Lesbók Morgunblaðsins - 26.06.1999, Blaðsíða 3

I I SBOk MORGLNBLAÐSINS - MENNING llSlllt
24. TÖLUBLAÐ - 74. ÁRGANGUR
EFNI
Aldarminning Jóns
Helgasonar
Lesbókin minnist þess að eftir ijóra daga
er öld liðin frá fæðingu Jóns Helgasonar,
prófessors og skálds í Kaupmannahöfn,
með grein um fræðimanninn Jón Helgason
eftir dr. Jónas Kristjánsson. Jóhann
Hjálmarsson skrifar um skáldið Jón
Helgason. Þá er birt viðtal við Jón, sem
Gísli Sigurðsson átti við hann í Arnasafni
sumarið 1960.
Astrup Fearnley
safnio
í Ósló er safn nútímalistar og þó það sé
ekki gamalt hefur því tekizt að eignast
verk eftir marga þá myndlistarmenn sem
hvað hæst ber nú í aldarlok. Margrét
Reykdal, myndlistarkona, sem býr í Nor-
egi og starfar við safnið, skrifar greinina.
RifiS, brennt og
brotið niður
segir í fyrirsögn á grein eftir Gísla Sig-
urðsson um glataðar menningarminjar í
Árnesþingi. Þar hafa orðið hrapalleg
slys, stundum fyrir skammsýni, en oftar
vegna sljóleika. Átakanlegust er sagan
af eyðingu altarisbríkurinnar frá Skál-
holti og niðurrif Lefolii-verzlunar á Eyr-
arbakka, en þar að auki er nefnt niður-
brot hins fyrra Mjóikurbús Flóamanna
og bæjarins í Þorlákshöfn, eyðingu
ibúðarhússins í Arnarbæli, varðturnsins
í Kaldaaðarnesi og bæjarins í Haukadai.
Rómantískur
þjóðernissinni
Alphonse Mucha er
einn af fremstu mynd-
listarmönnum Tékka á
fyrrihluta þessarar
aldar. Hann var einn
af þekktustu boðber-
um Art Nouveau stfls-
ins í París í lok síðustu
aldar og frægstur varð
hann fyrir samstarf
sitt við leikkonuna
Söruh Bernhardt.
Hávar Sigurjónsson
skoðaði Mucha safnið í
Prag og leit yfír feril
listamannsins.
FORSÍÐUMYNDIN
er eftir norska málarann Odd Nerdrum: Göngumaður hermir eflir skýi, 1990, olía á
striga, 228x197 sm. Málverkið er i eigu Astrup Fearnley listasafnsins í Ósló og birt í til-
efni umfjöllunar um það. Nerdrum gekk illa að öðlast viðurkenningu listfrömuða í Nor-
egi, en á sýningu hans í Astrup Fearnley safninu komu 57 þúsund gestir og er það að-
sóknarmet þar.
JÓN HELGASON
ÁFANGAR
- BROT -
Liðið er hátt á aðra öld;
enn mun þó reimt á Kili,
þar sem í snjónum bræðra beið
beisklegur aldurtili;
skuggar lyftast og líða um hjarn
líkt eins og mynd á þili;
hleypur svo einn með hærusekk,
hverfur í dimmu gili.
Þverhöggvið gnapir Þúfubjarg
þrútið af lamstri veðra;
Ægir greiðirþví önnur slög,
ekki er hann mildur héðra;
iðkuð var þar á efstu brún
íþróttin vorra feðra:
Kolbeinn sat hæst á klettasnös,
kvaðst á við hann úr neðra.
Nú eríDritvík daufleg vist,
drungalegt nesið kalda;
sjást ekki lengur seglin hvít
sjóndeildarhringirm tjalda;
Tröllakirkjunnar tíðasöng
tóna þau Hlér ogAlda;
Fullsterk mun þungt að færa á stall,
fáir sem honum valda.
Séð hef ég skrautleg suðræn blóm
sólvermd í hlýjum garði;
áburð og Ijós og aðra virkt
enginn til þeirra sparði;
mér var þó löngum meir í hug
melgrasskúfurinn harði,
runninn upp þar sem Kaldákvísl
kemur úr Vonarskarði.
Eldflóðið steypist ofan hlíð,
undaðar moldir flaka;
logandi standa í langri röð
ljósin á gígastjaka;
hnjúkarnir sjálfiv hiikta við,
hornsteinar landsins braka,
þegar hin rámu regindjúp
ræskja sig upp um Laka.
Vötnin byltast að Brunasandi,
bólgnar þar kvikan gljúp;
landið ber sér á breiðum herðum
bjartan og svalan hjúp;
jötunninn stcndur meðjárnstaf íhendi
jafnan við Lómagnúp,
kallar hann mig, og kallar hann þig...
kuldalegrödd ogdjúp.
Þess er minnst nú að öld er liðin frá fæðingu Jóns Helgasonar prófessors. Eitt af þeim kvæðum
Jóns sem hafa orðið þjóðinni hjartfólgin er Áfangar, sem birtist hér að hluta, en hér vísast til
viðtals og greina um Jón I þessu blaði.
RABB
SUNNAN
SEX
EIR eru nokkuð margir sem
slá á símann til mín til að
ræða hitt og þetta um veðrið
og veðurlagið. Seinasta sam-
talið fjallaði um metra á sek-
úndu, nýju mælieininguna í
veðurfréttunum. Viðmæland-
anum þótti sem þessir metr-
ar á sekúndu væru býsna áberandi og
engu líkara en veðurfregnirnar yrðu að
nútíma ljóði sem hljóðaði eitthvað á þessa
leið:
Bla bla bla - metrar á sekúndu.
bla bla bla - metrar á sekúndu,
bla bla bla - metrar á sekúndu,
bla bla bla - metrar á sekúndu.
Láttu nú ekki svona segi ég, þetta eru
smámunir. Það tekur ekki nema tvær sek-
úndur eða svo að lesa þessi þrjú orð,
METRAR Á SEKÚNDU.
Nei, þetta eru engir smámunir, segir
hann. Þú ættir að athuga að margt smátt
gerir eitt stórt. Þetta verða 40 sekúndur í
hverjum veðurfregnatíma að jafnaði, ég hef
talið það saman. Yfir árið verða það meira
en 30 klukkustundir. Úr þessum þremur
orðum mætti sem sagt gera hálftíma dag-
skrá á hverjum degi í tvo mánuði. Fyndist
þér gaman að heyra svo sem þúsund sinn-
um endurtekið METRAR Á SEKÚNDU, í
belg og biðu í daglegri dagskrá, til dæmis á
jólunum?
Nei, það þætti mér ekki jafnvel þó að
dagskráin væri flutt með rödd veðurstofu-
stjórans eða yfirmanns hans, hins þokka-
fulla umhverfisráðherra, segi ég þá. En
gættu að hvað metrar á sekúndu eru miklu
nákvæmari eining en til dæmis gömlu vind-
stigin.
Þarna skjátlast þér, ágaeti uppgjafa veð-
urstofustjóri, segir hann. Ég heyri ekki bet-
ur en þeir spái hiklaust vindhraðanum
10-15 metrum á sekúndu sem er í rauninni
stærra bil og ónákvæmara en til dæmis 5-6
vindstig sem oft mátti heyra áður. það
sannar einmitt að þessi 200 ára gömlu vind-
stig eru prýðilega hæf til að lýsa veðurhæð-
inni á fullnægjandi hátt. Oft er það gott
sem gamlir kveða.
Vænt þykir öldruðum veðurfræðingi um
að heyra það orðtak segi ég. En jafnvel þó
að nákvæmnin í metratalinu á sekúndu sé
óþörf ætti hún ekki að skaða.
Það er ekki rétt segir símavinurinn.
Óþörf nákvæmni er af hinu illa. Yfírlitið yf-
ir veðrið á landinu verður til dæmis óglöggt
ef verið er að spreða í mann öllum tölum
frá núlli upp í 30; vindstigin eru ekki eins
ruglandi af því að þau eru færri.
Hefurðu eitthvað fleira út á þetta að
setja, segi ég, er ekki nóg komið?
Nei það er aldeilis ekki nóg komið segir
hann. Vindstigin eru orðin inngróin þjóð-
inni, sérstaklega bátasjómönnum sem eiga
meira undir veðri en flestir aðrir, segir við-
mælandinn. Það er til nákvæm tafla sem
sýnir hver áhrif vindsins eru á sjó og landi í
hverju vindstigi, og svo hefur faðir kennt
syni og maður kennt manni hvernig þetta
samhengi er.
Geturðu nefnt dæmi um það? segi ég, og
ætla nú að koma honum í bobba.
Já, svo sannarlega, segir hann. Tökum 5
vindstig. Um leið og sjómaður heyrir talað
um þá tölu sér hann fyrir sér sjólagið í hug-
anum:
Kaldi. Allstórar öldur myndast, hugsan-
legt að sums staðar kembi úr öldu.
Landkrabbinn á líka aðgang að lýsingu á
áhrifum 5 vindstiga:
Kaldi. LítU lauftré taka að svigna. Freyð-
andi bárur á stöðuvötnum.
Heldurðu að sjómennimir viti þetta, spyr
ég-
Já, og ef eitthvert annað vindstig ber á
góma er heldur ekki komið að tómum kof-
unum hjá þeim sem hafa lifað í samfélagi við
veðrið í áratugi ef svo má að orði komast.
Með því að leggja vindstigin og nöfnin á
þeim fyrir róða er því verið að meina þjóð-
inni að nýta rótgróna reynsluþekkingu sem
auðveldar mjög notin af veðurfregnunum.
Er þá ekki nóg að setja saman nýja töflu
sem lýsir áhrifum vindsins eftir því hvað
þessir margumtöluðu metrar á sekúndu eru
margir? segi ég.
Víst væri það hægt, segir hann. En þá
þarf að vinna upp aftur svipaða þekkingu
þjóðarinnar og hefur náðst á 200 árum, og
ekki er að sjá að Veðurstofan hafi sýnt lit á
því, til dæmis með fræðslu í sjónvarpi, út-
varpi eða blöðum. Hún virðist ekki hafa
miklar áhyggjur af því, en ef þetta er mein-
ingin veitti ekki af að fara að byrja á þess-
ari áratuga kennslu. þetta er síst léttara en
bannsettur 2000-vandinn.
Þú hefur flest á hornum þér segi ég. En
góði maður, menn geta bara lært á vind-
hraðann með því að keyra bílinn sinn, í
logni, á mismunandi hraða, rétta höndina
eða höfuðið út um gluggann og finna hvað
strekkingurinn er mikill.
Það er ekki svo auðvelt, segir hann. I
fyrsta lagi gæti maður misst höndina eða
höfuðið. Það væri reyndar mismikill skaði.
En þó að til þess komi ekki hefði verið
miklu betra í þessu skyni að nota kílómetra
á klukkustund sem mælieiningu eins og á
hraðamæli bílsins. En ekki einu sinni það
mundi duga. Vindhraðinn í veðurspám er
ekki miðaður við gluggahæðina á bílnum,
heldur hvorki meira né minna en 10 metra
hæð yfír jörðu. En þar uppi er oft miklu
meiri vindhraði. Almenning varðar ekki um
strekkinginn uppi í háum ljósastaurum,
heldur um vindinn þar sem við lifum og
hrærumst á jörðinni, og honum lýsa vind-
stigin best.
Nú fer mér að verða ljóst að þessi náungi
hefur unnið heimavinnuna sína nokkuð vel,
og sem afdankaður veðurstofustjóri verð ég
að viðurkenna að hann hefur dálítið til síns
máls. Því reyni ég að slá út trompi: Veistu
að metrar og sekúnda eru einingar í alþjóð-
lega mælingakerfinu?
Ekki þarftu að segja mér neitt um það,
segir símavinurinn. En veðurstofunum ber
engin skylda til að nota þessar einingar í
veðurfregnum. í því efni er farið eftir því
hvað þjónar almenningi best í hverju landi.
Sums staðar eru brúkaðir hnútar um vind-
hraðann, til dæmis í öllu alþjóðlega fluginu.
Margir nota vindstig í sjóveðurfregnum, en
annars staðar tala menn um kílómetra á
klukkustund, eins og á hraðamælum bíl-
anna. Og svo má minna þig á að í alþjóðlega
mælikerfinu er það kvarði Kelvíns en ekki
Selsíus sem er hafður um hitann. Viltu
kannski lýsa frostmarkinu svo að þá sé hit-
inn 273,16 gráður? Eða telja loftþrýstinginn
í paskölum: eitt hundrað og eitt þúsund
fimm hundruð og tuttugu pasköl á Dala-
tanga, fallandi um þrjú hundruð og fimmtíu
pasköl á þremur stundum? Þannig er al-
þjóðlega einingakerfið og eins gott að vera
ekki þrælbundinn við það.
Ég reyni að kveðja kurteislega. Kannski
eru vindstigin ekki svo vitlaus eftir allt
saman. Og ef þau eru alltaf notuð þarf ekki
að vera að nefna þau fremur en gert var áð-
ur í veðurlýsingu á stöðvunum. Allir skildu
orðasambandið: Sunnan sex.
PÁLL BERGÞÓRSSON
LESBÓK; MORGUNBLAÐSINS ~ MENNING/USTIR 26,JÚNÍ 1999 3