Lesbók Morgunblaðsins - 26.06.1999, Blaðsíða 16

IGRIPAVINNA
Á STOLNUM
STUNDUM
ALDARMINNING PÉTURS SIGURÐSSONAR
TÓNSKÁLDS OG SÖNGSTJÓRA
EFTIR HALLDÓR BENEDIKTSSON
Hinn 14. gpríl sl. voru liðin 100 ár frá fæðingu Péturs
Sigurðssonar tónskálds frá Sauðárkróki. Hann samdi
á stuttri ævi 34 sönglög. Meðal þekktustu laga hans
eru Ætti ég hörpu, Erla góða Erla og Vor.
Pétur Sigurðsson var fæddur á Geir-
mundarstöðum í Sæmundarhlíð í
Skagafirði hinn 14. apríl 1899. Foreldr-
ar hans voru Sigurður bóndi þar Sig-
urðsson, Bjarnasonar bónda og smiðs á
Stóra- Vatnsskarði, og kona hans Ingibjörg
Halldórsdóttir smiðs Bjömssonar frá Hval-
nesi. Var Pétur fjórða bam foreldra sinna, af
fimm. Öll vom þau systkin hið mesta at-
gervisfólk, en urðu skammlíf flest.
Pétur ólst upp með foreldrum sínum til
tvítugsaldurs eða til vorsins 1919. Hinn 19.
aprfl það ár kvæntist hann Guðrúnu Krist-
jönu Sigfúsdóttur (f. 28. júní 1897), Björns-
sonar bónda í Brekku í Svarfaðardal, og
konu hans Soffíu Zóphóníasdóttur bónda á
Bakka í sömu sveit, Jónssonar. Reistu þau
Pétur og Kristjana bú það vor, á Mel hjá
Reynistað, og bjuggu þar til vorsins 1923, er
þau bragðu búi og fluttu til Sauðárkróks.
Var Kristjana þá heilsutæp orðin og var svo
um langa hríð. Þau hjónin eignuðust fjögur
börn. Sigurð (1919-1952), Sigrúnu f. 1920,
Harald, (1922-1985) og Halldór Viðar (f.
1928). Pétur lézt úr skæðri lungnabólgu
hinn 25. ágúst 1931, rúmlega 32 ára, og varð
öllum harmdauði er til hans þekktu. Pétur
var óvenjulega bráðþroska og vel að sér
gerr um flesta hluti. Var ungur að árum með
hærri mönnum, sterkur vel, og kappsfuliur.
Dökkur á brún og brá, fölleitur nokkuð í
andliti, augun snör, - gátu orðið mjög hvöss,
við einbeitni hugans eða geðbrigði. Tilfinn-
ingamaður mikill, skapheitur, örlyndur og
geðstór, en tamdi skap sitt vel. Trygglyndur
og vinfastur. Hamhleypa til allra verka, hag-
Pétur Sigurðsson
virkur og frábær afkastamaður. „Af honum
bæði gustur geðs og gerðarþokki stóð.“
Snemma þótti bera á hljómlistargáfum hjá
Pétri og nokkru fyrir fermingu fékk hann
tilsögn í organleik hjá Benedikt Sigurðssyni
bónda á Fjalli, er kenndi mörgum á harmon-
íum. Benedikt taldi Pétur langfremstan
þeirra er hann hafði kennt. Batt við hann
miklar vonir og ævilanga vináttu. Hvatti
hann Pétur til að reyna að afla sér frekari
fræðslu. En þar var ekki um auðugan garð
að gresja. Þó var Pétur um tíma við nám hjá
GÓÐUR MAÐUR Á BRETLANDI
William Boyd er einn fræknasti rithöfundur Breta
qfyngri kynslóðinni segir JONAS KNUTSSON í
umfjöllun um skáldið og verk þess.
WILLIAM. Boyd fæddist í Accra,
höfuðborg Ghana árið 1952 og
ólst upp í Nígeríu. Rithöndur-
inn valdi Afríku sem sögusvið í
fyrstu skáldsögu, sem hann sendi frá sér,
Góður maður í Afríku (A Good Man in
Africa). Höfundur gerir hér góðlátlegt grín
að enskum embættismönnum í Afríku og sag-
an ber þess merki að hún gerist eftir að
breska heimsveldið leið undir lok. Sveins-
stykkið dregur dám af bókum eftir enska rit-
höfundinn Graham Greene. Boyd hefur
samið bráðskemmtilegar smásögur og marg-
ar þeirra gerast í Afnku. Þessum sögum hef-
ur verið safnað saman í bókunum Á kana-
stöðinni (On The Yankee Station) og Ráðgát-
an um Natalínu X (The Mystery of Nataline
X). Boyd nýtur sín ef til vill best í smásögun-
um. Hann er óvenjuskarpskyggn höfundur
og er lagið að lýsa mönnum og málefnum
með örfáum smátriðum. Höfundur minnir um
margt á landa sinn Evelyn Waugh í þessum
efnum. Boyd var fenginn til að steypa skáld-
sögunni Fundið fé (Scoop) eftir Waugh í
handritsform fyrir sjónvarp. Önnur bókin
sem út kom eftir Boyd, Rjómaísstríðið (An
Ice-Cream War), er mjög í anda Waughs,
Greenes og Kiplings. Þótt Boyd sé enn sér-
breskur rithöfundur í anda og efnisvali má
segja að hann hafi síðan útskrifast frá læri-
meisturum sínum og farið eigin leiðir.
Fró Búricmönnum
til Bandarikjamanna
Bókin Stjömur og borðar (Stars and
Stripes) er síðasta hreinræktaða gamansag-
an sem komið hefur frá Boyd. Höfundur er
hér stórskuldugur við Evelyn Waugh en býr
yfir ekki minni frásagnargáfu en meistarinn.
Boyd sneri aftur til Afríku í skáldsögunni Br-
azzavilleströndin (Brazzaville Beach). Bókin
markar þáttaskil hjá Boyd þar sem söguhetj-
an er kona; höfundur gefur sér lausan taum-
inn, lætur persónumar ráða ferð og markar
þeim ekki of þröngan bás. Söguhetjan í verk-
um eftir Boyd er oft Breti í framandi landi.
William Boyd er einkarlaginn við að etja
saman ólíkum menningarheimum og í nær
öllum verkum eftir hann má greina slíka
árekstra.
Festist ekki á filmu
Skáldsagan Nýju játningamar (The New
Confessions) er um ungan mann sem flyst til
Bandaríkjanna og leiðist út í kvikmyndabröl.
Sögusviðið nær yfir neðanverða öldina og
Boyd lýsir hverri heimsborginni á fætur
annarri líkt og hann hafi búið þar alla ævi.
Nýju játningamar era eins konar tilbrigði við
Játningarnar eftir Rousseau. Boyd sýnir hér
að honum er í lófa lagið að skrifa lengri
skáldsögur og honum vex ásmegin þar sem
hann fær aukið svigrúm. Nýju Játningarnar
er vísir að því hvers Boyd er megnugur. Höf-
undur hefur meira vald á málinu en minni
spámenn; sumir kaflar í bókinni era svo listi-
lega skrifaðir að furðu vekur að Boyd er ekki
hampað meir en raun ber vitni. Gamansemin
er hér með öllu áreynslulaus af því að bókin
er ekki eiginleg gamansaga þótt höfundur
geti Ieyft sér að vera fyndinn þegar við á.
William Boyd á eitt sameiginlegt með sögu-
hetjunni í Nýju játningunum, leikstjóranum
seinheppna John James Todd. Svo virðist
sem ill álög hvfli á verkum eftir Boyd þegar
að því kemur að festa þau á filmu. Skáldsag-
an Góður maður í Afríku var kvikmynduð á
sínum tíma. Myndin var því miður fremur
þunnur þrettándi, söguhetjan hvorki fugl né
fiskur þótt hlutverkið væri bitastætt. Fínt
háðið í bókinni var hvergi að finna. Stjörnur
og borðar (Stars and Stripes) var sama marki
brennd. Sá ágæti leikari Daniel Day-Lewis
var fenginn til að leika aðalhlutverk í þessari
bráðskemmtilegu spennusögu og bókinni
fylgt út í ystu æsar. Eigi að síður var afrakst-
urinnn hálfgert kassastykki svo að ekki sé
dýpra í árinni tekið. Boyd hefur skrifað hand-
rit að tveimur frumsömdum sjónvarpsmynd-
um Hollensku stelpunum (Dutch Girls) og
íþróttagarpinum (Good and Bad at Games).
Báðar myndir skara fram úr venjulegum
sjónvarpsmyndum og sýna glöggt hve snjall
höfundur er á þessu sviði. Svo hörmulega
hefur hins vegar til tekist að koma verkum
eftir Boyd á breiðtjald að vera má að hann sé
búinn að gefa miðilinn upp á bátinn, enda
erfitt að henda reiður á því af hverju þessar
tvær myndir sem gerðar hafa verið eftir
skáldsögum eftir Boyd misheppnuðust. Boyd
var einn af mörgum handritshöfundum sem
glímdu við að koma ævisögu Chaplins til skila
í kvikmynd. Myndin var meingölluð en þó
bjórar í henni. Freistandi er að þakka Boyd
þessa ljósu punkta þótt ógemingur sé að
dæma um slíkt. Kvikmyndagyðjan hefur hins
vegar verið hliðholl breskum höfundum á
borð við Irvine Welsh sem virðast í fljótu
bragði ekki hafa nokkum skapaðan hlut til
branns að bera.
Listamaður i laumi
Boyd leitar víða fanga og hefur verið órag-
ur við að róa á ný mið svo að erfitt er að lýsa
höfundi og verkum hans án þess að draga of
einfalda mynd. William Boyd er Skoti en hef-
ur forðast allt sem skoskt er eins og heitan
eldinn þegar að kemur efnisvali, að Játning-
unum undanskildum. Boyd hefur unnið
urmul af bókmenntaverðlaunum. þó virðist
nafni hans ekki haldið á lofti sem skyldi. Ein-
hvers staðar segir ars est celare artem - list-
in er að fela listina. Halda mætti að Boyd
tækist of vel til á þessu sviði. Efnistökin era
svo þjál að lesandinn stendur í þeirri trú að
höfundur semji söguna án minnstu fyrirhafn-
ar þar sem sögumaður minnir hvergi á eigið
ágæti. Eitt helsta auðkenni á bókum Boyds
er skörp kímnigáfa höfundar. Þótt sögumað-
ur lýsi skuggahliðum tilverannar era gaman-
mál aldrei langt undan. Aðdáunarvert er
hvernig þessir ólíku þættir stangast aldrei á í
verkum eftir William Boyd; þvert á móti kall-
ast þeir beinlínis á og styrkja hverja bók í
heild. Skáldsögur í gamansömum tón virðast
vera eitt erfiðasta bókmenntaformið ef
marka má hve fáar slíkar bækur era til í sam-
anburði við grafalvarlegar sagnir. Oft era
gamansamir rithöfundar vegnir og léttvægir
fundnir líkt og hafi þeir afsalað sér þeim for-
réttindum að vera teknir alvarlega fyrir þá
sök eina að hafa sett fram hugmyndir sínar
svo að aðrir megi hafa gaman af. Margir
gagnrýnendur og bókmenntafræðingar virð-
ast telja að þeir eigi ekki að skipa eins háan
sess og hátíðlegri höfundar óminnugir
fleygra orða sem höfð era eftir Tómasi Guð-
mundssyni að húmor tákni ekki afsal neinnar
alvöra.
Beggja blands
Boyd er milli steins og sleggju. Þeir sem
era hrifnir af glæpasögum vilja fleiri morð.
Menningarvitum þykir aftur á móti spennu-
sögur ekki góð latína. Menn á borð við Boyd
era oft reknir úr hvoramtveggju herbúðum.
Sögurnar segja ekki mikið um höfundinn
sjálfan eða einkahagi hans. Hins vegar
bregður honum fyrir í smásögunum í bókinni
Á kanastöðinni (On The Yankee Station). Af
1 6 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ~ MENNING/USTIR 26. JÚNÍ1999