Lesbók Morgunblaðsins - 17.10.1992, Blaðsíða 8

Minnisstæðir menn
og atburðir árið 1972
ár eru liðnir tveir áratugir frá því minnisstæða ári
1972 er kom íslandi um tíma í heimsfréttimar. Ný
kynslóð hefur vaxið úr grasi, kynslóð sem man
ekki eða þekkir nema af afspum helstu tíðindi ársins.
Sjöundi áratugurinn tilheyrði loks sögunni. Litrík
Af atburðum ársins ber
heimsmeistaraeinvígi
þeirra Fischers og
Spasskys hæst, enda var
vart um annað meira
rætt. Skemmtistaðurinn
Glaumbær var á fullu,
mikil gróska í myndlist
með súmmarana í
framúrstefnunni, en Óli
blaðasali setti svip á
Austurstræti og á
Borginni sátu þeir Tómas
Guðmundsson og Indriði
G. í síðdegiskaffmu.
Eftir ÓLAF
ORMSSON
og minnisstæð ár voru liðin j)egar hver at-
burðurinn rak annan hér á Islandi sem er-
lendis. Hvellurinn frá bítlaæðinu var að
baki og uppreisn æskufólks, hinnar svoköll-
uðu 68-kynslóðar, í helstu stórborgum Vest-
urlanda gegn neysluþjóðfélaginu og firringu
þess hafði fjarað út, blómabömin, hippam-
ir, að mestu horfnir eða höfðu aðlagað sig
breyttum tímum.
VINSTRISTJÓRN VlÐ VÖLD
Þegar litið er yfír farinn veg, þá tvo ára-
tugi sem liðnir era, fínnst mér eins og hafí
átt sér stað bylting á flestum sviðum þjóð;
lífsins og þá einkum á liðnum áratug. Á
ýmsum sviðum til framfara, á öðram til
verri vegar. Tækni og vísindum hefur fleygt
fram, vandamál mannkynsins era þó síst
minni nú á dögum en vora í upphafí átt-
unda áratugarins. Ef eitthvað er, þá era
þau ógnvænlegri, samanber tröllaukinn víg-
búnað og stóraukna mengun í lífríkinu. Og
margt er með öðra móti í þjóðlífínu nú á
dögum en var í upphafi áttunda áratugar-
ins. Þá höfðu vinstri flokkamir unnið sigur
í alþingiskosningum, vinstri stjóm sat að
völdum undir forystu Ólafs heitins Jóhann-
essonar, með aðild Framsóknarflokksins,
Alþýðubandalagsins og Samtaka frjáls-
lyndra og vinstri manna og hafði t.d. á
stefnuskrá sinni brottför bandaríska herliðs-
ins frá íslandi.
Fjetur Hafstein Lárasson skáld var þá
blaðamaður við málgagn samtakanna, Nýtt
land — Frjáls þjóð. Hann gekk um með
svarta alpahúfu á höfði, einbeittur á svip,
beinlínis ögrandi, minnti á mannkynsfrels-
ara og hvatti óspart til baráttu gegn spill-
ingu og ranglæti í þjóðlífínu.
Áhrifa frá stefnum og straumum á sjö-
unda áratugnum í tónlist, listum og stjóm-
málum gætti enn nokkkuð á fýrstu áram
áttunda áratugarins. Popptónlistin nokkuð
áberandi, þrátt fyrir að Bítlamir og Elvis
hefðu hægt um sig og ýmsar leiðandi
poppgrúppur frá áratugnum á undan hefðu
lagt upp laupana og horfið að mestu af sjón-
arsviðinu vora þó aðrar í fullu Qöri og aldr-
ei háværari eða fyrirferðarmeiri, t.d. breska
stuðhljómsveitin, Slade, þrællinn.
Ég átti snemma á áratugnum grammi-
fón, gamla mublu, antik, árgerð 1940, og
oft var bragðið undir nálina partýplötu með
hljómsveitinni Slade. Hlustað aftur og aftur
á kröftugt rokklag sem heitið gæti á ís-
lensku „Mamma, mamma, nú eram við öll
orðin endanlega vitlaus". Einnig síðustu
Gunnar skáld Gunnarsson lítur & styttu
af sjálfum sér, sem búið var að koma
fyrir í Ámagarði.
breiðskífu Bítlanna, Abbey Road, og plöt-
umar þrjár í einu og sama albúminu frá
Bangla Desh-tónleikunum, sem Georg
Harrison hafði forystu um árið 1971.
Menningar- og listalíf var með fjölbreyti-
legu móti 1972. Náði það hámarki með
glæsilegri listahátíð þá um sumarið, þar sem
t.d. var framfluttur einþáttungur eftir Birgi
Engilberts, Hversdagsdraumur, og í Iðnó
var flutt dagskrá úr verkum Steins Steinars
í umsjón Sveins Einarssonar. í Þjóðleikhús-
inu flutti Lilla Teatem frá Helsinki Um-
hverfís jörðina á áttatíu dögum eftir Júlíus
Veme. Hingað komu á listahátíð ýmsir
heimskunnir listamenn. Yehudi Menuhin var
einleikari á tónleikum Sinfóníuhljómsveitar
íslands í Laugardalshöllinni og Ándré Pre-
vin stjómaði Sinfóníuhljómsveitinni á loka-
tónleikum listahátíðar. Þá var haldið upp á
sjötugsafmæli Halldórs Laxness og Þjóðleik-
húsið var með sýningu á Sjálfstæðu fólki og
í Iðnó var Atómstöðin á fjölunum.
Áhugaleikfélögin á landsbyggðinni héldu
uppi öflugri starfsemi. Leikfélag Þorláks-
hafnar sýndi mánuðum saman fýrir fullu
húsi og við frábærar undirtektir, húrrahróp
og stapp svo undir tók í nærliggjandi byggð-
arlögum, Góðir eiginmenn sofa heima, með
Vemharði Linnet, Agnesi Guðmundsdóttur
og Sigurði Þóri Sigurðssyni myndlistar-
manni í aðalhlutverkum. Ég og Hakinn,
gullsmiðurinn, létum okkur ekki muna um
að taka leigubíl um Suðurlandsundirlendið
og Svanur Halldórsson á Borgarbflastöðinni
ók okkur á vit leiklistargyðjunnar, því við
vildum ekki missa af slíkum viðburði.
Þá hélt Ríkisútvarpið-sjónvarp uppi
öflugri menningardagskrá sem jafnan fyrr
og sfðar. Þáttur um bókmenntir og listir á
líðandi stundu var reglulega á dagskrá sjón-
varpsins og umsjónarmenn vora Bjöm Th.
Bjömssón, Sigurðiir'Sverrir Pálsson, “Þor-
kell Sigurbjömsson, Njörður P. Njarðvík og
Vigdís Finnbogadóttir leikhússtjóri, síðar
forseti íslands.
Útvarpsleikritin vora vikulega á dagskrá
og framhaldsleikritið veturinn 1971-72,
Dickie Dick Dickens, undir stjóm Flosa Ól-
afssonar. Og vinsælustu útvarpsþættimir
árið 1972 vora tvímælalaust Beint útvarp
úr Matthildi, frá ríkisstjóm Matthildar, sem
var ráðuneyti myndað af þremur háðfuglum,
öllum síðar landskunnum, Davíð Oddssyni,
Þórami Eldjám og Hrafni Gunnlaugssyni.
Vöktu þeir feikna lukku enda tekið á málum
með húmorinn að leiðarljósi.
Glaumbær á Fullu
Skemmtanalífíð var óvenju íjöragt og
dansað nánast á hveiju götuhomi. Sextett
Ólafs Gauks og Svanhildur vora á Hótel
Borg, tríó Steina Steingríms lék á Óðali við
Austurvöll. Trúbrot var í Glaumbæ og Rún-
ar Júlíusson, stökk stundum allt að tvo
metra í loft upp frá hljómsveitarpallinum,
með bassagítarinn í höndum. Júdas lék í
Tjamarbúð. Haukur Morthens og hljóm-
sveit á Naustinu, hljómsveit Magnúsar Ingi-
marssonar á Röðli við Skipholt. Hljómsveit
Guðjóns Matthíassonar hjá Eldridansa-
klúbbnum í Brautarholti 4, og nektardans-
mærin TAM skemmti fyrir fullu húsi og við
mikla hrifíngu í Sigtúni við Austurvöll. Árið
1972 var ákveðið að gefa út plötu til minn-
ingar um konung jazzins, Louis Armstrong
og barst Félagi íslenskra hijómlistarmanna
beiðni um að senda nokkur lög til að hægt
væri að velja úr eitt þeirra á plötuna, Viki-
vaka eftir jazzprófessorinn Jón Múla Árna-
son.
Þá vora sýndar margar úrvalskvikmyndir
í kvikmyndahúsum höfuðborgarinnar. Aust-
urbæjarbíó sýndi í sálarQötram, bandaríska
stórmynd f litum, byggða á samnefndri
skáldsögu eftir Elís Kazan, með Kirk Dougl-
as, Faye Dunaway og Deborah Kerr í aðal-
hlutverkum, og síðar á árinu Tannlækninn
á rúmstokknum með Óla Sötoft og Birgitte
Tove, eina hinna skemmtilega djörfu dönsku
rúmstokksmynda sem byijað var að sýna
hér á landi í upphafi áttunda áratugarins.
Nýja bíó sýndi John og Marrý, með Dustin
Hoffman og Míu Farrow, en Mía var ein-
mitt hér á ferð sumarið 1972 á listahátíð
með þáverandi eiginmanni sínum, André
Previn. Laugarásbíó sýndi frábæra banda-
ríska litmynd um snilld og æviraunir einnar
mestu listakonu sem uppi hefur verið, ísa-
dóra Duncan, með Vanessu Redgrave í aðal-
hlutverki. Hún fór beiniínis á kostum í hlut-
verki ísadóra. Þá var bókaútgáfa árið 1972
óvenju glæsileg og út komu 300 bókatitlar.
Helgafell gaf út nýja og jafnframt síðustu
skáldsögu Halldórs Laxness, Guðsgjafar-
þulu, og minnist ég þess, að bókin vakti
töluverða athygli og varð metsölubók fyrir
jólin 1972.
Ég vann þá um haustið sem handlangari
í múrverki við nýbyggingu Flensborgarskóla
f Hafnarfírði. Þar vann töluverður hópur
iðnaðarmanna og verkamanna, meðal ann-
ars Birgir Dýifyörð, sem á síðari áram er
fyrst og fremst þekktur sem varaþingmaður
Álþýðuflokksins og erindreki. Hann var
ekki lítið hrifínn af Guðsgjafarþulu og þá
sérstaklega aðalsöguhetjunni, íslandsbersa,
eða Bersa Hjálmarssyni, og fór Birgir stund-
um með eftir minni heilu kaflana úr bókinni
í kaffitímum af slíkri fþrótt að atvinnuleikar-
ar hefðu varla gert betur.
„Einvígi aldarinnar", skákeinvígi þeirra Fischers og Spasskys, yfirskyggði alla atburði ársins 1972 hér á íslandi, svo
mikla athygli fékk það bjá þjóðinni.
BLÓMATÍMI SÚMMARA
Heimskringla gaf út skáldsöguna Hreiðr-
ið eftir Ólaf Jóhann Sigurðsson og Ijóðabók-
ina Veðrahjálm eftir Þorstein frá Hamri.
Einnig frásagnir Þórbergs og fyrstu tvær
bækurnar í ljóðasafni Jóhannesar út Kötlum.
Þá komu út skáldsögur Þráins Bertelsson-
ar, Kópamaros hjá Helgafelli, Uppreisnin í
grasinu eftir Árna Larsson hjá Almenna
bókafélaginu og síðara bindið af Gunnari
og Kjartani eftir Véstein Lúðvíksson hjá
Máli og menningu.
Þá var sú nýjung í menningarlífinu að
SÚM og SÚR (Samband íslenskra myndlist-
armanna og Samband ungra rithöfunda)
gengust fyrir í sameiningu í sýningarsal
SÚM, innan um málverkin, bókmennta-
kvöldi, þar sem lesið var úr nýjum verkum
ungra höfunda. Eftir einu slíku man ég vel
þar sem Þorsteinn frá Hamri, Ámi Larsson
og Vésteinn Lúðvíksson lásu upp úr bókum
sínum. Þá las Steinunn Sigurðardóttir upp
úr nýrri ljóðabók og Úlfur Hjörvar úr Kópa-
maros eftir Þráin Bertelsson.
í myndlistinni var einnig mikil gróska.
Einna mest áberandi yngri manna vora Ein-
ar Hákonarson, Sigurður Örlygsson, Magn-
ús Kjartansson, Magnús Tómasson og
Gunnar Öm Gunnarsson, sem hélt sýningu