Lesbók Morgunblaðsins - 04.02.1995, Blaðsíða 2

Ekiö um hlaö á býli, anno
Braggar,
herminjar
Vegavinnuskúr,
anno1944
1944
VEGMINJASAFN
Sýning á farartækjum,
verkfærum tengdum vegagerb
og upplýsingar um vegminjar
Brú anno
1994
Þjóövegur anno 1994
Bensínafgreiösla/
sjoppa, anno 1961
Brúfrá
1908
Smá kafli meö þundnu
slitlagi og Ijósastaur
Trébrú
REIÐVEGUR yfir Skeiðarársand
áður en Skeiðará var brúuð.
GAMLA Ölfusárbrúin eftir að
burðarvírar slitnuðu og brúin féll
niður öðrum megin haustið 1944.
GAMLA brúin yfir Ytri Rangá hjá Heilu.
En vegurinn um Siglufjarðarskarð sem
hér hefur aðeins verið notaður sem dæmi,
er ekki sérlega merkilegur vegur frá
sjónarhóli vegagerðar, hvorki gamall né í
flokki vönduðustu vega að sögn kunnáttu-
manna. Aðra vegi er frekar ástæða til að
varðveita vegagerðarinnar sjálfrar vegna,
vegi sem sýna gamalt og horfið vinnulag,
handbragð frá þeim tíma að vegir voru
lagðir með vöðvaaflinu og einföldum verk-
færum. Vernda mætti sýnishorn af þessum
vegum og þeim sem á eftir komu, gerðum
með sífellt betri tækni. Saga vegagerðar
er merkur kafli í íslandssögu tuttugustu
aldar, brautryðjándaverk sem á sínum tíma
var oft sveipað hálfgerðum þjóðsagnablæ,
enda voru vegavinnuflokkarnir undanfarar
mikilla breytinga þar sem þeir ruddu hjól-
um nútímans braut. Auðvitað verður að
varðveita minjar sem vegagerð tengjast
en ólíkt tækjum og áhöldum sem sýna má
á söfnum verður að varðveita vegina sjálfa
og brýrnar í náttúrunni þar sem þeim var
upphaflega komið fyrir. Vel gerðir vegak-
aflar eru dæmi um frábæra verkmenningu
sem með aukinni tækni og sjálfvirkni verð-
ur æ athyglisverðari þeim sem vilja sjá
hvers megnug hugur og hönd eru gagn-
vart verkefnum sem nú eru ieyst með
tækjum og hugbúnaði.
Gömul vegamannvirki geta haft annað
til að bera sem úreldist ekki en það er
fegurð og fágun. Fá mannvirki úti í náttúr-
unni gleðja augað t.d. jafn mikið í einfald-
leika sínum og vel gerð grjóthleðsla en
þær er víða að finna í þessum gömlu veg-
um. Vegaspotti, sem fellur vel að um-
hverfi sínu og prýddur er fallegum hleðsl-
um, er vel þess virði að þyrma, vegfarend-
um til ánægju. Ónefndar eru þá brýr,sem
sumar eiga brýnt erindi í flokk verndaðra
mannvirkja en meðal brúa á þjóðvegum
íslands er að finna stórmerk mannvirki
sögu sinnar eða útlits vegna og síst minna
virði en merk hús sem engum dytti í hug
að hrófla við. Friðun mannvirkja hefur
fram að þessu einungis verið bundin göml-
um húsum, engin lög vernda merkar brýr
og aðrar vegminjar. Brýrnar verða ein af
annarri leystar af hólmi, gamlar og slitnar
og biða þá óviss örlög, enda engin áætlun
til um verndun þessara mannvirkja. Stór-
hætta er á að fyrir andvarleysi verði rifn-
ar brýr, sem menn munu innan fárra ára
sakna, fögur og söguleg mannvirki í landi
þar sem ferðalög eru hluti þjóðarsögunnar
og hafa aldrei verið auðveld eða sjálfsögð.
Vegagerðin hefur sýnt lofsvert frumkvæði
í varðveislu vegminja með lagfæringum á
gömlu Fnjóskárbrúnni, því fagra og stór-
merka mannvirki. Það ætti öllum að vera
ljóst að þessi 86 ára gamla brú á skilyrðis-
laust heima meðal friðaðra mannvirkja.
Grein þessi er skrifuð til að vekja at-
hygli á máli sem höfundar telja að hafi
allt of lítill gaumur verið gefinn, jafnvel
svo jaðri við glópsku. Nauðsynlegt er að
gerð verði skrá um vegminjar sem er for-
senda þess að meta megi hvað vert er
varðveislu og hvað ekki. Við slíkt mat
yrði bæði að taka tillit til sögulegra og
fagurfræðilegra þátta. Síðan þyrftu yfir-
völd menningar- og minjamála að fella
undir verndunarákvæði þær vegminjar
sem verðmætastar eru taldar.
Hér er birt tillaga að vegminjasafni i
ímynduðu landslagi. Hlutverk safnsins
væri að sýna á einum stað hvar vegminjar
er að finna á landinu og segja sögu vega-
gerðar á íslandi í máli og myndum. Og
sem svar við kalli tímans um að allt eigi
að gerast hér og nú í innpökkuðu formi,
væri hluti safnsins einskonar „Árbæjar-
safn“ vegminja. Safngestir gætu þarna
ekið eða gengið eftir vegaspottum frá
mismunandi tímum vegasögunnar, virt
fyrir sér vegagerð, bensínstöðvar og
greiðasölur þjóðveganna og sett sig í spor
vegfarenda liðinna tíma.
Ekki ætla greinahöfundar þó yfirvöldum
rauverulegt frumkvæði í þessum málum
að öðru leyti en með nauðsynlegri laga-
setningu. Innan Vegagerðarinnar er ör-
ugglega að finna menn sem sýna mundu
friðun áhuga, auk þess sem þangað er að
sækja þá þekkingu sem til þarf. Þeir sem
þó mestu geta hér um ráðið eru þeir sem
búa í nágrenni við þessar gömlu vegminj-
ar, fólk sem þekkir söguna og þykir vænt
um umhverfi sitt.
Vonandi geta þessi skrif orðið til að
opna augu manna fyrir máli, sem mörgum
þykir sennilega broslegt við fyrsta ávæn-
ing, en verður einhvern tíma jafn sjálfsagt
og húsfriðun.
Höfundar: Hans Jakob Beok er læknir og Helgi
Bollason Thóroddsen er arkitekt.
HINN dæmigerði íslenzki þjóðvegur
eins og hann leit út á þurrum degi
áður en farið var að leggja
bundið slitlag.