóð sjónvarpið.
Fjölskyldumyndir hengu á öðrum vegg í
gylltum römmum.
Þær voru flestar á sömu stúlkunni. Elsta
myndin var af ungbami, sem er haldið hjá
píanó og látið þykjast leika á það. Önnur
myndin er af smá stúlku, sem situr fyrir
hjá ljósmyndara og brosir feimnislega.
Þriðja myndin er af stúlkunni í sveit. Hún er
í gallabuxum og köflóttri skyrtu, með síðar
ljósar fléttur. Hún tekur höndum utanum
lítinn kálf. Fjórða myndin er fermingar-
mynd. Unga stúlkan er með alvarlegan, en
ögn vandræðalegan svip, klædd í kyrtil,
með hvíta hanska og heldur utanum sálma-
bókina.
Síðasta myndin er af stúlkunni á stúd-
entsaldri.
Hún situr við píanó og leikur.
Píanóið stóð í eldhúsinu.
Eldhúsið er enn minna en stofan. Ekkert
eldhúsborð, en lítill ísskápur og innréttingin
komin til ára sinna.
Eldhúsglugginn snýr útí þröngt port.
Píanóleikarinn lýkur leik sínum og andar-
taki síðar brjótast út áköf fagnaðarlæti.
Unga stúlkan reisir sig upp frá hljóðfærinu
og hneigir sig.
Fullorðin kona situr á fremsta bekk. Hún
klappar lengur en hinir og þegar fólk er
farið að gjóa til hennar augunum, á leiðinni
út, rankar hún við sér. Hún er með blóm-
vönd. Hún fer á bakvið í fylgd dyravarðar
og færir unga píanóleikaranum blómvönd-
inn.
Gamla konan í stólnum ruggar sér hrað-
ar. Hún hallar sér aftur á bak og klútur
sem hún er með í annarri hendi, fellur á
gólfið. Henni bregður og lítur í kringum
sig. Svo stendur hún seint á fætur. Og tek-
ur myndimar af stúlkunni niður af veggn-
um. Hún stillir þeim út í stofuglugga, sem
snýr útí þröngt portið. Stillir þeim þannig
að stúlkan á myndinni, horfír út um
gluggann. Svo leggst hún fyrir á dívaninn,
breiðir yfir sig heklað teppi og heldur að
hún geti sofnað.
Rigningin færist í aukana.
Píanóhljómarnir berast úr eldhúsinu og
fylla litla íbúðina. Það er Tunglskinssónat-
an. Hún situr við hljóðfærið og veit ekki
af sér. Hún sér myndir af skógi og hafi.
Svo hverfur það allt og tónverkið tekur
hana til sín. Það er líkt og allt renni saman